İçeriğe atla

Tarduş Şad

Tarduş Şad (Çince: 達頭设; pinyin: Dátóu Shè), Toharistan Yabguluğu'nun ilk Yabgusudur. Tong Yabgu Kağan'ın oğluydu.[1]

Hükümdarlık

618[2] veya 625'te[1] Tong Yabgu Toharistan'ı işgal etti ve Ak Hun İmparatorluğu beyliklerini teslim olmaya zorladı.[2] Cefu Yuangui'ye göre bu beylikler Zabulistan, Kapisa-Gandhara, Huttal, Çağaniyan, Shignan, Vahdat, Badgis, Vahan, Guzgan, Bamyan, Kobadiyan ve Bedahşan'dı. Daha sonra Pantu Nili adlı Toharistanlı bir yabgu Tang'a teslim oldu.[3] Tong Yabgu oğlu Tardu'yu Toharistan Yabguluğu'nu (Çince: 吐火羅葉護; pinyin: Tǔhuǒluó Yèhù) yönetmek üzere Kunduz'a yerleştirdi.

Kaynakça

  1. ^ a b History of civilizations of Central AsiaSınırlı deneme süresince özgürce erişilebilir, normalde ise abonelik gereklidir. Dani, Ahmad Hasan., Masson, V. M. (Vadim Mikhaĭlovich), 1929-, Harmatta, J. (János), 1917-2004., Puri, Baij Nath., Etemadi, G. F., Litvinskiĭ, B. A. (Boris Anatolʹevich). Paris: Unesco. 1992–2005. ss. 370. ISBN 978-9231027192. OCLC 28186754. 
  2. ^ a b Chavannes, Edouard (2006). Documents sur les Tou-Kiue (turcs) occidentaux. Classiques des sciences sociales. Chicoutimi: J.-M. Tremblay. s. 196. doi:10.1522/24885129. ISBN 978-9781412356. 
  3. ^ "Cefu Yuangui, vol 999 | 冊府元龜/卷0999 - 维基文库,自由的图书馆". zh.wikisource.org (Çince). 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2018. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Göktürk Kağanlığı</span> Türk adını kullanan ilk Türk devleti

Göktürk Kağanlığı, asıl ismiyle Türk Kağanlığı Göktürkler tarafından kurulmuş ve 552-744 yılları arasında Orta ve İç Asya'da hükümdarlık sürdürmüş bir Türk imparatorluğudur ve bozkırların ilk model devletidir. Asya Hun İmparatorluğu'ndan sonra 2. Büyük Devlet lakabını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Pinyin</span> Standart Mandarin için Çince yazısında kullanılan romanizasyon sistemi

Pinyin ya da Hanyu Pinyin Standart Mandarin için Çince yazısında kullanılan romanizasyon sistemidir. Yani her biri ayrı bir ideogram olan Çince karakterlerin Latin alfabesi ile yazılıp okunabilmesini sağlar. Bu sistem 1979 yılından itibaren Çin hükûmeti tarafından resmen benimsenmiştir. Pinyin sistemi, hem en yeni hem de Mandarince telaffuzu en yakın sunan romanizasyon yöntemidir. Artık eskimiş olan Wade-Giles sistemi geçmişte yaygın kullanılmasına karşın yavaş yavaş terkedilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Oğuz Yabguluğu</span> Türkmen ve Oğuz boylarının atası olan Türk devleti

Oğuz Yabguluğu veya Oğuz Yabgu Devleti, Kiev Knezliği tarafından yenilgiye uğratılan Hazar Kağanlığı'nın gücünü kaybetmesiyle Hazarlar'a bağlı olarak Hazar denizi ile Aral gölü arasında ve civarında yaşayan Tengrici Oğuzlar, 950 yıllarında Hazarlar'dan kopuk bağımsız dönem yaşamaya başlamışlardır. Oğuz Yabguluğu 1055 yılına kadar sürmüş ve daha sonra da Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Batı Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Batı Göktürk Kağanlığı, Göktürk Kağanlığı'nın 582 yılında ikiye ayrılmasıyla bu ülkenin batısında Tardu tarafından kurulan tarihi Türk devletidir. 582-659 yılları arası varlığını sürdürmüştür.

Toharistan Yabguluğu, Belh ile Badahşan arasında yer alan Toharistan'da Batı Göktürk yabguları tarafından yönetilmiş Türk hükümdarlığı.

Tong Yabgu Kağan, 618 ve 630 yılları arasında Batı Göktürk Kağanlığı'nı yöneten kağan. Tong adının, Eski Türkçe'den günümüz Türkçesine "kaplan" şeklinde çevrildiği düşünülmektedir. Bu konuya dair diğer yorumlar ise "yeterlilik" ve "tamlık" anlamına geldiğidir. Ayrıca kelimenin; ilk Türkçe döneminde kullanılan "dolu, içi boş olmayan" anlamlarına gelen; "toñ (tong)" sözcüğünden geldiği de düşünülebilir. Bu kelimenin bir başka anlamı da "son"dur.

Eudokia Epifaneia, Bizans İmparatoru Herakleios'un ilk eşi Fabia Eudokia ile birlikteliğinden olan tek kızı. Konstantinopolis'te 7 Temmuz 611 tarihinde doğan Epifania 15 Ağustos günü vaftiz edilmiştir.

Se Yabgu Kağan,, 631 - 633 yılları arasında Batı Göktürk Kağanlığı'nı yöneten kağan. Tong Yabgu Kağan'ın oğludur. Kendisinden önceki kağan olan Bağatur Sepi Kağan'ı yenerek tahta geçmiş, Nuşibi kolunun desteğini görmüştür. Ancak Batı Göktürk Kağanlığı'nın birliğinin babasının zamanındaki gibi yeniden sağlanmasını talep eden Nuşibi kolunun isteklerini karşılayamayınca tahttan indirilmiş ve yerine Bağaşa Tulu Kağan geçirilmiştir.

Bağatur Sepi Kağan,, — 630 - 631 yılları arasında Batı Göktürk Kağanlığı'nı yöneten kağan. Bilge Tarduş'nun oğludur. Batı Göktürk Kağanlığı'nın altın çağını yaşatan Tong Yabgu Kağan'dan sonra tahta geçen Bağatur Sepi Kağan, kendisinden beklenenleri karşılayamayınca Nuşibi kolu tarafından bir ayaklanma başlatıldı. Kağan Tang Hanedanı'ndan yardım istemek zorunda kaldı, bir hanedan mensubuyla evlenme talebinde bulundu. Ayaklanma sırasında kağanın kim olacağı belli olmadığı için devlet güç kaybına uğradı. Ayaklanmanın başarısı üzerine 631 yılında Se-Yabgu kağan ilan edildi. Bunun üzerine Altay Dağları'na kaçan Bağatur Sepi Kağan, burada 631 yılında Nuşibi kolunun mensupları tarafından yakalanarak öldürüldü.

Üçüncü Göktürk-Sasani Savaşı, Batı Göktürk Kağanlığı ve Sasaniler arasında gerçekleşen üçüncü ve son savaş. Önceki iki savaşın aksine Orta Asya'da değil Güney Kafkasya'da gerçekleşmiştir. Bu savaş, son Bizans-Sasani savaşının etkilerine karşı oldu ve gelecek yüzyıllarda Orta Doğu'daki güç dengelerini etkiledi.

Töremen Apa Kağan, Göktürk İç Savaşı yıllarında Buhara bölgesinde yabguluk yapan Türk devlet adamı. Apa Kağan adıyla yabguluk yapmıştır, Türkçe kişisel adı ise Töremen'dir.

Bağa Şad, 7. yüzyılda yaşayan bir Batı Göktürk Kağanlığı şadıdır. Bağa Şad, Batı Göktürk kağanı Tong Yabgu Kağan'nın akrabası ve kendisine bağlı bir generalidir. Bağa Şad, Böri Şad'ın babası olduğu için; Hazar Türklerini yöneten yabgu olduğu düşünülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Kuçar seferi</span>

Tang'ın Kuçar seferi, Tang Hanedanı emrindeki Türk asıllı bir komutan olan Aşina Şer tarafından Tarım Havzası'ndaki Kuçar vaha devletçiğine düzenlenen askerî seferdir. Kuçar'ın Tang'a bağlılığını bildirmeyerek Batı Göktürk Kağanlığı ile yakınlaşması, bu seferin en önemli nedenidir. Sefer, 648'de başlamış ve 19 Ocak 649'da sona ermiştir. Aksu'daki 40 gün süren bir kuşatmanın ardından Kuçar kuvvetleri yenilgiyi kabul ederek, teslim olmuştur. Kuçar askerleri, Batı Göktürk Kağanlığı'nın desteğiyle krallığı yeniden kurmayı denediyse de, bu yeni isyan hareketi de Tang ordusu tarafından bastırılmıştır.

Dukak, Oğuz devlet adamı ve asker. Selçuklu Hanedanı'nın kurucusu Selçuk Bey'in babası, Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun kurucusu Tuğrul'un büyük büyükbabası olan Dukak, Selçuklu soyunun büyük atası kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Changshou</span>

Changshou, Çin'in doğrudan yönetilen şehirlerinden biri olan Çongçing'in semtlerinden biridir.

Göktürk adıyla da bilinen Türk Kağanlığı, Aşina ailesi yönetimindeydi. Bu ailenin kağanlık, yabguluk gibi üst görevler yapan üyeleri aşağıda gösterilmiştir. Renkli kutular kağanları gösterir. Buna göre;

<span class="mw-page-title-main">Nezak Tarkan</span>

Nezak Tarkan, M.S 709 civarında Arap komutan Kuteyba bin Müslim'e karşı bir isyan başlatan Toharistan'ın göçebe hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Batıyı Pasifize Etme Genel Himayesi</span>

Batıyı Pasifize Etme Genel Himayesi, MS 640-790 yılları arasında Tang Hanedanı tarafından Tarım Havzası'nı kontrol etmek için kurulan bir himaye idi. Merkezi ilk olarak şimdi Turfan olarak bilinen Xi ilinde kuruldu, ancak daha sonra Kuçar'a kaydırıldı ve dönemin çoğunda orada bulunuyordu. Kuçar, Hotan, Kaşgar ve Karaşehir'deki Dört Anxi Garnizonu, 648 ile 658 yılları arasında batı himayesine garnizon olarak yerleştirildi. 659'da Soğdya, Fergana, Taşkent, Buhara, Semerkant, Belh, Herat, Keşmir, Pamirler, Toharistan ve Kabil, İmparator Gaozong komutasındaki himayeye teslim oldu. An Luşan İsyanı'ndan sonra, Tibet İmparatorluğu tarafından başkent Chang'an ile iletişimi kesildikten sonra bile bölgeyi ve dört garnizonu savunan Guo Xin'e genel vali makamı verildi. Himayenin son beş yılı, tarihinde belirsiz bir dönem olarak kabul edilir, ancak çoğu kaynak, koruyuculuğun son kalıntılarının ve garnizonlarının 790 yılında Tibet güçleri tarafından yenilgiye uğratıldığı ve Orta Asya'da yaklaşık 150 yıllık Tang etkisinin sona erdiği konusunda hemfikirdir.

Ermenistan Seferi, Göktürkler'in Sasani İmparatorluğu'na karşı Kafkasya bölgesinde Çorpan Tarkan tarafından başarıyla gerçekleştirdikleri bir harekâttır.