İçeriğe atla

Taraz

Taraz
KazakçaТараз

Auliye-Ata
Taraz mührü
Mühür
Kazakistan üzerinde Taraz
Taraz
Taraz
Şehrin Kazakistan'daki konumu
ÜlkeKazakistan Kazakistan
EyaletJambıl Eyaleti
Rakım610 m
Zaman dilimiUTC+05.00 (UTC)

Taraz, Tarâz veya Tıraz (Kazakça: Тараз), önceleri Talas, Jambıl veya Cambul (Kazakça: Жамбы́л) ve Evliya Ata (Kazakça: Әулие́-Ата, Çağatayca: اولياه اتا, Farsça: تراز), Kazakistan'ın Jambıl Eyaletinin merkezi olan bir şehirdir. Güney Kazakistan'da, Kırgızistan sınırına yakın olup Talas Nehri (Taraz) üzerindedir.

Tarih

Diğer verilen isimler: Auliye-Ata, Dzhambul, Zhambyl, Talas ve Jambul.[1] Türkler ayrıca, Talas şehrine Altun Argu uluş (Altun Aryu ulus) adını vermişlerdir.[2]

Xuanzang (Çince: 玄奘, Xuán Zàng) Erken Tang devrinden tanınmış bir Çinli Budist rahip, bilgin, gezgin ve dilmaç, 629 yılında Talas'ı gezmiş ve daha sonra şöyle yazmıştır:

"Yolda batıya doğru bin kaynak'tan (Eski Türkçe: Bin-üy, Çince: Tsyan-tsüan) 140 veya 150 li[3] uzaklıktaki Daluosi şehrine geldik. Şehir 8 veya 9 li çapında ve Hu ( "Barbarlar") ve diğer ülkelerden gelen tüccarlar otururlardı. İklimi ve ürünleri hemen hemen Suyab'a benzerdi.".[4]

Talas alfabesi, Orhun Yazıtları'ndaki Göktürklerin ilk alfabesi'nin bir başka çeşidi olup, ismini bu şehirden almıştır. Talas 751 yılında bugünkü Kırgızistan sınırları civarında Abbasiler ve müttefiki olan Karluklar ile Çin Tang Hanedanı arasında gerçekleşen çatışma, Talas Muharebesi olarak tarihe geçmiştir. Eski Taraz, 11. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar Karahanlılar zamanında en parlak devrini yaşamıştır.

Kaşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;

"تلس Talas" "Taraz diye tanınmış olan bir şehir. Talas, ikidir; birine Uluğ Talas denir; ikincisi İslâm sınırında bulunur, Kiçi Talas denir.".[5] Samanîler (Farsça: سامانیان Sāmāniyān) gelişleri ile, Taraz önceki Zerdüştlük (Mecusilik), Hristiyanlık, Budism ve Tengricilik dini yerini İslâm almıştır.

Şehname'de Firdevsi, Kabil'in padişahı Mihrab'ın güzel kızını betimlerken ''iki kaşı Tiraz yayı gibi'' der.Eski zamanlarda bu şehir güzelleriyle ünlüydü.

Kaynakça

  1. ^ "Taraz, Kazakhstan Page". 22 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2009. 
  2. ^ Ancient Türkic dictionary (DTS) p. 40.
  3. ^ eski Çin uzunluk birimi ortalama 500 metredir.
  4. ^ Ji, Xianlin (1985). Journey to the West in the Great Tang Dynasty. Xi'an: Shaanxi People's Press. p. 27.
  5. ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 366.

[1]

Dış bağlantılar

  1. ^ zal ile rudabe

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dîvânu Lugâti't-Türk</span> Kâşgarlı Mahmudun yazdığı Türkçe-Arapça sözlük

Kitâbu Dîvânu Lugâti't-Türk Orta Türkçe döneminde Kâşgarlı Mahmud tarafından Bağdat'ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür.

<span class="mw-page-title-main">Orta Asya</span> Asyanın okyanuslardan uzak iç kesimi

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Fergana</span>

Fergana, Özbekistan'da Fergana ili'nin yönetim merkezi olan şehir.

<span class="mw-page-title-main">Tang Hanedanı</span> 618-907 yılları arasında Çinde hüküm sürmüş bir hanedanlık

Tang Hanedanı, Sui Hanedanı'nın ardından Çin'e hüküm sürmüş hanedandır. 618'de Li Shimin, Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurdu. Li Shimin daha çok Tang Hanedanı'nın kurucusu İmparator Taizong olarak bilinir. Çin imparatorlarının en ünlülerinden biridir. Tang Hanedanı döneminde Çin'in komşularının üzerinde çok büyük etkisi vardı ve birçok komşu krallıkları vergiye bağlamıştı. Bununla birlikte Göktürk Kağanlığı 659 yılında, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı ise 744 yılında Tang Hanedanı'nın egemenliği altına girmiştir. Yaklaşık 300 yıl yönetimde kalan Tang Hanedanı zamanında Han Hanedanı'ndan bile daha parlak bir dönem yaşandı. Bu dönemde imparatorluk toprakları genişletildi; değişik ırk, kültür ve dinlerden halklarla ilişkiler kuruldu ve sonradan Batılı toplumları şaşkınlığa uğratacak bir yönetim sistemi kuruldu. Bazı kaynaklarda Tang Hanedanı'nın Çinleşmiş Türk-Tabgaç kökenli olduğu geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kaşgar</span> Doğu Türkistanda bir şehir

Kaşgar, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">İli Nehri</span>

İli,, Orta Asya'da Kazakistan ve Uygur Özerk Bölgesi'nin batı bölümlerinden geçen bir nehirdir. 815 kilometresi Kazakistan sınırlarında olmak üzere, toplam 1439 kilometre uzunluğundadır.

<span class="mw-page-title-main">Balasagun</span>

Balasagun, Eski Çağ'da Soğdiana, günümüzde Kırgızistan'da, Çu Nehri vadisinde Bişkek ile Issık Gölü arasında tarihî bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Salarlar</span> Kuzeybatı Çindeki Türk topluluğu

Salarlar ya da Salırlar, Günümüzde Çin'in resmî olarak tanınmış 56 etnik grubundan bir Türk halkıdır. Tarih boyunca Salar, Salır, Salgur, Salur boyu adları verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kuçar İlçesi</span>

Kuçar İlçesi,, eskiden Budizm dini yaygın olan şehir, Taklamakan Çölü'nün kuzey kenarından geçen İpek Yolu güzergâhı üzerinde konak yeridir.

<span class="mw-page-title-main">Suyab</span>

Suyab, tarihi İpek Yolunda Kırgızistan başkenti Bişkek'in 60 km kuzeydoğusunda ve Tokmok'ın 6 km güneydoğusunda, Çuy Vadisinde konumlanan tarihi bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Uçturfan İlçesi</span> Çinin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir ilçe

Uçturfan İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde, Kırgızistan'a komşu, Aksu iline bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Jambıl (il)</span> Kazakistanın bir bölgesi

Jambıl, Kazakistan'ın bir eyaletidir. Merkezi Taraz'dır. Eyalet nüfusu 1.000.000 olup merkez şehir nüfusu 335.100'dür. Eyaletin Kırgızistan ve Özbekistan'la sınırları vardır. Ülke içinde de Karagandı Eyaleti, Türkistan Eyaleti ve Almatı Eyaleti'ne komşudur. Toplam alanı 144.200 km²'dir.

Kençek Señir veya Kençek Senğir, Kaşgarlı Mahmud'un Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te Talas yanında Kıpçak sınırı olan şehrin adıdır.

İkiöküz veya İkki Öküz Kâşgarlı Mahmud,Divân-ı Lügati't-Türk'te adı geçen Oğuzların bir şehridir. O devirde Türk ülkesinde bulunan birçok sular, dereler "öküz" adıyla anılır.

Kümi Talas, Divân-ı Lügati't-Türk'te adı geçen, İslam hududunda, veya kümi كمى “kümi talas = Uygarlar sınırında bir yerin adı” "تلس Talas" Taraz diye tanınmış olan bir şehir. Talas, ikidir; birine Uluğ Talas denir; ikincisi İslâm sınırında bulunur, Kiçi Talas denir." Kümi Talas, harita'da yukarı İrtiş ile Tarbagatay Dağları arasında yer alır. Uluğ Talas(Tirâz)'ın Argu ilinde, diğeri Kümi veya Kiçik Talas, Uygur sınırında olduğu anlaşılıyor. Bazı araştırmacılara göre Talas, Uluğ Talas ve Kumi Talas Yedisu bölgesindedir.

<span class="mw-page-title-main">Yedisu bölgesi</span>

Yedisu bölgesi, Orta Asya'da günümüzde Kazakistan'nın güney-doğu parçası olan bir bölgedir. İsmini, İli, Karatal, Bien, Aksu, Lepsi, Baskan ve Sarkand gibi yedi ana nehirlerden almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kazvin</span> İranda bir şehir

Kazvin,, İran'da Kazvin Eyaleti yönetim merkezi olan şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Kum, İran</span> İranda bir şehir

Kum, İran'da Kum Eyaleti'nin yönetim ve İsnâaşeriyye mezhebinin eğitim merkezi konumunda olan şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">An Luşan İsyanı</span> 755 yılında Çinin Tang hanedanlığına karşı ortaya çıkan geniş çaplı ayaklanma.

An Luşan İsyanı, Çin'de Tang Hanedanı döneminde, 16 Aralık 755'ten 17 Şubat 769'a kadar sürmüş, büyük toplumsal kargaşa ve huzursuzluk ortamına neden olan ayaklanma General An Luşan'ın Kuzey Çin'de kendi imparatorluğunu ilan etmesiyle başladı. An Luşan Yan Hanedanlığını kurarak ayaklanmayı ilan etti. Onun kendi oğlu tarafından öldürülmesiyle vekili ve yol arkadaşı Shi Sming ve oğlu mücadelesini devraldı ve devam ettirdiler. İsyan üç Tang imparatoru döneminde devam etti. Tang hanedanına sadık aileler ve onların karşısında yer alan aileler ile isyan büyüdü. An Luşan Arap, Göktürk ve Sogdluları da etkileyerek kendi saflarına çekti. İsyan sonrası büyük bir kargaşaya, dev kayıplara ve geniş bir sahada yıkıma neden oldu. Tang Hanedanı zayıfladı ve batı Çin üzerindeki hakimiyetini kaybetti. 742 yılı başlarında, Asya 13 yıl süren bir kaos dönemindeydi. Bölgedeki imparatorlar büyük ayaklanma, devrim, hanedan değişikleriyle çalkalanıyordu. Bu yılda doğu steplerinde Türk-Sogd etkisiyle 744 yılında Uygur Kağanlığı kuruldu. Bu İpek Yolunu kullanan tacirler ve gezginler aracılığıyla samimi ilişkiler arttı. Abbasiler Horasan'da başlattıkları isyan sonucunda Emeviler'e son vermiş ve Abbasi Halifeliğini kurmuşlardı. Batıda genişlemek isteyen Tang hanedanlığı müslüman Araplar ve Karluk Türkleriyle Talas Muharebesi'ne girmiş ve muharebeyi kaybetmişti. Bu arada güneyde Nanzo Krallığına karşı yapılan sefer etkisiz olmuştu. Aynı zamanlarda Tibet üzerine yapılan sefer görece daha başarılı olmuştu, bu sefer ile Tibetlilerin orta Asya toprakları ele geçirildi. 755 yılında Tibet imparatorunun suikasta uğramasıyla Tang imparatorluğu zaferini sağlamlaştırdı. Bu arada Türk bir general imparatorluk içerisinde güçlü bir pozisyona gelmişti.

<span class="mw-page-title-main">Asa Nehri</span> Kazakistan ve Kırgızistanda bir nehir

Asa, yukarı kesimlerde Teris, Kırgızistan'da Talas ilinin Kara-Buura ilçesi ve Kazakistan'da Jambıl eyaletinin Jambıl, Jualı, Talas ve Sarısu ilçelerinden akan bir nehirdir.