İçeriğe atla

Tarım tarihi

"World Cotton Production". Yara United States (İngilizce). 2018. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 

Eski Mısır'da boynuzlu sığır boyunduruğu ile çiftçilik. Sennedjem'in mezar odasından resim, yaklaşık MÖ 1200.

Tarım tarihi, bitki ve hayvanların evcilleştirilmesini, onları verimli bir şekilde yetiştirme tekniklerinin geliştirilmesini ve yayılmasını kapsar. Tarım, dünyanın farklı yerlerinde bağımsız olarak başladı ve çok çeşitli taksonları içeriyordu. Eski ve Yeni Dünya'nın en az on bir ayrı bölgesi bağımsız menşe merkezleri olarak kabul edilmiştir.

Yabani tahıllar, en az 105.000 yıl önce toplandı ve yenildi;[1] diğer yandan evcilleştirme epey sonrasında gerçekleştirildi. MÖ 9500'den başlayarak, sekiz Neolitik kurucu mahsul, (kavulca buğdayı, siyez buğdayı, kabuğu soyulmuş arpa, bezelye, mercimek, burçak, nohut ve keten) Levant'ta yetiştirildi.[2] Çavdar'ın daha önce yetiştirilip yetiştirilmediği ise tartışmalı bir konudur.[3] Pirinç, en erken ekim tarihi olan MÖ 5700'den MÖ 6200'e kadar Çin'de evcilleştirildi,[4] ardından mung, soya ve azuki fasulyesi evcilleştirildi.

Domuzlar, MÖ 11.000 civarında Mezopotamya'da evcilleştirildi; ardından MÖ 11.000 ile MÖ 9000 arasında koyunlar evcilleştirildi. Sığırlar, MÖ 8500 civarında modern Türkiye ve Hindistan bölgelerindeki yaban öküzlerinden evcilleştirildi. Şeker kamışı ve bazı kök sebzeler, Yeni Gine'de MÖ 7000 civarında evcilleştirildi. Sorgum, MÖ 3000'de Afrika'nın Sahel bölgesinde evcilleştirildi. Güney Amerika'daki And Dağları'nda patates, MÖ 8000 ile MÖ 5000 yılları arasında yabani fasulye, koka, lama, alpaka ve kobaylarla birlikte evcilleştirildi. Muzlar, aynı dönemde Papua Yeni Gine'de yetiştirildi ve melezleri üretildi. Mezoamerika'da yabani teostinte, MÖ 4000 yılına kadar mısır olarak evcilleştirildi. Pamuk, MÖ 3600'de Peru'da evcilleştirildi. Develer ise, geç bir tarihte, belki de MÖ 3000 civarında evcilleştirildi.

Güney Amerika'da tarım, MÖ 9000 gibi erken bir tarihte, daha sonra sadece küçük mahsuller haline gelen çeşitli bitki türlerinin yetiştirilmesiyle başladı. Güney Amerika'daki And Dağları'nda patates, fasulye, domates, fıstık, koka, lama, alpaka ve ginepig ile birlikte MÖ 8000 ile MÖ 5000 arasında evcilleştirildi. Manyok, Amazon Havzasında MÖ 7000'den sonra evcilleştirildi. Mısır (Zea mays), yabani mısırın MÖ 7000 civarında evcilleştirildiği ve yerli mısır olmak için genetik olarak manipüle edildiği Mezoamerika'dan Güney Amerika'ya doğru ilerledi. Pamuk, MÖ 4200'de Peru'da evcilleştirildi; başka bir pamuk türü Mezoamerika'da evcilleştirildi ve modern zamanlarda tekstil endüstrisinde açık ara en önemli pamuk türü haline geldi.[5]

Şeker kamışı ve bazı kök sebzeler MÖ 7000 civarında Yeni Gine'de evcilleştirildi. Muz, aynı dönemde Papua Yeni Gine'de yetiştirilmiş ve melezlenmiştir. Avustralya'da tarım, belirsiz bir dönemde, Budj Bim'in en eski yılan balığı tuzaklarının MÖ 6.600[6] yılına tarihlendiği ve patateslerden[7] muzlara[8] kadar çeşitli mahsullerin yayıldığı bir dönemde icat edildi.

Tunç Çağı, yaklaşık MÖ 3300, Mezopotamya-Sümer, Antik Mısır, Hint altkıtası-İndus Vadisi Uygarlığı, Antik Çin ve Antik Yunanistan gibi uygarlıklarda tarımın yoğunlaşmasına tanık oldu. Ardından Demir Çağı ve Klasik Antik Çağ'da Antik Roma'nın hem Cumhuriyet sonra hem de İmparatorluk zamanlarında eski Akdeniz ve Batı Avrupa boyunca mevcut tarım sistemleri üzerine genişlemesi, aynı zamanda Orta Çağ tarımının temel taşı haline gelecek manoryal sistemi kurdu.

Orta Çağ'da, hem İslam dünyasında hem de Avrupa'da, Endülüs vasıtasıyla, şeker, pirinç, pamuk ve portakal gibi meyve ağaçlarının Avrupa'ya getirilmesi de dahil olmak üzere, ekin bitkilerinin yayılması ve gelişmiş tekniklerle tarımın dönüştürülmesi devam etti. Kristof Kolomb'un seyahatleri'yle (1492) gerçekleşen Kolomb takası, Avrupa'ya mısır, patates, tatlı patates ve manyok gibi Yeni Dünya mahsullerini getirirken; buğday, arpa, pirinç ve şalgam gibi Eski Dünya mahsullerini ve atlar dahil çiftlik hayvanlarını, koyun ve keçiyi Amerika'ya götürdü.

Sulama, ekim nöbeti ve gübreler, Tarım Devrimi'nden kısa süre sonra ortaya çıktı ve son 200 yılda, İngiliz Tarım Devrimi'nden başlayarak, çok daha fazla gelişti. 1900'den bu yana, gelişmiş ülkelerde ve daha az ölçüde gelişmekte olan ülkelerde tarım, insan emeğinin yerini makineleşmeye bıraktığı, bunun yanında sentetik gübrelerin, böcek ilaçlarının ve yapay seçilimin desteklenmesi üretkenlikte büyük artışlar olmasını sağladı. Haber süreci, endüstriyel ölçekte amonyum nitrat gübresinin sentezine izin vererek mahsul verimini büyük ölçüde artırdı. Modern tarım, aşırı nüfus, su kirliliği, biyoyakıtlar, genetiği değiştirilmiş organizmalar, vergiler ve çiftlik sübvansiyonları gibi sosyal, politik ve çevresel sorunları gündeme getirdi. Buna karşılık, organik tarım, sentetik böcek ilaçlarının kullanımına bir alternatif olarak yirminci yüzyılda gelişti.

Kökeni

Avustralya yerlilerinin kampı, Skinner Prout, 1876
Ana madde: Tarım devrimi

Kökenine dair hipotezler

Akademisyenler, tarımın tarihsel kökenlerini açıklamak için birçok hipotez geliştirdiler. Avcı-toplayıcı toplumlardan tarım toplumlarına geçişe dair yapılan çalışmalar, tarım öncesi bir yerleşikliğe geçiş dönemine işaret ediyor; Bunun en bariz örnekleri ise Levant'taki Natufyan kültürü ile Çin'deki Erken Neolitik yerleşimlerdir. Mevcut modeller, ilk önce hasat edilen yabani bitkilerin ekilmeye başladığını ancak hemen evcilleştirilmediğini göstermektedir.[9][10][11]

Yerel iklim değişikliği, Doğu Akdeniz'de tarımın kökenleri için tercih edilen açıklamadır.[12] Son buzul çağının (MÖ 11.000 civarı) ardından gelen iklim değişiklikleri, dünyanın büyük bir kısmını uzun kurak mevsimlere maruz bıraktı.[13] Bu koşullar, uzun kurak mevsimde ölen ve dinlenen bir tohum veya yumru bırakan yıllık bitkileri avantajlı bir konuma getirdi. Kolayca depolanabilen yabani tahıl ve bakliyat bolluğu, bazı bölgelerdeki avcı-toplayıcıların bu zamanda ilk yerleşik köyleri oluşturmasını sağladı.[12]

Pişmiş kilden yapılmış bir biçerdöver orağı, Sümer, MÖ 3000

İlk gelişmeler

İlk insanlar, çok erken bir tarihte, ateşle çiftçilik ve orman bahçeciliği gibi yollarla, flora ve fauna topluluklarını kendi çıkarları için dönüştürmeye başladılar.[14][15][16] Yabani tahıllar, en az 105.000 yıl öncesinden ve muhtemelen çok daha uzun zamandan beri toplanmış ve yenmiştir.[1] İnsanlar tohumları evcilleştirmeden önce toplayıp yedikleri için kesin tarih çizmek zordur ayrıca bu dönemde insan müdahalesi olmadan da bitki özellikleri değişmiş olabilir. Örneğin, Bereketli Hilal'in Levant bölgesinde, erken Holosen'de, Genç Dryas'tan hemen sonra (MÖ 9500), yarı-sert yaprak sapı ve daha büyük tahıl tohumları; monofiletik özellikler, herhangi bir insan müdahalesi olmadan ortaya çıktı ve bu, tahıl yaprak sapı'nın evcilleştirilmesinin oldukça doğal bir şekilde meydana geldiğini gösteriyor.[17]

Tarım, dünyanın farklı yerlerinde bağımsız olarak başlamış olup, çok çeşitli taksonları içermekteydi. Eski ve Yeni Dünyanın en az 11 ayrı bölgesi, bağımsız menşe merkezleri olarak saptandı.[18] Bilinen en eski evcilleştirmelerden bazıları hayvanlardı. Evcil domuzların, yaban domuzunun yaklaşık 10.500 yıl önce evcilleştirildiği Güneybatı Asya, Doğu Asya ve Avrupa da[19] dahil olmak üzere, Avrasya'da birden fazla menşe merkezi vardı.[20] Koyunlar MÖ 11.000 ile MÖ 9000 arasında Mezopotamya'da evcilleştirildi.[21] Sığırlar, MÖ 8500 civarında modern Türkiye ve Pakistan bölgelerinde yaban öküzlerinden evcilleştirildi.[22] Develer daha geç, belki de MÖ 3000 civarında evcilleştirildi.[23]

Medeniyetler

Sümer silindir mührü üzerinde gösterilmiş; evcilleştirilmiş hayvanlar, MÖ 2500

Sümer

Ayrıca bakınız: Neolitik Devrim

Sümer çiftçileri, MÖ 8000'den itibaren köylerde yaşamaya, arpa ve buğday yetiştirmeye başlamışlardı. Bölgedeki düşük yağış miktarı göz önüne alındığında, tarım Dicle ve Fırat nehirlerine dayanıyordu. Nehirlerden çıkan sulama kanalları, şehirleri desteklemek adına yeterince büyük miktarda tahıl yetiştirilmesine izin verdi. İlk sabanlar, MÖ 3000 civarında Uruk'ta bulunan piktogramlarda görülüyor; bunun yanında sürülmüş karıklara tohum akıtan tohum pullukları, MÖ 2300 civarından kalma mühürlerde görülür. Sebze olarak; nohut, mercimek, bezelye, fasulye, soğan, sarımsak, marul, pırasa ve hardal otu yetiştiriliyordu; bunların yanında hurma, üzüm, elma, kavun ve incir meyveleri de yetiştirilmekteydi. Sümerler, tarımın yanı sıra yanı sıra balık da yakaladılar, kümes hayvanı ve ceylan avladılar. Koyun, keçi, inek ve kümes hayvanlarının etleri çoğunlukla seçkinler tarafından yenirdi. Balıklar ise kurutma, tuzlama ve tütsüleme yoluyla korunuyordu.[24][25]

Eski Mısır'dan harman, tahıl deposu, orakla hasat, kazma, ağaç kesme ve çiftçilik gibi tarımsal sahneler. Nakht'ın Mezarı, MÖ 15. yüzyıl

Antik Mısır

Ana madde: Antik Mısır'da tarım

Antik Mısır, uygarlığını Nil Nehri'ne ve onun mevsimlik sel baskınlarına borçluydu. Nehrin öngörülebilirliği ve etrafındaki verimli topraklar, Mısırlıların tarımsal zenginliklerle beslenen bir imparatorluk kurmalarına izin verdi. Mısırlılar, hanedan öncesi dönem; Paleolitik'in sonundan Neolitik'e kadar, MÖ 10.000 ile MÖ 4.000 yılları arasında büyük ölçekte tarım uygulayan ilk halklar arasındaydı.[26] Bu, havza sulamasının gelişmesiyle mümkün olmuştur.[27] Temel gıda ürünleri buğday ve arpa gibi tahılların yanı sıra keten ve papirüs gibi endüstriyel mahsullerdi.[26]

İndus Vadisi

Ana madde: Hindistan'da tarım

Hünnap, MÖ 9.000 yılında Hint altkıtasında evcilleştirildi.[28] Arpa ve buğday yetiştiriciliği -koyun, keçi ve sığırların evcilleştirilmesiyle birlikte- MÖ 8.000–6.000 arasında Mehrgarh kültüründe başladı.[29][30][31] Bu dönemde aynı zamanda fil de ilk defa evcilleştirildi.[28] Hindistan'da pastoral tarım; harmanlamayı, mahsullerin sıraya ekimin ve tahıl ambarlarında depolamayı da içeriyordu.[30][32]

Pamuk, MÖ 5-4. bin yıllarda yetiştirildi.[33] MÖ 5. bin yılda Keşmir'de tarımsal topluluklar yaygınlaştı.[30] İndus Vadisi Uygarlığı'bda sulama, MÖ 4.500 civarında geliştirildi.[34] İndus medeniyeti, bu yeniliğin bir sonucu olarak genişledi ve refah seviyesi yükseldi; ayrıca drenaj ve kanalizasyon kullanan daha kapsamlı planlanmış yerleşimlerin kurulmasını sağladı.[34] Hayvan koşulmuş bir saban kalıntısı İndus Vadisi Uygarlığı'nı MÖ 2.500 yılına tarihliyor.[35]

Antik Çin

Ayrıca bakınız: Çin'de tarım ve Çin mitolojisinde tarım

Antik Yunan ve Helenistik dünya

Ayrıca bakınız: Antik Yunan'da tarım

Roma İmparatorluğu

Ayrıca bakınız: Antik Roma'da tarım

Mezoamerika

Ana madde: Mezoamerika'da tarım

Güney Amerika

Ayrıca bakınız: İnkalar'da tarım ve Şili tarım tarihi

Kuzey Amerika

Ayrıca bakınız: ABD'de tarım tarihi

Avustralya

Ana madde: Ateşle tarım

Orta çağ ve erken modern çağ

Arap dünyası

Ana madde: İslam tarım devrimi

Avrupa

Ana madde: Orta Çağda tarım

Kolomb takası

Ana madde: Kolomb takası

Modern Tarım

İngiliz tarım devrimi

Ana madde: İngiliz tarım devrimi
Ayrıca bakınız: Tarım makineleri listesi ve Mekanize tarım

20. yüzyıl

Ana madde: Yoğun tarım

Yeşil devrim

Ana madde: Yeşil Devrim

Organik tarım

Ana madde: Organik tarım

Ayrıca bakınız

  • Köylü sınıfı
  • Hidrokültürün tarihi
  • Pamuğun tarihi
  • Gübrenin tarihi
  • Bahçıvanlığın tarihi
  • Şekerin tarihi
  • Patatesin tarihi
  • Kırsal tarih

Kaynakça

  1. ^ a b Mercader, Julio (Aralık 2009). "Mozambican grass seed consumption during the Middle Stone Age". Science (İngilizce). 326 (5960): 1680-1683. doi:10.1126/science.1173966. PMID 20019285. 13 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  2. ^ Zeder, Melinda A. (Ekim 2011). "The Origins of Agriculture in the Near East". Current Anthropology (İngilizce). 52 (S4): 221-235. doi:10.1086/659307. 28 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  3. ^ Hirst, K. Kris (Haziran 2019). "Domestication History of Rye". ThoughtCo. (İngilizce). 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2020. 
  4. ^ Molina, Jeanmarie (2011). "Molecular evidence for a single evolutionary origin of domesticated rice". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 108 (20): 8351-6. doi:10.1073/pnas.1104686108. PMC 3101000 $2. PMID 21536870. 
  5. ^ "World Cotton Production". Yara United States (İngilizce). 2018. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  6. ^ National Heritage Places - Budj Bim National Heritage Landscape". Australian Government. Dept of the Environment and Energy. 20 Haziran 2004. Ayrıca: National Heritage List Location and Boundary Map, and Government Gazette, 20 Haziran 2004
  7. ^ Gammage, Bill (2011). The biggest estate on earth : how Aborigines made Australia. Crows Nest, N.S.W.: Allen & Unwin. ss. 281-304. ISBN 978-1-74237-748-3. OCLC 746307071. 
  8. ^ "Indigenous Australians 'farmed bananas 2,000 years ago'". BBC News (İngilizce). 2020. 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  9. ^ Gerritsen, Rupert (2008). Australia and the Origins of Agriculture (İngilizce). Archaeopress. ss. 29-30. ISBN 9781407303543. 10 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  10. ^ Hillman, G.C. (1996). Harris, D.R. (Ed.). "Late Pleistocene changes in wild plant-foods available to hunter-gatherers of the northern Fertile Crescent: Possible preludes to cereal cultivation". The Origins and Spread of Agriculture and Pastoralism in Eurasia (İngilizce). UCL Books. ss. 159-203. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  11. ^ Sato, Y. (2003). "Origin of rice cultivation in the Yangtze River basin". Yasuda, Y. (Ed.). The Origins of Pottery and Agriculture (İngilizce). Roli Books. s. 196. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021. 
  12. ^ a b "The Development of Agriculture" (İngilizce). National Geographic. 2016. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016. 
  13. ^ "Climate" (İngilizce). National Climate Data Center. 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2013. 
  14. ^ Gammage, Bill (2011). The biggest estate on earth : how Aborigines made Australia. Crows Nest, N.S.W.: Allen & Unwin. ISBN 978-1-74237-748-3. OCLC 746307071. 
  15. ^ McConnell, D. J. (2003). The forest farms of Kandy : and other gardens of complete design. Aldershot, Hampshire: Ashgate. ISBN 0-7546-0958-8. OCLC 49247370. 
  16. ^ McConnell, D. J. (1992). The forest-garden farms of Kandy, Sri Lanka. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 92-5-102898-2. OCLC 27877909. 
  17. ^ Allaby, Robin G.; Fuller, Dorian Q.; Brown, Terence A. (2008). "The genetic expectations of a protracted model for the origins of domesticated crops". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 105 (37): 13982-13986. doi:10.1073/pnas.0803780105. ISSN 0027-8424. PMC 2544565 $2. PMID 18768818. 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  18. ^ Larson, Greger; Piperno, Dolores R.; Allaby, Robin G.; Purugganan, Michael D.; Andersson, Leif; Arroyo-Kalin, Manuel; Barton, Loukas; Vigueira, Cynthia Climer; Denham, Tim; Dobney, Keith; Doust, Andrew N. (2014). "Current perspectives and the future of domestication studies". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 111 (17): 6139-6146. doi:10.1073/pnas.1323964111. ISSN 0027-8424. PMC 4035915 $2. PMID 24757054. 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  19. ^ Larson (11 Mart 2005). "Worldwide Phylogeography of Wild Boar Reveals Multiple Centers of Pig Domestication". Science. 307 (5715): 1618-1621. doi:10.1126/science.1106927. PMID 15761152. 
  20. ^ Larson, Greger; Albarella, Umberto; Dobney, Keith; Rowley-Conwy, Peter; Schibler, Jörg; Tresset, Anne; Vigne, Jean-Denis; Edwards, Ceiridwen J.; Schlumbaum, Angela; Dinu, Alexandru; Bălăçsescu, Adrian (2007). "Ancient DNA, pig domestication, and the spread of the Neolithic into Europe". Proceedings of the National Academy of Sciences (İngilizce). 104 (39): 15276-15281. doi:10.1073/pnas.0703411104. ISSN 0027-8424. PMC 1976408 $2. PMID 17855556. 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022. 
  21. ^ Ensminger, M. Eugene (1986). Sheep & goat science. 5th ed. Rick Parker, M. Eugene Ensminger. Danville, Ill.: Interstate Printers & Publishers. ISBN 0-8134-2464-X. OCLC 13276444. 
  22. ^ McTavish, E.J., Decker, J.E., Schnabel, R.D., Taylor, J.F. and Hillis, D.M. (2013). "New World cattle show ancestry from multiple independent domestication events". PNAS. 110 (15): 1398-406. doi:10.1073/pnas.1303367110. PMC 3625352 $2. PMID 23530234. 
  23. ^ Sapir-Hen, Lidar; Ben-Yosef, Erez (2013). "The Introduction of Domestic Camels to the Southern Levant: Evidence from the Aravah Valley". Tel Aviv. 40 (2): 277-285. doi:10.1179/033443513X13753505864089. ISSN 0334-4355. 
  24. ^ "Farming" (İngilizce). British Museum. 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016. 
  25. ^ Tannahill, Reay (1968). The fine art of food (İngilizce). Folio Society. 28 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2021. 
  26. ^ a b Janick, Jules. "Ancient Egyptian Agriculture and the Origins of Horticulture" (PDF). Acta Hort. (İngilizce). 583: 23-39. 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2021. 
  27. ^ Kees, Hermann (1961). Ancient Egypt: A Cultural Topography (İngilizce). University of Chicago Press. ss. 52-61. ISBN 0226429148. 
  28. ^ a b Gupta, Anıl K. (10 Temmuz 2004). "Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration". Current Science (İngilizce). Indian Academy of Sciences. 87 (1): 58-59. 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
  29. ^ Baber, Zaheer (1996). The Science of Empire: Scientific Knowledge, Civilization, and Colonial Rule in India (İngilizce). State University of New York Press. s. 19. ISBN 978-0-7914-2919-8. 22 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
  30. ^ a b c Harris, David R. (1996). The Origins and Spread of Agriculture and Pastoralism in Eurasia: Crops, Fields, Flocks And Herds (İngilizce). Routledge. s. 385. ISBN 978-1-85728-538-3. 6 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
  31. ^ Wright, Rita P. (2009). The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society (İngilizce). Cambridge University Press. ss. 44, 51. ISBN 978-0-521-57652-9. 21 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
  32. ^ Possehl, Gregory L. (1996). Mehrgarh in Oxford Companion to Archaeology, edited by Brian Fagan. Oxford University Press.
  33. ^ Stein, Burton (1998). A History of India 28 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (İngilizce) Blackwell Publishing. 47. 0-631-20546-2.
  34. ^ a b Rodda, John C.; Ubertini, Lucio (2004). The Basis of Civilization – Water Science? (İngilizce). International Association of Hydrological Science. s. 279. ISBN 978-1-901502-57-2. Erişim tarihi: 19 Ocak 2021. 
  35. ^ Lal (2001). "Thematic evolution of ISTRO: transition in scientific issues and research focus from 1955 to 2000". Soil and Tillage Research. 61 (1–2): 3-12 [3]. doi:10.1016/S0167-1987(01)00184-2. 

Dış bağlantılar

Konuyla ilgili yayınlar

İlgili Araştırma Makaleleri

Tarih öncesi veya Prehistorya, insanlığın yazının bulunmasından önceki dönemidir.

<span class="mw-page-title-main">Keçi</span> evcilleştirilmiş çift toynaklı memeli türü/alt türü

Keçi ya da evcil keçi, boynuzlugiller (Bovidae) familyasının Caprinae alt familyasından Capra aegagrus hircus alt türünü oluşturan çift toynaklılara verilen ad. Evcil keçiler, Doğu Avrupa ve Orta Doğu'da yaşayan yaban keçisinden evcilleştirilmiş olup, insanlar tarafından ilk evcilleştirilen hayvanlardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Patates</span> patlıcangiller familyasından yumruları yenen otsu bitki türü

Patates, patlıcangiller (Solanaceae) familyasından yumruları yenen otsu bitki türüdür. Patates sözcüğü Amerika yerlilerinin dilinden İspanyolca aracılığıyla çeşitli Avrupa dillerine geçmiş, Türkçeye İtalyanca ve Yunancadan girmiştir. Türkçe eş anlamlısı olarak çisil sözcüğü bulunmaktadır. Kıbrıs ağzında patatese badadez denilmektedir. Boyu 70–80 cm'ye varan, beyazımsı-pembemsi çiçekler açan, yumruları hariç zehirli köklü bir bitkidir. Patatesi diğer sebzelerden ayıran en büyük özelliği tohum ile üreme yerine Vejetatif üreme yapmasıdır. Yani patates ile geri dönüşüm kullanılarak elde edilmesidir. Örneğin: bir patates parçasını toprağın altına koyduğunuzda bu önce kendiliğinden patates bitkisi olur sonra patatesler toprağın altında çoğalırlar.

<span class="mw-page-title-main">İnsan</span> embriyodan yetişkine kadar Homo cinsinin mevcut benzersiz türü olan Homo sapiensin herhangi bir üyesi

İnsan ya da modern insan, primatların en yaygın türüdür. İki ayaklılığı ve yüksek zekâsıyla karakterize edilen büyük insansı maymun olan insan, çeşitli ortamlarda gelişip son derece karmaşık araçlar geliştirmiş, karmaşık toplumsal yapılar ve medeniyetler oluşturmuştur. İnsanlar son derece sosyaldir; tek bir insan, ailelerden ve yaşıt gruplarından şirketlere ve siyasi devletlere kadar iş birliği yapan, farklı ve hatta rekabet eden sosyal grupların çok katmanlı bir ağına ait olma eğilimindedir. Bu nedenle, insanlar arasındaki sosyal etkileşimler, her biri insan toplumunu destekleyen çok çeşitli değerleri, sosyal normları, dilleri ve gelenekleri oluşturmuştur. İnsanlar aynı zamanda son derece meraklıdır: Olguları anlama ve etkileme arzusu, insanlığın bilim, teknoloji, felsefe, mitoloji, din ve diğer bilgi çerçevelerindeki gelişimini motive etmiştir; insanlar aynı zamanda antropoloji, sosyal bilimler, tarih, psikoloji ve tıp gibi alanlar aracılığıyla da kendilerini incelerler.

<span class="mw-page-title-main">İnsanlık tarihi</span> İnsanlığın kayıtlı ve detaylı tarihi

İnsanlık tarihi, insanlığın geçmişinin tasviridir. Arkeoloji, antropoloji, genetik, dilbilim, epigrafi, filoloji, paleografi ve diğer disiplinler ile yazının icadından bu yana kayıtlı tarih, ikincil kaynaklar ve araştırmalar yoluyla incelenir.

<span class="mw-page-title-main">Tarım devrimi</span> kömünal mülkiyet

Tarım devrimi ya da neolitik devrim, insan topluluklarının ilk kez tarım yapmasıyla gerçekleşen ve bu toplumların sosyo-ekonomik yapılarında devrimsel dönüşümler yaratan süreçtir. Bu süreç, insan topluluklarının avcılık ve toplayıcılıktan tarıma ve bir daha bırakmamak üzere yerleşik düzene geçişlerini temsil etmektedir. Bu geçiş, kabaca 2,5 milyon yıllık insanlık tarihinde çok önemli bir dönüm noktasına işaret etmektedir. İnsanlık, bu kadar bir süre sürdürdüğü avcılık-toplayıcılık düzeninden, ihtiyaçlarını karşılamak için yaşadığı çevreyi aktif olarak değiştiren bir türe dönüşmüştür. Arkeolojik veriler, çeşitli bitki ve hayvan evcilleştirmelerinin dünya genelinde altı farklı bölgede, birbirinden etkilenmeksizin bağımsız olarak, 10 bin ile 7 bin yıl öncesinde gelişme gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bilinen en eski kanıtlar bu bölgelerin Güneybatı Asya, Güney Asya, Kuzey ve Orta Afrika ile Orta Amerika’nın, tropik ve subtropik kuşaklarında yer aldığını ortaya koymaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Vinča kültürü</span>

Vinča kültürü, Turdaş kültürü ya da Turdaş-Vinča kültürü olarak da bilinir. Balkanlar'da bulunan bir Cilalı Taş Devri arkeolojik kültürüdür. MÖ 5500-4500 arasına tarihlenir. 1908 yılında Sırp arkeolog Miloje Vasić tarafından bulunan Vinča-Belo Brdo adındaki bir sitede bulunan örneklerden yola çıkarak sitenin adıyla anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Justinianus Veba Salgını</span> salgın

Justinianus Veba Salgını, Ticaret gemileri veba bulaşmış pire taşıyan sıçanlar barındırdığı için Bizans İmparatorluğu ve özellikle başkenti Konstantinopolis'in yanı sıra Sasani İmparatorluğu ile tüm Akdeniz çevresinde liman kentlerini etkileyen bir pandemidir. Bazı tarihçiler, Justinianus Veba Salgını'nın tarihin en ölümcül salgınlarından biri olduğuna inanmaktadır ve bu da iki asır boyunca yenilenerek tahmini 25-100 milyon insanın ölümüne yol açmıştır; ilk salgın sırasında Avrupa nüfusunun yarısına eşdeğer bir ölüm oranı vardır. Vebanın sosyal ve kültürel etkisi, 14. yüzyılda Avrasya'yı harap eden Kara Ölüm ile karşılaştırılmaktadır, ancak 2019'da yayınlanan araştırmalar, vebanın ölüm oranının ve sosyal etkilerinin abartıldığını savunmaktadır.

Bu, evcil hayvanların bir listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Natufyan kültürü</span>

Epipaleolitik çağa rastlayan Natufyan Kültürü, Doğu Akdeniz'de bir bölge olan Levant'ta MÖ. 12.000 ila 9.500 veya MÖ. 13.050 ila 7.500 yılları arasına rastlar.

<span class="mw-page-title-main">Anadolu hipotezi</span> Hipotez

,

<span class="mw-page-title-main">Eosimiyen</span> tarih öncesi primat familyası

Eosimiyen (Eosimiidae), en eski simiyenler olduğu düşünülen bir soyu tükenmiş primat familyasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Laas Geel</span>

Laas Geel, aynı zamanda Laas Gaal olarak da anılır, Somaliland, Hargeisa'nın kırsal eteklerinde, ülkenin Maroodi Jeex bölgesinde yer alan mağara oluşumlarıdır. Bu mağaralar, Afrika Boynuzu'ndaki evcilleştirilmiş Afrika yaban öküzlerinin bilinen en eski mağara resimlerinden bazılarını içerir. Laas Geel'in kaya sanatının yaklaşık M.Ö. 18.000 veya 20.000 yıl öncesine ait olduğu tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Viridiplantae</span>

Viridiplantae, yaklaşık 450.000-500.000 tür içeren ve hem karasal hem de sucul ekosistemlerde önemli roller oynayan ökaryotik canlılar grubudur. Öncelikle sucul olan yeşil algler ve içlerinden çıkan kara bitkilerinden oluşurlar. Yeşil algler, geleneksel sınıflandırmada kara bitkilerini içermez ve bu da yeşil algleri parafiletik bir grup yapar. Kara bitkilerinin yeşil alglerin içinden çıktığının anlaşılmasından bu yana, bazı yazarlar bitkileri de yeşil alglere atıyorlar. Hücre duvarlarında selüloz bulunan hücrelere ve klorofil a ve b içeren ve fikobilin içermeyen siyanobakterilerle endosimbiyozdan türetilen birincil kloroplastlara sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Glires</span>

Glires, kemiriciler ve tavşanımsılardan oluşan bir kladdır. Bunların monofiletik bir grup oluşturduğu hipotezi, morfolojik kanıtlara dayalı olarak uzun süredir tartışılmaktadır. 2001 yılında yayınlanan iki morfolojik çalışma ve 2003'te yayınlanan iki morfolojik çalışma, Glires'in monofiliğini güçlü bir şekilde destekliyor. Özellikle, 2003 araştırması, Glires'in bazal üyelerinin; Mimotona, Gomphos, Heomys, Matutinia, Rhombomylus ve Sinomylus cinslerinin fosil materyalinin keşfini bildirdi. Açıklamaları, 2005 yılında, daha tipik kemirgenler ve lagomorflar arasındaki boşluğu kapatmaya yardımcı oldu. Veriler, 2001 yılında yayınlanan nükleer DNA'ya dayalı olarak, Glires'i Euarchonta'nın kardeş taksonu olarak Euarchontoglires'i oluşturmak için destekledi, ancak hem nükleer hem de mitokondriyal DNA'dan gelen bazı genetik veriler daha az destekleyici olmuştur. 2007'de yayınlanan bir çalışmadaki, retrotranspozon varlığı/yokluğu verilerinin araştırılması, Glires hipotezini açık bir şekilde desteklemektedir. 2015'te yayınlanan çalışmalar, Scandentia'yı Glires'in kardeş grubu olarak yerleştirip Euarchonta'yı bir dal olarak geçersiz kıldı.

<span class="mw-page-title-main">Plesiadapiformes</span> euarchontan memeli takımı

Plesiadapiformes gerçek primatlarla (Euprimates) ilişkili bir Euarchontan memeli grubudur. Normalde doğrudan bu gruba atanan taksonların hiçbiri hayatta kalmamış olsa da, geriye kalan primatlar bu gruptan evrimleşmiş gibi göründüğü için grubun kelimenin tam anlamıyla neslinin tükenmiş olmadığı görülmektedir. Plesiadapiformes terimi, taç primat olmayan tüm primatlar için hala kullanılabilir, ancak bu kullanım açıkça parafiletiktir. Taç primatlar kladistik olarak verildiğinde, primatlarla eskimiş bir genç sinonim haline gelir. 65 milyon yıl önce yaşamış Purgatorius ve Ursolestes'in bir bazal plesiadapiform olduğuna inanılıyor.

<span class="mw-page-title-main">Holozoa</span>

Holozoa, hayvanları ve en yakın tek hücreli akrabalarını içeren ancak mantarları hariç tutan bir canlı grubudur. Holozoa ayrıca tunik cinsi Distaplia için kullanılan eski bir isimdir.

Arkeogenetikte, Erken Avrupalı Çiftçileri (EEF), İlk Avrupalı Çiftçiler (FEF), Neolitik Avrupalı Çiftçiler veya Eski Ege Çiftçileri (ANF) terimleri, Neolitik dönemde Avrupa'da yaşamış çiftçilerinden gelen genetik insan soyunun adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Modern insanın yakın zamanlı Afrika kökeni</span>

Paleoantropolojide, "Afrika'dan Çıkış" teorisi, yeni tek köken hipotezi, yer değiştirme hipotezi veya yakın zamanlı Afrika kökeni modeli olarak da adlandırılan modern insanın yakın zamanlı Afrika kökeni, anatomik olarak modern insanların, coğrafi kökeni ve ilk göçlerinin bilim dünyasında yaygın kabul gören modelidir. Homo erectus ve daha sonra da Homo neanderthalensis'in, kısaca homininlerin Afrika dışına ilk yayılışlarının izini süren bir modeldir.

<span class="mw-page-title-main">Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A</span> arkeolojik kültür

Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A (PPNA), Levant ve Anadolu'daki Neolitik kültürünün erken dönemlerinde, y. 12.000 – y. 10.800 yıl öncesine, yani MÖ 10.000-8800 yıllarına tarihlenmektedir. Arkeolojik kalıntılar Bereketli Hilal'in Levant ve Yukarı Mezopotamya bölgelerinde yer almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.