İçeriğe atla

Tanzot Kilisesi

Koordinatlar: 41°02′36″K 42°05′40″D / 41.04333°K 42.09444°D / 41.04333; 42.09444
Tanzot Gürcü Ortodoks Kilisesi
Tanzoti Kilisesi'ne ait ve üzerinde Gürcüce uzun yazının bulunduğu taş. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904.
Harita
Temel bilgiler
KonumAydınköy, Ardanuç
Koordinatlar41°02′36″K 42°05′40″D / 41.04333°K 42.09444°D / 41.04333; 42.09444
İnançDoğu Ortodoks Kilisesi
MezhepGürcü Ortodoks Kilisesi
DurumYıkılmış
Mimari
Mimari türKilise
Mimari biçimGürcü mimarisi
Tamamlanma14. yüzyıl

Tanzot Kilisesi, Tandzoti Kilisesi (Gürcüce: ტანძოთის ეკლესია) olarak da bilinir, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Tanzot olan Aydınköy'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesiydi. 19. yüzyılda bu yapı yıkılmış, yerinde cami inşa edilmiştir.[1]

Tarihçe

Tanzot köyünün yer aldığı Klarceti, Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı topraklarını oluşturan bölgelerden biriydi. Eski kaynaklarda Shulovani / Shlobani'nin (სხულოვანი / სხლობანი) olarak geçen ve "armutlu" anlamına gelen yerleşimin adının Ermeniceye çevrilmesiyle Tanzot'un ortaya çıktığı tahmin edilmektedir.[2][3] Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirmiştir. Hemen sonrasında Osmanlı idaresinin oluşturduğu Ardanuç livasına bağlı Ardanuç nahiyesine bağlanan köyde 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre 84 haneden oluşuyordu. Bu süre içinde 7 hane Müslüman olmuştu.[4] Tanzot Kilisesi'nin bu köyün kilisesi olduğu, 1312 yılında inşa edildiği Gürcüce yazıtından bilinmektedir..[1] Köy halkının zaman içinde Müslüman olmasıyla cemaatini ve işlevini yitirmiş olan kilise 19. yüzyılda da yıkılmıştır.

Kalıntılar

Tanzot Kilisesi'ne ait ve Gürcüce kısa yazının yer aldığı taş. Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904.

Tanzot Kilisesi yıkıldığı için hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Kilisenin taşlarının 1843 yışında inşa edilmiş Tanzot Ermeni Kilisesi ile Gürcü kilisenin yerinde inşa edilen camide kullanıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim Tanzot Kilisesi'ne ait ve üzerinde Gürcüce yazılar bulunan iki taş Nikolay Marr tarafından tespit edilmiş ve fotoğraflanmıştır. Birinci taştaki Gürcüce yazıt Marr tarafından „ქ. აღეშენა წ ̃ჲ ესე ეკლესიაჲ ზ ̃ა / წ ̃ისა ქ ̃წლისა ქ ̃ეს მოწამისა მარინა ̃ისა ქ ̃რო / ნიკონსა ფ ̃ ლ ̃ა რ ̃ა [1312 ქრისტეს აქეთ] მხ ̃ბითა მისითა მოგ ̃ცეს მტ ̃ებჲ / ცდვათ ̃ჲ რ ̃ ა ̃ქს კადნიერ ̃ბჲ ქ ̃ს მოწმ ̃ეს მარინა შე / იწრ ̃ე მცირე ესე სამს ̃ხრი კალმ ̃ხელისა საიმდავლის [გ ̃ნ და] / თამარისგ ̃ნ და შვილთა მ ̃თთა გ ̃ი და ი ̃ე და სჳმბ ̃ტისგ ̃ნ“ şeklinde okunmuştur. Marr'ın 1904 yılında verdiği bilgiye göre, üzerinde altı satır Gürcüce yazının yer aldığı yeşilimsi taşın uzunluğu 1 arşın yaklaşık 11 karış, yüksekliği ise 13 karıştı. Taş caminin doğu duvarında ve pencerenin altında yer alıyordu. Daha kısa yazının yer aldığı ikinci taş daha küçüktü. Uzunluğu 9 karış, yüksekliği yaklaşık 9 karıştı. Yazı beş kıs satırdan oluşuyordu. Bazı harfler harcın altında kalmıştır. Caminin aynı duvarında yeşilimsi üç adet taş daha bulunuyordu. Fakat bu taşların yüzeyi perdahlanmıştı. Köylülerin verdiği bilgiye göre bu taşlardan birinde kabartma haç bulunuyordu. Batı duvarında da benzer üç-dört adet taş vardı.[5]

Kaynakça

  1. ^ a b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 102. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  2. ^ "İvane Cavahişvili, Bütün Eserleri (თხზულებანი), II. cilt, Tiflis, 1983, s. 62" (PDF). 14 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ekim 2023. 
  3. ^ Dali Nikolaişvili, Davit Sartania, Avtandil Ucmacuridze, Darecan Kirtadze, Manana Kvetenadze - Osmanlı Defterlerine Göre Mesheti (მესხეთი ოსმალური დავთრების მიხედვით), , Tiflis, 2021, s. 692. 28 Ekim 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-26-996-7
  4. ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 35 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
  5. ^ Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 267-268. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Aydınköy, Ardanuç</span>

Aydınköy, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Bana Katedrali</span>

Bana Katedrali, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Panaki (ფანაკი) veya Banaki (ბანაკი) olan Penek köyünde yer alan Bana Manastırı'nın ana kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Çala Kilisesi (Arpaçay)</span>

Çala Kilisesi, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Çala olan Doğruyol köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Köyün merkezinde yer alan ve Meryem Ana'ya adanmış olan kilise, Tao-Klarceti bölgesinde, taş bezeme açısından başta gelen yapılar arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">İskender Paşa Camii (Ardanuç)</span>

İskender Paşa Camii, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesinin idari merkezi olan Ardanuç kasabasının ilk yerleşimi olan Adakale'deki camidir. Cami, Ardanuç Kalesi'ni 1551'de Gürcülerden ele geçiren Çerkez İskender Paşa'nın adını taşımaktadır.

Merenisi Kilisesi veya Merenesi Kilisesi, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağı Yukarıbakraçlı köyünde eski bir Gürcü kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Gönülaçan Köyü Camii</span>

Gönülaçan Köyü Camii veya Şuvaskal Camii, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Gönülaçan köyünde eski bir camidir. Bir Gürcü kilisesi olan Şuatzkali Kilisesi yıkılmış ve bu kilisenin yerinde inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Davati Steli</span>

Davati Steli haç formunda kireç taşından mamul bir steldir. Stelin üzerinde Meryem Ana ile baş melekler Mikail ve Cebrail'in de tasvir edildiği birer alçak rölyef ve Gürcüce Asomtavruli yazısıyla yazılmış en eski yazıtlardan biri bulunur. İsa'nın Miraç Yortusu tasvirinin bulunduğu sanılan stelin üst kısmı kırılmış ve kaybolmuştur. 4 ila 5. yüzyıl arasında tarihlenen stel, 1985 yılında Duşeti Belediyesi'nin bir yayla köyü olan Davati'de, Meryem Ana'ya adanmış küçük bir kilisede keşfedilmiştir.

Meredisi Kilisesi veya Meradisi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Gölebakan köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır.

Kotasi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Kotasi olan Sabaholdu köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüze kilisenin bazı kısımları ulaşmıştır.

Tzurtzkabi Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Tzurtzkabi olan Aşıkzülali köyü sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesiydi. Piskoposluk merkezi olan kilise yıkılmış, yerinde köyün camisi inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Oltisi Kilisesi</span> Erzurum ili Oltu ilçesi Oltu Kalesi içerisinde yer alan Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Oltisi Kilisesi veya Oltu Kalesi Kilisesi, Erzurum ilinde Oltu kentinin merkezindeki Oltu Kalesi'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Odeki Kilisesi, Aşağı Odeki Kilisesi ve Aşağı Odik Kilisesi olarak da bilinir, Erzurum ilinin Tortum ilçesinde, eski adı Odeki olan Aşağıserdarlı köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Petobani Kilisesi, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Petobani olan Kalkankaya köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Ğvime Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Ğvime olan Kumlukoz köyünde Orta Çağ'da kalma Gürcü kilisedir.

<span class="mw-page-title-main">Kvacvari</span>

Kvacvari, Gürcü Hristiyan geleneğinde, haç formunda anıtsal mezar taşına verilen isimdir. Kvacvari kelimesi, taş anlamındaki "kva" (ქვა) ile haç anlamındaki "cvari" (ჯვარი) kelimelerinden oluşur ve "haçtaş" anlamına gelir.

Tanzot Ermeni Kilisesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Tanzot olan Aydınköy'de Ermenilerden kalma kilisedir. 1843 yılında inşa edilmiş olan yapıdan günümüze sadece duvarların bir kısmı kalmıştır.

Veli Kalesi Kilisesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Veli olan Sevimli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kura Nehri vadisinin üst kesiminin Orta Çağ'daki koruma sisteminin bir parçası olan Veli Kalesi'nin içinde yer alır.

Hozabiri Kilisesi, tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Çihishevi olan Yanıklı köyünün sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Hozabiri Kilisesi, eski Hozabiri köyünün kilisesiydi ve bundan dolayı bu adla anılmaktadır.

Skarebi Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Skarebi olan Kotanlı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisedir.

Oşkisori Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı Oşkisori olan Sapaca köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.