İçeriğe atla

Tano dilleri

Tano dilleri
Coğrafi dağılımKuzey Amerika
Sınıflandırma-
Alt bölümler
  • Kiyova
  • Tova
  • Tiva
  • Teva
)
)

Tano dilleri (İngilizce Tanoan, Kiowa-Tanoan, Tanoan-Kiowa), Amerika Birleşik Devletlerinib New Mexico, Kansas, Oklahoma ve Teksas eyaletleri ile Meksika'da konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi.

Adlandırma

Tanoan adı Tevaca için kullanılan alternatif Tano (ve Arizona Tevalarının kendi dillerindeki adları: tʰáánu tééwa) adına İngilizcede dil ailesi yapım eki olarak sık kullanılan -an sıfatı getirilerek oluşturulmuştur.

Sınıflandırma

  • Kiyova-Tova dilleri
    • Kiyovaca (Kiowa): konuşanı 1.000 kişi
    • Tovaca (Towa, Jemez): konuşanı 1.301 kişi (1990)
  • Tiva-Teva dilleri
    • Tiva (Tiwa)
      • Kuzey Tiva dilleri
        • Taosça: 803 kişi (1980)
        • Pikurisçe (Picuris): 101 kişi (1990)
      • Güney Tivacası: konuşanı 1.732 kişi
      • Piro (tükendi)
    • Tevaca (Tewa): konuşanı 1.298 kişi (1980)
      • Arizona Tevacası

Kaynakça

Bibliyografya

  • Campbell, Lyle. (1997). American Indian languages: The historical linguistics of Native America. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-509427-1.
  • Cordell, Linda A. (1979). Prehistory: Eastern Anasazi. In A. Ortiz (Ed.), Handbook of North American Indians: Southwest (Vol. 9, pp. 131–151). Washington, D.C.: Smithsonian Institution.
  • Davis, Irvine. (1959). Linguistic cues to northern Rio Grande prehistory. El Palacio, 66 (3), 73-84.
  • Davis, Irvine. (1979). The Kiowa–Tanoan, Keresan, and Zuni languages. In L. Campbell & M. Mithun (Eds.), The languages of native America: Historical and comparative assessment (pp. 390–443). Austin: University of North Texas.
  • Dozier, Edward P. (1954). The Hopi-Tewa of Arizona. University of California Publications in American Archaeology and Ethnology, 44 (3), 259-376.
  • Eggan, Fred. (1979). Pueblos: Introduction. In A. Ortiz (Ed.), Handbook of North American Indians: Southwest (Vol. 9, pp. 224–235). Washington, D.C.: Smithsonian Institution.
  • Ellis, Florence Hawley. (1967). Where did the Pueblo people come from? El Palacio, 74 (3), 35-43.
  • Ford, Richard I.; Schroeder, Albert H.; & Peckham, Stewart L. (1972). Three perspectives on Puebloan prehistory. In A. Ortiz (Ed.), New perspectives on the Pueblos (pp. 19–39). Albuquerque: University of New Mexico Press.
  • Foster, Michael K. (1999). Language and the culture history of North America. In I. Goddard (Ed.), Handbook of North American Indians: Languages (Vol. 17, pp. 64–110). Washington, D.C.: Smithsonian Institution.
  • Hale, Kenneth L. (1962). Jemez and Kiowa correspondences in reference to Kiowa–Tanoan. International Journal of American Linguistics, 28 (1), 1-5.
  • Hale, Kenneth L. (1967). Toward a reconstruction of Kiowa–Tanoan phonology. International Journal of American Linguistics, 33 (2), 112-120.
  • Hale, Kenneth L. (1979). Historical linguistics and archeology. In A. Ortiz (Ed.), Handbook of North American Indians: Southwest (Vol. 9, pp. 170–177). Washington, D.C.: Smithsonian Institution.
  • Harrington, J. P. (1910). On phonetic and lexic resemblances in Kiowan and Tanoan. American Anthropologist, 12 (1), 119-123.
  • Harrington, J. P. (1928). Vocabulary of the Kiowa language. Bureau of American Ethnology bulletin (No. 84). Washington, D.C.: U.S. Govt. Print. Off.
  • Hill, Jane H. (2002). Toward a linguistic prehistory of the Southwest: "Azteco-Tanoan" and the arrival of maize cultivation. Journal of Anthropological Research, 58 (4), 457-476.
  • Hill, Jane H. (2008). Northern Uto-Aztecan and Kiowa–Tanoan: Evidence of contact between the proto-Languages? International Journal of American Linguistics, 74 (2), 155–188.
  • Kinkade, M. Dale; & Powell, J. V. (1976). Language and prehistory of North America. World Archaeology, 8 (1), 83-100.
  • Leap, William L. (1971). Who were the Piro? Anthropological Linguistics, 13 (7), 321-330.
  • Miller, Wick R. (1959). A note on Kiowa linguistic affiliations. American Anthropologist, 61 (1), 102-105.
  • Mithun, Marianne. (1999). The languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
  • Mooney, James. (1898). Calendar history of the Kiowa Indians. In 17th annual report of the Bureau of American Ethnology for 1895-1896 (Part 1, pp. 129–445). Washington, D.C.
  • Mooney, James. (1907). Kiowa. In F. W. Hodge (Ed.), Handbook of American Indians (Part 1, pp. 669–701). Bureau of American Ethnology bulletin (No. 30). Washington, D.C.
  • Newman, Stanley S. (1954). American Indian linguistics in the Southwest. American Anthropologist, 56 (4), 626-634.
  • Nichols, Lynn. (1994). Subordination and ablaut in Kiowa–Tanoan. Southwest Journal of Linguistics, 13, 85-99.
  • Nichols, Lynn. (1996). Toward a reconstruction of Kiowa–Tanoan ablaut. In Proceedings of the 22nd annual meeting of the Berkeley Linguistics Society.
  • Plog, Fred. (1979). Prehistory: Western Anasazi. In A. Ortiz (Ed.), Handbook of North American Indians: Southwest (Vol. 9, pp. 108–130). Washington, D.C.: Smithsonian Institution.
  • Reed, Erik K. (1949). Sources of upper Rio Grande Pueblo culture and population. El Palacio, 56 (6), 163-184.
  • Snow, Dean R. (1976). The archaeology of North America. New York: The Viking Press.
  • Trager, George L. (1942). The historical phonology of the Tiwa languages. Studies in Linguistics, 1 (5), 1-10.
  • Trager, George L. (1951). Linguistic history and ethnologic history in the Southwest. Journal of the Washington Academy of Science, 41, 341-343.
  • Trager, George L. (1967). The Tanoan settlement of the Rio Grande area: A possible chronology. In D. H. Hymes & W. E. Bittle (Eds.), Studies in southwestern ethnolinguistics: Meaning and history in the languages of the American Southwest (pp. 335–350). The Hague: Mouton.
  • Trager, George L. (1969). Taos and Picuris: How long separated. International Journal of American Linguistics, 35 (2), 180-182.
  • Trager, George L.; & Trager, Edith Crowell. (1959). Kiowa and Tanoan. American Anthropologist, 61 (6), 1078-1083.
  • Wendorf, Fred. (1954). A reconstruction of northern Rio Grande prehistory. American Anthropologist, 56 (2), 200-227.
  • Wendorf, Fred; & Reed, Erik K. (1955). An alternative reconstruction of northern Rio Grande prehistory. El Palacio, 62 (5/6), 131-173.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Apaçiler</span> Amerika Birleşik Devletlerinin yerli halklarından oluşan birkaç grup

Apaçiler ya da Apaşlar, Amerika Birleşik Devletleri'nin Arizona, New Mexico ve Oklahoma eyaletlerinde yaşayan, Güneybatı Kızılderilileri kültür grubundan, Atabaskların Güney Atabaskları bölümünden ve Güney Atabask dillerine giren Ova Apaçicesi, Hikarilaca, Lipanca, Meskalero-Çirikavaca ile Batı Apaçicesi adlı dilleri konuşan Kızılderilileri topluca niteleyen ortak addır. Kendilerini Apaçi olarak nitelendiren kişi sayısı 2000 yılı rakamlarına göre 56.060 olup en yakın akrabaları Navaholardır.

<span class="mw-page-title-main">Amerind dilleri</span>

Kızılderili dilleri ya da Amerind dilleri, Sibirya kökenli Na-Dene dilleri dışındaki bütün Kızılderili halklarının konuştuğu dilleri toplayan ve Joseph Greenberg tarafından 1960 yılında ortaya atılan tartışmalı makro-dil ailesi. Greenberg, Yeni Dünya yerli dillerini üç ana aile olarak düzenler: Eskimo-Aleut dilleri, Na-Dene dilleri ve Amerind dilleri. 1987 yılında yayımladığı Language in the Americas adlı kitap, çok sayıda metodolojik kusura sahiptir ve önerdiği benzerlikler tarihî dilbilimcilerin çoğu tarafından reddedilir.

Mandanca ya da Mandan dili, ABD'nin Kuzey Dakota eyaletinde Mandanlar (Rų́ʔeta) tarafından konuşulan Siyu dilleri ailesinin Batı Siyu dilleri grubundan tek başına bir grup oluşturan bir Kızılderili dilidir. Son konuşanı olan Edwin Benson 9 Aralık 2016'da ölmüştür.

Anişininice, Kanada'da Ontario eyaletinin kuzeyi ile Manitoba eyaletindeki Island Lake'de yaşayan Anişininiler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Anişinabe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 2016 sayımına göre konuşanı 13.630 kişidir. Yaklaşık 8.480 kişi evlerinde de konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Anişinabe dilleri</span>

Anişinabe dilleri ya da Ojibva-Potavatomi dilleri, Kanada ile Amerika Birleşik Devletleri'nde yaşayan yaşayan Anişinabeler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kızılderili dil grubudur.

Ova Algonkin dilleri, Büyük Ovalar yöresinde Amerika Birleşik Devletlerinde ve Kanada'da konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu.

Arapaho dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde Büyük Ovalar yöresinde konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Ova Algonkin dilleri grubundan Kızılderili dilleri alt grubu. Üçünün soyu tükenmiş, Arapahoca ile Atsinaca ise tehlike altındadır

Merkezî Algonkin dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nde ve Kanada'da konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu.

<span class="mw-page-title-main">Seminoleler</span>

Seminoleler, Amerika Birleşik Devletleri'nin Florida eyaletinde yaşarlarken sonradan Kızılderili Tehciri sırasında Oklahoma'ya yerleştirilen, Güneydoğu Kızılderilileri kültür grubundan Maskoke halklarının Krikler ile Mikasukiler kabileleri tarafından oluşturulan birleşik bir Kızılderili halkı. Maskoke dilleri ailesine giren Krikçe ile Mikasukice konuşurlar ve en yakın akrabaları Alabamalar, Koasatiler, Çoktavlar ve Çikasovlar gibi Kızılderililerdir. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Seminoleler de yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Doğu Algonkin dilleri, Kuzey Amerika'nın doğusunda Kanada'nın Maritime eyaletlerinden Amerika Birleşik Devletlerinde Kuzey Karoline'ya kadar olan Atlantik kısmında konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Kızılderili dilleri alt grubu.

<span class="mw-page-title-main">Çimmesyan dilleri</span>

Çimmesyan dilleri, Kanada'nın Britanya kolumbiyası ile Amerika Birleşik Devletleri'nnin Alaska eyaletinde yaşayan Çimmesyanlar tarafından konuşulan Penuti dil ailesinden Kızılderili dilleri grubu. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.500 kişilik nüfustan 30 kadarı, Kanada'daki 8.600 kişilik nüfustan ise 1.400 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Eel Nehri Atabaskları</span>

Eel Nehri Atabaskları, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde Eel Nehri civarında yaşayan ve adlarını da buradan alan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Eel Nehri Atabaskları da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Katolar</span>

Katolar, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan, avcı ve toplayıcı, animist ya da şamanist Kaliforniya Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili halkı. Atabaskların Pasifik Atabaskları grubunun Kaliforniya Atabaskları alt grubunda yer alırlar. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Katolar da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Aztek-Tano dilleri</span>

Aztek-Tano dilleri, Amerika Birleşik Devletleri ile Meksika'da konuşulan farazî Amerind Kızılderili dil ailesi. Uto-Aztek dilleri ile Tano dilleri için oluşturulmuştur. Bazen izole dillerden olan Zunice de bu gruba dahil edilir. Her iki grubun ortaklığı kanıtlanamamıştır zira yavaş sürmektedir, fakat yine de umut vericidir.

<span class="mw-page-title-main">Keres dilleri</span>

Keres dilleri, Amerika Birleşik Devletlerinde New Mexico eyaletinde Keresler tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi ve lehçe birliği.

Viyotça ya da Viyot dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Viyotlar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Son konuşanı Della Prince 1962 yılında ölünce dil de tükenmiş oldu. Bazı Viyotlar anadillerini canlandırmak için çalışmaktadırlar. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Yurokça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

Yurokça ya da Yurok dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinin kuzeybatısında Yuroklar tarafından konuşulmuş olan Algonkin–Yurok dilleri ailesinden bir Amerind Kızılderili dilidir. Bir düzine konuşanı olan dil yok olma sürecine girmiştir. En yakın akrabası birlikte Ritwan adıyla da ele alınan Viyotça en uzak akrabaları ise Algonkin dilleridir. Hem Viyotça hem de Yurokça Algonkin dillerinin coğrafyasından oldukça uzakta izole bir alandadır.

<span class="mw-page-title-main">Yuki-Vapo dilleri</span>

Yuki-Vapo dilleri ya da Yuki dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan Yukiler ve Vapolar tarafından konuşulmuş Amerind Kızılderili dil ailesi. Her ikisi de 20. yüzyılda tükenen iki dilden oluşur: Yukice ile Vapoca.

<span class="mw-page-title-main">Vintu dilleri</span>

Vintu dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Kaliforniya eyaletinin kuzey merkezinde yaşayan Vintu halkları tarafından konuşulan Amerind Kızılderili dil ailesi. Biri tükenmiş olan diğerleri de tükenmekte olan dört dilden oluşur.

Yanaca ya da Yana dili, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeymerkezî Kaliforniya eyaletinde yaşamış olan Yanalar tarafından konuşulmuş Hoka ailesinden Amerind Kızılderili dili. Halkının son temsilcisi olan İşi'nin 1916'da ölümü üzerine dil de tükenmiştir.