Tannhäuser

Tannhauser
	; Tannhauser Dresden uyarlaması liberettosu, 1845
Özgün isim	Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg
Müzik	Richard Wagner
Gala	19 Eylül 1845 ve 13 Mart 1861
İlk gösterim yeri	Krallık Tiyatrosu, Dresden ve Paris Operası, Paris
Oyuncular	Tannhauser: Minnesinger, tenor; Elisabeth: Kontun yeğeni, soprano; Venus: mezzo-soprano veya soprano; Wolfram von Eschenbach: a Minnesinger, bariton; Hermann I, Thuringia Kontu, bas; Walther von der Vogelweide: Minnesinger, tenor; Biterolf: Minnesinger, bas.; Heinrich der Schreiber: Minnesinger, tenor.; Reinmar von Zweter: Minnesinger, bas.; Bir genç çoban: soprano.; Dört soylu genç iç oğlanı: soprano, alto; Soylular, şövalyeler, hanımlar, hacılar, sirenler, su perileri, nimfler, bakantlar; Paris uyarlamasında ek olarak üç sanat güzeli,; gencler, eroslar, satirler ve faunlar;

Tannhäuser (Almanca tam ismi Tannhäuser und der Sängerkrieg auf Wartburg yani Tannhäuser ve Wartburg'da Şarkıcılar Yarışması) Richard Wagner tarafından 1845'te yazılmış ve bestelenmiş üç perdelik operadır. Bu operanın konusu iki Alman Orta Çağlar efsanesi olan Tannhauser ve Wartburg Şatosu müzikçiler yarışmasından uyarılmıştır. Konunun teması kutsal ve kutsal olmayan aşk arasındaki ilişkiler ve insanların ruhunun aşk ile kurtulmasıdır.

Hazırlanış

Orijinal uyarlama

Wagner bu eseri için konuların kaynağını iki değişik grup eserde bulmuştur. Birincisi Der Salon adlı bir dergide 1837'de basılan ve Venus mağarasının çekiciliği efsanesini konu alan Heinrich Heine'in Elementargeister adlı şiiridir. Diğeri ise E. T. A. Hoffmann'ın Şarkıcılar Yarışması ve Ludwig Tieck'in Inanclı Eckhrat ve Tannghauser adlı hikâyeleridir. Wagner ilk nesir müsveddeyi 1842'de ve tam liberettoyu ise Nisan 1843'te tamamlamıştır.^[1] Besteye 1843'te başlamış ve tüm notalar 13 Nisan 1845'te hazır olmuştur. Operanın, tek basına orkestra konser parçası olarak da çalınan uvertürü, en son hazırlanmıştır.

Dresden prömiyeri ve uyarlaması

Eserin prömiyeri sahnelenmesi 19 Ekim 1845'te Dresden'de Krallık Tiyatrosu'nda yapıldı. Bu yapım için Wagner, arkadaşı olan besteci "Ferdinand Hiller" desteğini aldı. Wagner'in yeğeni "Johanan Wagner" Elizaeth rolünden "Wilhemine Scroder-Devrient" Venus rolünde ve "Josef Tichatschek" ise Tannhauser rolünde idi. Richar Wagner orkestra şefliği görevini de yüklenmişti. Bu eser Wagner'in bir önceki eseri olan Rienzi kadar seyirciler tarafından iyi karşılanmadı.

Bu nedenle Wagner 1846 ve 1847 yıllarında bu eseri revize etmekle uğraştı. Bu operanın son üçüncü perdede de değişiklikler yapılıp 1860'ta basılan revize edilmiş uyarlamaya "Dresden uyarlaması" adi ile anılmaktadır.

Paris uyarlaması ve prömiyeri

Bundan sonra eserin Paris Operası'nda, Fransız İmparatoru Napoleon III'un isteğiyle ve Paris'teki Avusturya elçisinin karısı, "Pauline de Metternich" aracılığı ile yapılan özel 1861 sahnelenmesi için Wagner bu eseri çok ciddi olarak elden geçirmiş ve önemli değişikler yapmıştır. Bu değişiklikler arasında en göze çarpanı I. Perde sonuna bir bachanal şeklinde bale koyması olmuştur.^[2] Bundan başka şu önemli değişmeleri yapmıştır:

Kullanılan metin Fransızcaya çeviridir.
II. Perdede bulunan Walther için bir solo elimine edilmiştir.
Tannhauser'in "Aşk için bir ilahi" şarkısından sonra Venus için fazladan bir konuşma parçası konmuştur.
III. Perde için giriş orkestra parçası kısaltılmıştır.
Opera'nın finalinde önceki uyarmada sadece "Venus motifi" bulunmaktayken bu değiştirilip Venus efsanesi sahnede oynanabilir hale getirilmiştir.

Bu 1861'de de ortaya çıkartılan Tannhauser operasına Paris uyarması adı verilmektedir. Bu eserini sahnelenmesinde Wagner şahsen ilgilenmiş ve bu sahnelenme için 164 tane prova temsili yapılması ile çok isim yapmıştır.

Paris prömiyeri 13 Mart 1861'de verilmiştir. Fakat özellikle zenginler (başta Paris Jockey Kulübü üyeleri) ve Avusturya'nın dışişleri politikalarından hoşlanmayanlardan oluşan bir grup bu esere protesto mahiyetinde acayip zamanlarda alkışlamalar, ıslıklar ve laf atmalarla protesto yapmış ve eser üçüncü performansından sonra sahneden kaldırılmıştır.

Tannhauser'in 1875'te Viyana'da sahnelenmesi için de Wagner bu Paris uyarlaması üzerinde bazı değişiklikler yapmıştır. Modern yapımlarda bu "Viyana değişikli Paris uyarlaması" genellikle kullanılmaktadır.

Roller

Rol	Ses tipi	Prömiyerde roller 20 Ekim 1845 (Orkestra şefi: Richard Wagner)	Revize edilmiş Prömiyerde Roller, 1861 (Orkestra şefi: Pierre-Louis Dietsch)
Tannhauser, Minnesinger	tenor	Josef Aloys Tichatschek	Albert Niemann
Elisabeth, Kontun yeğeni	soprano	Johanna Wagner	Marie Sass
Venus	mezzo-soprano veya soprano	Wilhelmine Schröder-Devrient	Fortunata Tedesco
Wolfram von Eschenbach, Minnesinger	bariton	Anton Mitterwurzer	Morelli
Hermann I, Thuringia Kontu	bas	Georg Wilhelm Dettmer	Cazaux
Walther von der Vogelweide, Minnesinger	tenor	Max Schloss	Aimes
Biterolf, Minnesinger	bas	Johann Michael Wächter	Coulon
Heinrich der Schreiber, Minnesinger	tenor	Anton Curty	König
Reinmar von Zweter, Minnesinger	bas	Karl Risse	Freret
Bir genç çoban	soprano	Anna Thiele	Reboux
Dört soylu genç iç oğlanı	soprano, alto
Soylular, şövalyeler, hanımlar, hacılar, sirenler, su perileri, nimfler, bakantlar; Paris uyarlamasında ek olarak Üç Güzel Sanat tanrıçaları, gençler, eroslar, satirler ve faunlar

Konu özeti

Mekan: Eisenach civarı

Zaman: 13. yüzyıl başları

İ. Perde

Mekan: Venüsberg (Thurgania'da Eisenach yakınlarında Horselberg'de "Frau Holda" )

Venüs'e olan aşkı dolayısıyla Tannhauser Venüsberg'de isteyerek inzivaya çekilmiş bulunmaktadır. (Bale sahnesi: backanal müzik alemi). Bu bale aleminde sonra Tannhauser arzularını tamamıyla tatmin olması nedeniyle oradan ayrılıp serbestlik, ilkbahar günleri ve kilise çanları seslerini yeniden tatmak istemektedir. Kendi arp'ini tekrar çalarak ilahe Venüs'e çok ateşli bir aşk şarkısı söyleyerek ona hürmetlerini gösterir. Bu şarkı sonunda oradan ayrılmak için Venüs'e azimli bir yalvarış yapar. Fakat Venüs tekrar onu cezbesine altına almaya çalıştığında, Tannhauser ona "Benim ruhumun selameti İsa'nın annesi Meryem'dedir" der. Böylece Venüs'ün büyüsü kırılır ve Venüs ve etrafındakiler ortadan kaybolurlar ve Tannhauser kendini Wartburg şatosunun bulunduğu tepe eteklerinde bulur.

Mevsim ilkbahardır. Bir genç çoban bir kaya üzerinde oturmuş elindeki kavalı ile ilkbahara mersiye şarkılarını çalıp söylemektedir. Tannhauser ayakta kımıldamadan dururken yanından bir grup hacılar kuyruğu sırayla geçer. Tannhauser çok minnettarlıkla hislenmiş olup dizlerine çöker. Kont ve maiyetinde olan Wolfram, Walter, Biterolf, Reinmar ve Heinrich onu bu sırada bulurlar. Genç Tannhuser daha önce bir şarkıcılar yarışmasını kaybettiği ve bundan çok canı sıkıldığı için Kont'un sarayından kaçmıştır. Onu yine görmeye sevinirler ve tekrar sarayda şarkıcılık işine dönmesini isterler. Tannhauser önce bunu kabul etmez, ama Wolfram onun şarkılarının Elizabeth tarafından çok beğenildiğini ve bu nedenle kızın kalbini Tanhauser'e verdiği söyleyince fikrini değiştirir. Kontun ve şarkıcılarla Wartburg'a gitmeye başlar.

II. Perde

Mekan: Wartburg şatosu büyük salonu.

Tannhauser'in ortadan kaybolmasından sonra Elizabeth dünyadan el eteğini çekmiş şatodaki odasında sessiz sedasız yaşamaktadır. Onun geri döndüğünü duyunca sevinçle bir şarkıcılar yarışması için tekrar ortaya çıkmayı kabul eder ve şatonun ana salonuna gelir. Tannhauser Elizabeth'i sevmektedir, ama Venüsberg'e kaçtığından ve orada Venüs'e taptığından utanç duymaktadır. Kont ve Elizabeth yarışma için gelmiş olan (çoğu civarda yaşayan soylulardan oluşan ve en iyi giysileri ile ziyarete gelmiş olan) misafirlerini ağırlarlar (Mars ve koro). Konu bu yarışma konusunun "aşkın uyanması" olduğunu ilan eder. Bu yarışmayı kazanan şarkıcıya ödül olarak Elizabeth her ne olursa olsun şarkıcının istediği tek bir şeyi yapacaktır.

Wolfram ilk defa şarkısına başlar; aşkın hiçbir düzensiz akış göstermeyen saf bir akar şu gibi olduğunu ifade eder. Buna karşılık Tannhauser yüksek bir hevesle en büyük aşkın insan hislerinin en yüksek seviyeye yetiştiği zaman ortaya çıktığını iddia eder. Diğer şarkıcılar Wolfram'ı tutmaktadırlar. Tannhauser bunlardan hepsine teker teker ayrı ayrı yanıt verir. Son olarak heyecanı en yüksek bir zirve seviyeye varmıştır ve fikirlerini Wolfram'a verdiği yanıtta Venüs için söylediği bir şarkıyla açığa koyar. Bu şarkıda eğer şövalyeler böyle yüksek bir aşkı öğrenmek isterlerse Venüsberg'e çekilmeleri gerektiğini ve Venüs'ü tanrıça olarak kabul etmeleri gereğini ilan eder. Oradaki dini bütün Hristiyan tüm kadınlar buna çok kızarak ve Elizabeth hariç tanrının gazabından çok korkarak salondan ayrılırlar. Şövalyeler ise kızgınlıklarından kılıçlarını çekerek Tannhauser'e hücuma hazırlanırlar. Elizabeth Tannhauser'in hayatını korur.

Tannhauser bu heyecanından Hristiyanlığa hiç uygun olmayan bir fikir beyan ettiği için çok tövbekardır. Kont bu tövbekârlığını Papa'ya yalvararak bildirmesini ve ondan bu büyük günahı için kendini affetmesini istemesi için Tannhauser'in Roma'ya bir hac seferi yapmasını emreder.

III. Perde

Mekan: Wartburg vadisi

Mevsim sonbahardır. Orkestra müzikle Tannhauser'in yaptığı hac seferini tanımlar. Wolfram eşliğinde bulunan Elizabeth dua etmek için dizlerine çöker. Hac seferini yaptıktan sonra dönmekte olan olan diğer kişilerden Elizabeth Tannhauser'in haberini sorar. Tekrar çok ciddiyetle bir daha dua eder ve kalbi kırık olarak Wartburg'a döner. Onu sadıkane bir düşkünlükle seven Wolfram'ın kalbinde onun yakında öleceğine ait bir his doğar. (Wolfram: "Akşam yıldızına şarkı")

Birden karşısına lime lime elbiseleri ile kendisini güç ayakta tutabilen bir hacı adayı gelir. Bu Tannhauser'dir. Papa'nın kendisinin günahını affetme yalvarışlarını kabul etmediğini ve nasıl elinde bulunan asanın dallanıp yapraklanması imkânsızsa Tanhauser'in affedilmesinin de o kadar imkânsız olduğunu ifade ettiğini anlatır. Sonsuz bir umutsuzlukla Tannhuaser Venüsberg'e dönme yolunda bulunmaktadır. Venüs'e dua edip yalvarışta bulunmuş ve birden Venüs önüne çıkmış mağarasına gelirse orada kendisinin çok iyi karşılanacağını kendine bildirmiştir. Birdenbire Wolfram tepeden inen bir cenaze alayını görür. Cenazenin yascıları Elizabeth'in naaşını bir sedye üzerinde taşımaktadırlar. Tannhauser da cesedin başına koşar ve onun naaşı üzerine "Kutsal Elizabeth, benim için dua et" diyerek yığılır kalır. Genç hacılar sahneye girerler, Papanın asasının dallanıp yapraklandığı haberini getirirler. Bu Tannhauser'in en sonunda Tanrı tarafından bağışına nail olduğuna bir işaret olmaktadır.

Önemli parçalar

Uvertür
"Naht euch dem Strande" (Venusberg Musigi)
"Geliebter, komm! Sieh dort die Grotte!"
"Als du in kühnem Sange uns bestrittest"
"Freudig begrüßen wir die edle Halle"
"Beglückt darf nun dich, o Heimat, ich schauen"
"Allmächt'ge Jungfrau, hör mein Flehen!"
"Willkommen, ungetreuer Mann"
"Heil! Heil! Der Gnade Wunder Heil!" (Hacılar Korosu)
"O Du, Mein Holder Abendstern" (Akşam yıldızı)

Seçilmiş ses kayıtları

Yıl	Roller (Tannhauser, Elizabeth, Wolfram, Herman)	Orkestra şefi Opera Evi ve Orkestra	Marka
1962.	Windgassen, Silja, Waechter, Bumbry	Wolfgang Sawallisch Bayreuth Festspielhaus Orkestra ve Korosu	Philips
1970	Kollo, Dernesch, Braun, Ludwig	Georg Solti Viyana Filarmonik Orkestra ve korosu	Decca Records
1978	Wenkoff, Jones, Sotin, Weikl, Mazura	Colin Davis Bayreuth Festspielhaus Orkestra ve Korosu	Deutsche Grammophon
1989	Domingo, Studer, Baltsa, Salminen, Schmidt.	Giuseppe Sinopoli Philharmonia Orkestra ve Korosu	Deutsche Grammophon
2002	(??)	Daniel Barenboim Staatskapelle Berlin	Teldec

Uri Caine uvertürün caz aranjmanını yapmıştır: Wagner e Venezia. Live, 1997 Winter ve Winter.

Medya

Dipnotları

^ Millington, Barry (Ed.) (1992), sayfa 281.
^ Bachanal 18. yüzyıl sonlarında ortaya çıkan, özellikle Direktuvar rejimi sırasında popüler olan, bir Fransız dansıdır (bak [1] 11 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Wagner'in bu eserindeki bu divertisman balenin koreografisini Fransız bale dansörü Lucien Petipa yapmıştır.