Tang'ın Karaşehir seferi
Tang'ın Karaşehir seferi ya da Çin kaynaklarında bilinen adıyla Yanki ("Agni" adının Sanskritçeden translitere hâlidir), Batı Göktürk Kağanlığı'nın bir derebeyi olan ve Tarım Havzası'ndaki Sincan'da konumlanmış olan Karaşehir Budist Krallığı'na karşı Tang hanedanı Li Şimin'in düzenlediği askerî seferdir. İlk sefer, 644'te Tang ordu komutanı ve Anksi Protekratlığı'nın muhafızı Guo Şiaoke tarafından düzenlenmiş, bu muharebede Batı Göktürkleri ile ittifak hâlinde olan bu vaha devletçiği Tang ordusuna mağlup olmuştur. Bunun sonucunda, Karaşehir Tang Hanedanlığı himayesine girmiştir. İkinci sefer ise, 648'de Tang generali Ashina She'er tarafından komşu krallık olan Kuçar'ya düzenlenen harekâtın bir parçası olarak gerçekleştirilmiştir.
Arka plan
632'de Karaşehir, Tarım Havzası'nda Tang Hanedanlığı'na bağımlı bir krallıktı.[1] Komşu krallıklar olan, Yerkent Hanlığı 635'te ve öncesinde Kaşgar ve Hotan kent devletleri de Tang'ın egemenliğini kabul etmişti.[2] Karaşehir, Fars kültürü, Budizm ve Afganistan'dan doğan Greko-Budist etkinin hissedildiği bir yerdi.[3]
Çin'in Orta Asya'da izlediği yayılmacı politika Karaşehir'in yöneticilerini rahatsız etmekteydi. Turfan'daki şehir devletlerinin Çin tarafından işgali, Karaşehir'i doğrudan Çin tehdidi ile karşı karşıya getirdi.[1]
644 seferi
Karaşehir, Tang Hanedanlığı'na olan bağlılığını bozarak, önceki hamisi ve evlilik yoluyla ittifak kurduğu Batı Göktürk Devleti'ne tabiiyetini açıkladı. Kuçar, her ne kadar Tang'a tabî bir krallık olsa da, 644'teki Karaşehir İsyanı'nı destekledi. Bu durum Tang sarayında endişeye neden oldu. Sonrasında, Kuçar Krallığı'nın da Çin'e bağlılığını bozmasıyla Tang Hanedanlığı'nın bölgedeki hakimiyeti iyice sarsıldı. Çin imparatoru, bu duruma karşı Guo Şiaoke komutasındaki orduyu, Karaşehir üzerine gönderdi. Ordunun başında bulunan Şiaoke, Anksi Protekratlığı'nın muhafızlığını üstlenen yüksek rütbeli bir askerdi.[1] Eski Karaşehir kralının kardeşi Long Lipoçun da, Tang'a sığınarak Şiaoke komutasındaki ordunun kılavuzluğuna atandı. Şiaoke, Karaşehir'e karşı ani bir baskın planladı. Yıldız olarak bilinen mevkiden şehir içine doğru ilerleyecek bu baskın, sabaha karşı gerçekleştirildi.[4] Baskın sonrasında kent düştü ve kral Long Tokıçı, şehri koruyan hendeklerden yüzerek karşıya geçmeyi başaran Çinli askerler tarafından yakalandı. Şiaoke, Long Lipoçun'u yeni hükümdar olarak tayin etti. Savaş sırasında Batı Göktürkleri şehre yardım için 5.000 atlı asker gönderdi. Ancak onlar şehre Tokıçı yakalanıp Tang ordusu kenti terk ettikten üç gün sonra ulaşabildiler. Bunun üzerine Göktürk kuvvetleri, Şiaoke'nin kuvvetlerini takip ettiler ancak Tang ordusu tarafından yenilgiye uğratıldılar. Buna rağmen, Karaşehir'e yerleşen Göktürkler bölgeye bir tudun atayarak, bölgeyi Batı Göktürk Kağanlığı'nın toprağı ilan ettiler. Ancak, bölgeye atanan tudun, Li Şimin'in tehditleri üzerine buradan ayrıldı. Tudunun şehirden ayrılmasıyla, Apo'anaçi kendini bölgenin kralı ilan ederek, Batı Göktürklerine bağlılığını bildirdi.
648 seferi
Aslen bir Türk olan ve Türklerin hükümdar uruklarından olan Aşina'nın mensubu olan Aşina She'er, 648'de Tiele Türklerinden oluşan 100.000 kişilik bir orduyla Kuçar şehrini kuşatmıştır. Tang'ın bu seferinde Karaşehir'e doğrudan bir saldırı olmasa da, şehrin Türk kralı Tang ordusu ile karşılaşmaktan çekindiği için başkentten ayrılarak ülkenin doğu sınırlarına kadar çekilmiştir. Tang ordusu, kralı takip ederek yakalamıştır. Apo'anaçi yakalandıktan sonra idam edilmiştir. Böylece, Şiannaçun Karaşehir'in yheni kralı olarak ilan edilmiştir.[1]
Sonrası
Bu yenilgi sonrası Karaşehir, Kuçar, Hotan ve Kaşgar ile birlikte Tang İmparatorluğu'nun batıdaki barışçıl dört yönetim biriminden biri olarak tanımlanmıştır. 658-659'da bu devletçiklerin özel bir idare tertibi olan Anksi Protekratlığı'nın ana karargâhı hâline getirilmiştir. Bununla birlikte, 648-658 arasında Karaşehir'de Tang ordusunun konuşlu olup olmadığı açık değildir. Tang, 670'te Tibetlilerin Tarım Havzası'nı işgaliyle Karaşehir'i kaybetmiştir. Karaşehir'in geri alınması, 692'de Tarım Havzası'nın yeniden Tang hakimiyetine girmesiyle mümkün olmuştur. Bununla birlikte bu coğrafya, daha sonra da Tibetlilerin eline geçmiş, 760'ta Tibetlilerin Gansu Koridoru'nu ele geçirmesiyle Karaşehir ve Tang arasındaki bağlantı kopmuştur.
Kaynakça
- ^ a b c d Wechsler 1979, s. 226.
- ^ Wechsler 1979, s. 228.
- ^ Grousset 1970, ss. 96-99.
- ^ Grousset 1970, s. 99.
Bibliyografi
- Wechsler, Howard J. (1979). "T'ai-tsung (reign 626–49) the consolidator". Twitchett, Dennis (Ed.). The Cambridge History of China, Volume 3: Sui and T'ang China, 589–906, Part I. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 188-241. ISBN 978-0-521-21446-9.
- Grousset, René (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-1304-1.
