İçeriğe atla

Tandı Uranhay

Tandı Uranhay, (Tuva Türkçesi: Таңды Урянхай (Tañdı Uranhay Moğolca: Tagna Urianhai; Rusça:Урянхайский край; İngilizce:Tannu Uriankhai, Geleneksel Çince: 唐努烏梁海; Basitleştirilmiş Çince: 唐努乌梁海; Hanyu Pinyin: Tángnǔ Wūliánghǎi)

Tañdı Uranhay'ın hudutlarını gösteren harita
Çin işgali zamanında Tandı Uranhay (sarı renkte gösterilmekte) Moğolistan'ın kuzeyinde
Tandı Uranhay ülkesi Çin işgalinde

Tıva'nın 1914 yılından 1921 yılına kadarki Rusya imparatorluğunun hamiliğine kadar adlandırılmış bölge adıdır. Tandı Uranhay 1912 yılına kadar Tsin (Цин) adlı bir Mançur (Çin Devleti'nin) işgal bölgesi olarak kaldı.

1912-1913 yıllarında Çin'de Sinhay (Синьхай) devriminin sonrasında Tıva beyleri (тыва нояннар): Ambın-noyan Kombu-Dorju Çamzı Kambı-lama, Gun noyan Buyan Badırgı ve diğerleri) tıpkı II. Mahmut gibi "denize düşen yılana sarılır" düşüncesiyle Çarlık hükûmetine Çin devletine karşı Rusya imparatorluğu'nun koruyuculuğuna girme dileğinde bulunurlar.[1]

1914 yılının Nisan 4'te (17) II. Nikolay S.D.Sazonov'un cevabi mektubunda Tandı Uranhay'ın 5 bölgesinin (хошунунуң) halkının Rusya işgaline alınmasına «Согласен» yani katılıyorum diye yanıt verilmiş olduğu söylenir, o yıldan beri Rusya- Tuva birlikte sloganı yayılır. 2014 yılında Rusya- Tuva 100 yıl birlikte sloganı öne çıkmıştır.[2]

Daha sonra yönetimin isteği ile Tandı Uranhay 7 bölgeye ayrılmıştır: Beezi, Daa, Maadı, Oyunnar, Salçaktar, Tojular ve Çoodular.

20nci asır başında, Tandı Uranhay bölgesi Çarlık Rusyası işgaline girecektir. Fakat sonunda Tuva Türkleri, Tuva Ulus Cumhuriyeti adıyla bağımsız bir devlet oluşturabilecektir. Yine de bu çok uzun sürmeyecek dıştan yıkamayan Ruslar, Sovyetler devrinde içten ele geçirmek için devlet başkanını kendi taraflarına çekerek 1944 yılında istila edeceklerdir.[3][4][5]

Uranhaylar kendilerini yerine göre Tufa, Tofa, Tuba, Tuha olarak adlandırmaktaydılar. Kendileri Urangay sözcüğünü de bilmekte ve onu Sahalar kalın a ve geniz sesi olan ng ile telaffuz etmektedirler.[6]

Kaynakça

  1. ^ Istoriya Tuvy [History of Tuva], v. 1, pp. 354-55.
  2. ^ Tuva şehirler tarihi üzerine bir yazı Белоцарска - Урянхайска - Красного - Кызыла 28 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ İlmi araştırmalarla Tuva'nın tarihi http://gov.tuva.ru/press_center/tyva_news/1889/ 16 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ Tuva tarihi. История Тувы: Глава II. Тува в период образования и становления суверенного госудаства (1921-1929 гг.). В 3 т. - Т. II/Под общ. ред. В. А. Ламина. -Novosibirsk, 2007. - 430 s. ISBN 5-02-029829-8 (т. II). ISBN 5-02-030636-3.
  5. ^ Halk tarihi http://shyn.ru/?q=article/shyn-chonnun-tooguzu 2 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Saka Yakutlar, V. L. Şeroşevsky. çeviren: Arif Acaloğlu. İstanbul-2007.Selenge yayınları. s.43

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tuva Cumhuriyeti</span> Rusya Federasyonu’nda Güney Sibiryada özerk bir Türk cumhuriyeti

Tuva Cumhuriyeti veya Tıva Cumhuriyeti ; Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır. Moğolistan'a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km²'dir. Nüfusu 313.612 kişidir. Konumu ise kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarsk Krayı, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryatya çevrelemiştir. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Halk Cumhuriyeti</span> Komünist, 20. yüzyıl türk devleti

Tuva Halk Cumhuriyeti, 1921-1944 yılları arasında Güney Sibiryada şimdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1944'te SSCB'ye bağlanmıştır. Kuruluşta Tandı Uranhay ülkesindeki Tañnı Tuva Cumhuriyeti adı sonra Tuva Halk Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Tuva meclisinin ilk başkanı Buyan Badırgıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tuvalar</span> Türk etnik grubu

Tuvalar veya Tıvalar, Rusya'nın Tuva Cumhuriyeti'nde ve Moğolistan'ın kuzeyinde yaşayan bir Türk halkıdır. Dilleri Türk dilleri'nin Sibirya grubu'na ait Tuvaca'dır. Toplam nüfusları 350.000 civarındadır. Tuvalara bazı dönemlerde Soyon, Sayan, Soyot, Uranhay adları verilmiştir. Boy esasında ise Tuvaların Kırgız boyundan bazıları da Tuvaların Uygur boyundan olduğu bilinmektedir. Üst kimlik olarak Tuva adı benimsenmiştir. Moğolistan'da yaşayan Duhalar Tuvaların ayrıksı kabilesidir.

<span class="mw-page-title-main">Bay-Tayga (il)</span>

Bay-Tayga kojuun — Tıva Cumhuriyeti'nde bir (kojuun). Yönetim Merkezi — Teeli.

<span class="mw-page-title-main">Turan (şehir)</span>

Turan, Tuva Cumhuriyeti'nde bir şehir. Tuva Cumhuriyeti'nin başkenti Kızıl'a 70 km kuzaybatısındadır. 1945 yılında şehir durumuna yükselmiştir. 1989 yılı nüfusu 5976 kişi iken Rus nüfusunun Tuva'dan ayrılması üzerine 2002 yılına göre nüfus 5598 kişi olmuştur. Bu şehirde bir havaalanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Buyan Badırgı</span>

Monguş Buyan-Badırgı, Tuva sosyal aktivist ve Tuva devleti kurucusu. Tuva siyasi tarihinin en parlak ve güçlü simalarından birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Tuvalılar listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Tıva Türkleri'nden kişiler listesi

<span class="mw-page-title-main">Övür (il)</span>

Övür İli — Tıva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biri olup ülkenin güneyinde yer alır. Bölgenin idari merkezi — Handagaytı.

Yekaterina Tanova — Tuva Türklerinden şair, öykücü, dramaturg, tercüman. 1930 yılının Mart 27-de Süt-Gölün Karaçıraada doğmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Eduard Mijit</span> Yazar

Eduard Mijit, Tuva asıllı Rus yazar, şair, akademik çevirmen, piyes yazarıdır. Rusyanın Yazarlar ve Tiyatro Çalışanları Cemiyetinin üyesi ve Tuva Cumhuriyetinin Yazarlar Cemiyetinin başkanıdır. "Ulug-Hem" (Yenisey) adlı edebiyat dergisinin baş redaktörü. Tuva Türkçesi ve Rusça dillerini bilmektedir.

Zoya Namzıray Aldınoolkızı, Tuvalı kadın şairdir. Tuva Cumhuriyeti Yazarlar Birliği üyesidir.

Beezi bölgesi veya Beezi kojuunu — Tuva Cumhuriyeti'nde eski yönetim birimi. Yenisey'in (Kemçik) Beezi bölgesi, kojuun.

Oyunnar bölgesi veya Oyunnar kojuunu — Tuva Cumhuriyeti'nde eski yönetim birimi. Tandı Tıva'nın bölgesi, kojuun.

Salçak bölgesi veya Salçak kojuunu — Günümüz Tuva Cumhuriyeti topraklarında yer alan Tandı Tıva'nın bölgesi, günümüzdeki Kaahem ili, kojuun.

Kak göl - Tıva Cumhuriyetinde Tandı bölgesinde göl. Başkent Kızıl şehrinin 45 km güneyinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hadın göl</span>

Hadın göl - Tıva Cumhuriyetinde Tandı bölgesinde tuzlu bir göl.

Khertek Amirbitovna Ançımaa-Toka, Tuva-Sovyet politikacı, 1940–44 yılları arasında Tuva Halk Cumhuriyeti'nin Küçük Kurul adlı meclisinin başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Uryankay Krayı</span>

Uryankay Krayı(Tuvaca:Таңды Урянхай, Çince: 唐努烏梁海, Basitleştirilmiş Çince : 唐努 乌梁海, Pinyin : Tángnǔ Wūliánghǎi) 1914-1921 yıllarında Ruslar tarafından bölgeye verilen isimdir. 1912 yılına kadar toprak, Çin'i yöneten ve "Tannu-Uryankhai" olarak adlandırılan Mançu Jin hanedanı tarafından yönetildi.

<span class="mw-page-title-main">Uranhay Cumhuriyeti</span>

Uranhay Cumhuriyeti Çing Hanedanında 1911 Devrimi ile hanedanlık yıkılınca bağımsızlığını ilan eden Tuvalar tarafından kurulmuştur. "Uranhay" terimi Moğolcadır bölge uzun dönem moğol egemenliğinde kaldığı için Çinliler ve Ruslar da bu terimi kullanmışlardır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.