İçeriğe atla

Tan (gazete, 1935)

Başlığın diğer anlamları için Tan (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Tan
23 Kasım 1938 tarihli Tan'ın ilk sayfası. Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümünü takip eden günlerde çıktığı için kırmızı olan logosu siyah basılmıştır.
FormatGünlük gazete
Kuruluş tarihi1935
Son yayım tarihi1945
Genel merkezİstanbul, Türkiye

Tan, 1926-1935 yılları arasında Milliyet ve 1935-1945 yılları arasında Tan adıyla Türkiye'nin İstanbul ilinde yayımlanan, sloganı "Günlük Siyasi Halk Gazetesi" olan sol eğilimli günlük gazete.

Başlıca yazarları arasında Ahmet Emin Yalman, Zekeriya Sertel, Sabiha Sertel, Ömer Rıza Doğrul, Burhan Felek, Refik Halid Karay, Eşref Şefik ve Fikret Adil yer aldı. II. Dünya Savaşı başlarında Almanya'ya karşı Müttefikler'i destekleyen bir yayın çizgisi izledi. Bu yayın politikası sonucu antikomünist bir propaganda ve karanlık bir provokasyon ile gazete on binlerce gösterici ile gerçekleştirilen toplu bir linç ve yağma hareketi olan Tan Olayı ile karşı karşıya kaldı. Bu saldırı sonrasında gazete, yayınını durdurmak zorunda kaldı.

29 Nisan 1939 tarihli Tan gazetesinin birinci sayfasının manşeti şöyle: "Hitler, Almanya'nın Hiç Kimseyi Tehdit Etmediğini Söyledi."

Gazetenin kuruluşu

Tan gazetesi, 1926 tarihinde ilk kez Milliyet adı altında çıkarılmıştır. Gazete 11 Şubat 1926 tarihinde yayın hayatına başlamıştır. Gazeteden sorumlu müdür Burhan Cahit Morkaya, gazetenin başyazarı ise Türkiye İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanı ve milletvekili olan Mahmut Nedim Soydan'dır.[1]

1935 yılında gazete el değiştirdi. 23 Nisan 1935'ten itibaren, Anadolu Ajansı'nın deneyimli muhabiri Ali Naci Karacan'ın yönetiminde ve Tan adı ile yayınına devam etti.[1] Ahmet Emin Yalman'ın Atatürk tarafından affı ve gazeteciliğe geri dönmesine izin verilmesi üzerine Ali Naci Karacan, Tan'ı Yalman'a devretti. Ardından da İş Bankası tarafından Latin Amerika ülkelerinde ‘temsilci' olarak görevlendirildi.[1]

Bu değişiklik ile Tan gazetesi 1 Ağustos 1936'da Zekeriya Sertel, Halil Lütfü Dördüncü, Ahmet Emin Yalman ve kardeşi Rıfat Yalman'ın 60 bin lira sermayeyle kurdukları Gazetecilik ve Neşriyat Türk Limited Şirketi tarafından satın alındı.[2] Zekeriya Sertel genel afla hâpisten yeni çıkmış ve yayıncılığa dönme kararı almıştı.

Başyazarlığını Ahmet Emin Yalman'ın yaptığı gazetenin üçüncü sayfasında Mehmet Zekeriya Sertel "Günün Meseleleri" başlığı altında yazılar yazarken, Sabiha Sertel "Görüşler" başlığı altında, Burhan Felek "Felek" başlığı altında, Ömer Rıza Doğrul "Bugün" başlığı altında yazmaktaydı. Ayrıca gazetede yayımlanan hikâyeler Cevat Şakir ve Mahmut Yesari, röportajlar Suat Derviş ve Naci Sadullah, spor yazıları Eşref Şefik, romanlar Ziya Şakir tarafından yazılmaktaydı. Halil Lütfi Dördüncü ise gazetenin idari ve mali işlerinden sorumluydu.[2]

Sabiha Sertel, birçok farklı görüşten ismin köşe yazarlığı yapması nedeniyle gazeteyi bu haliyle Babil Kulesi'ne benzetmiştir.[3] Sertel'e göre Asma bahçelerinin bir katında gericiler, bir katında Burhan Felek gibi fanteziciler, bir katında Ömer Rıza gibi koyu Müslümanlar, bir katında ilericiler vardı.

Başlangıçta fiyatı beş kuruş olan gazete, çoğu zaman 12 olmakla birlikte bazı günler 16 sayfa olarak çıkarılırdı. 1. sayfada başyazı ve günün önemli haberleri, 2. sayfada dâhili haberler, 3. sayfada harici haberler, 6. sayfada spor köşesi, 9. sayfada ekonomi köşesi, 10. sayfada birinci sayfada verilen haberlerin devamı yer alırdı. Diğer sayfalarda ise moda, sağlık, güzellik, sinema gibi çeşitli konulardaki haberlerle hikâye ve roman tefrikaları yer alırdı. Cumartesi günleri bilmece, bulmaca, fıkra ve hikâyelerin yer aldığı çocuk sayfası yayımlanırdı. İç sayfalarda da yer yer reklam ve ilanlar yer alırken, son sayfa yani 12. sayfa tamamen reklam ve ilandan oluşmaktaydı.[2]

Ahmet Emin Yalman 7 Ağustos 1938'de yazdığı bir başyazı yüzünden gazete Bakanlar Kurulu Kararı'yla üç ay süreyle kapatılınca ortaklar arasında çıkan gerilim yüzünden ayrıldılar. Gazete Zekeriya Sertel ve Halil Lüfti Dördüncü tarafından yayımlanmaya başlandı.

Yayın çizgisi

Tan'ın yayın politikasını başlıca iki döneme ayırmak mümkündür. İlk dönem, gazetenin 12 Ağustos 1944 tarihinde kapatılmasından önceki 1936-1944 arası dönemdir. İkinci dönem ise bu kapatılma olayından sonra gazetenin yeniden yayımlanmaya başladığı 28 Mart 1945 tarihinden yayın hayatının sonlandığı 4 Aralık 1945'e kadar olan dönemdir.

1936-1944 arasındaki dönemde tüm dünyada faşizm ve nazizim yükseliş dönemindeydi. Türkiye de bu süreçten etkilenmekte ve her türlü ilerici demokrat görüş komünizm suçlaması ile karşılanmaya başlanmıştı. Sertellerin yönetimindeki Tan gazetesi bu dönemde faşizm aleyhine bir bakışa sahipti. Kendi deyişiyle gazetenin politikası şu iki noktada toplanıyordu: "Sovyet dostluğu ve faşizm karşıtlığı".[4]

Dünya savaşı öncesinde Tan'ın Behice Boran, Muzaffer Şerif Başoğlu, Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes, Esat Adil Müstecaplıoğlu, Cami Baykut, Adnan Cemgil, Sabahattin Ali, Hulusi Dosdoğru ve Aziz Nesin gibi sosyalist aydınların yazı yazdığı bir gazete halini alması ve iktidara karşı sergiledikleri eleştirel tutum toplum içinde geniş yankı bulmuş, bu muhalif tutumundan ötürü gazete defalarca kapatılmış,[5] Sabiha Sertel'in yazı yazması yasaklanmıştır.

Dünyadaki ve ülkedeki gelişmelere bağlı olarak görece özgür bir ortamın oluştuğu ve basın üzerindeki denetimin hafifletildiği 1945 yılında yani ikinci dönemde tam anlamıyla muhalif bir gazete kimliği kazanmıştır. Bu dönemde Sabiha Sertel ve Zekeriya Sertel dışında Tan yazar kadrosunun neredeyse tamamının değişmesi ve sosyalist görüşlü yazar ve gazetecilerin gazetede çalışmaya başlamasıyla Tan gazetesi, İkinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan demokrasi ve özgürlük ilkelerinin Türkiye'de bulunan tüm kurumlar için olması gerektiğini belirtmiş ve kendisini bu demokrasinin savunucusu olarak görerek, tek parti ideolojisine ve sistemine karşı durmuştur. Bu karşı duruşun bir başka nedeni ise dünya üzerinde ve uluslararası sistemin siyasal yapısının değişmesidir. Sovyetler ile gerginliğin artması ve Türkiye'nin ABD tarafından desteklenmesi, Türkiye'nin hem iç, hem de dış politika anlayışında değişmelere neden olmuştur.

Tiraj ve fiyat

Gazetenin fiyatı 5 kuruştu ve uzun süre fiyatta bir değişiklik yapılmadı. Satış fiyatı 1 Ağustos 1943'te 8 kuruşa, 1 Kasım 1943'te de 10 kuruşa çıkarıldı.[2]

Tan'ın satış rakamları ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Sabiha ve Zekeriya Sertel çiftinin kızları Yıldız Sertel, gazetenin 40 bin tirajla, 50 bin satan Cumhuriyet'ten sonra Türkiye'nin en yüksek tirajlı gazetesi olduğunu yazmaktadır.[6]

4 Aralık Tan Matbaası Baskını

Ana madde: Tan Olayı

1945 yılında Tan'ın hükûmete ve CHP'ye yönelik sert muhalefeti, siyasal iktidar kadar dönemin hükûmet yanlısı basınını da rahatsız etmiştir. Aynı zamanda Sovyetlerle ilişkilerde gerilimin tırmandığı bir dönemde Tan'ın Sovyet yanlısı yayınları da tepkilere neden olmuş; Tan komünistlikle, halkı devlete karşı kışkırtmakla, bozgunculukla ve fitnecilikle suçlanmıştır.

Cumhuriyet'te 4 Aralık'ta yayımlanan Bizim Yoldaşlar Nihayet Maskelerini Attılar başlıklı haber ile uzun zamandır hükûmet sözcüsü gibi hareket ederek hükûmete ve CHP'ye yönelik eleştirilere cevap veren Tanin gazetesinin 3 Aralık 1945 tarihli sayısında Sabiha Sertel'in Görüşler dergisindeki Zincirli Hürriyet başlıklı makalesini komünist içeriğe sahip olmakla itham eden ve Görüşler dergisini hedef gösteren, Hüseyin Cahit Yalçın'ın kaleme aldığı Kalkın Ey Ehli Vatan başlıklı imzasız yazı Tan gazetesine yönelik saldırıların fitilini ateşlemiştir.

Ertesi sabah, 4 Aralık 1945 günü beklenen gerçekleşmiş ve İstanbul sıkıyönetim altında olmasına rağmen çok sayıda turancı ve İslamcı üniversite öğrencisinden oluşan grup İstanbul Üniversitesinin Beyazıt'taki ana kapısı önünde toplanmıştır. Buradan hareket eden kalabalık grup önce Vatan gazetesine yürümek istemiş fakat Muharrem Ergin'in "Arkadaşlar, Vatan gazetesi bizim için asıl tehlike değildir. Biz, Tan gazetesini protesto etmek için toplandık, Tan'a doğru yürüyelim!" uyarısıyla Tan'a yönelmiştir. "Komünistlere ölüm!", "Kahrolsun Komünizm", "Kahrolsun Serteller", "Yaşasın İnönü", "Ne Faşistiz, Ne Komünist", "Millet Demokrattır", "Bundan Fazla Hürriyet mi İstiyorsunuz?" diye bağırarak Tan gazetesinin yönetim bölümüyle matbaayı tahrip edip yağmalamıştır. Bu arada genellikle sosyalist eğilimli yayınlar satan ABC ve Berrak kitabevleri de yağmalanmıştır. Beyoğlu'na çıkan göstericiler burada da Görüşler dergisiyle Yeni Dünya ve La Turquie gazetelerine saldırmışlardır. Olaylarda çok sayıda insan da yaralanmıştır.

Olayların ardından saldırıya uğrayan diğer sosyalist eğilimli gazete ve dergilerle birlikte Tan da yayın hayatına son vermek zorunda kaldı.

Kaynakça

  1. ^ a b c Bülent Tellan (2015). "Ali Naci Karacan ve Milliyet". Korkmaz Alemdar (Ed.). Türkiye'de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın. Ankara Gazeteciler Cemiyeti. s. 117. 
  2. ^ a b c d Hülya Öztekin (2015). "Tek parti döneminde muhalif bir gazete: Tan". Korkmaz Alemdar (Ed.). Türkiye'de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın. Ankara Gazeteciler Cemiyeti. s. 190. 
  3. ^ Ayla Acar (2012). "Basında 'Tan Olayı' – 4 Aralık 1945". İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi. s. 4. 
  4. ^ Zekeriya Sertel (1977). Hatırladıklarım. Gözlem Yayınları. s. 215. 
  5. ^ Asuman Tezcan (2015). "Ahmet Emin Yalman". Korkmaz Alemdar (Ed.). Türkiye'de Kitle İletişimi Dün-Bugün-Yarın. Ankara Gazeteciler Cemiyeti. s. 111. 
  6. ^ Yıldız Sertel (2008). Nazım Hikmet ile Serteller. Everest Yayınları. s. 46. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Cumhuriyet</i> (gazete) Türkiyede yayımlanan günlük gazete

Cumhuriyet, Türkiye'de yayımlanan günlük bir gazetedir. 7 Mayıs 1924 tarihinde kurulan gazete, 30 Temmuz-5 Ağustos 2018 tarihleri arasındaki 37.412 adet tirajı ile 24. sırada yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yunus Nadi Abalıoğlu</span> Türk gazeteci ve siyasetçi

Yunus Nadi Abalıoğlu, Cumhuriyet gazetesini kuran Türk gazeteci ve siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">Zekeriya Sertel</span> Türk gazeteci ve yayıncı (1890-1980)

Mehmet Zekeriya Sertel, Türk gazeteci ve yayıncı.

<span class="mw-page-title-main">Nâzım Hikmet</span> Türk şair ve yazar (1902–1963)

Nâzım Hikmet, Türk şair ve yazardır. Şiirleri elliden fazla dile çevrilmiş ve eserleri birçok ödül almıştır. Türkiye'de serbest nazımın ilk uygulayıcısı ve çağdaş Türk şiirinin en önemli isimlerindendir. Uluslararası bir üne ulaşmıştır ve dünyada 20. yüzyılın en gözde şairleri arasında gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Emin Yalman</span> Türk gazeteci ve yazar (1888-1972)

Ahmet Emin Yalman, Türk liberal gazeteci ve yazar.

Aydınlık, Vatan Partisi'nin günlük gazetesidir.

"Tan gazetesi olayı" ya da "Tan gazetesi baskını", 4 Aralık 1945 tarihinde sol eğilimli, günlük Tan gazetesinin bir grup tarafından yağmalanması olayıdır.

<i>Vakit</i> (gazete) 1875-1959 yıllarında İstanbulda yayımlanan günlük gazete

Vakit gazetesi, ilk defa 15 Mayıs 1875'te Diyarbakırlı Filip Efendi İstanbul'da Kemalzade Lastik Said Bey başyazarlığı altında yayınlanmaya başladı. Gazetenin yönetimi önce Ketenciler başındaki Han-ı Halil'de iken, sonraları Bab-ı Ali caddesindeki 54 numaraya taşınmıştı. Gazete o dönemde 30 paraya satılırdı. Yayınlanan makaleler imzasız olup yazıların altında "Muharriri evvel" imzası vardı. Vakit mücadeleci gazete olarak kısa zamanda en çok okunan gazetelerden biri oldu. Gazetenin yayınlanmasına bir süre göz yumuldu fakat daha sonra Padişah Abdülaziz'in ve hükûmetin tahammülü kalmadı, Vakit kapatıldı.

<i>Son Posta</i> 1930 - 1960 arasında yayımlanmış gazete

Son Posta, Türkiye'de 27 Temmuz 1930 tarihinden itibaren yayınlanmaya başlamış ve 1960 Darbesinden sonra kapanmış bir gazetedir. Kurucuları Zekeriya Sertel, Halil Lütfü Dördüncü, Selim Ragıp Emeç ve Ekrem Uşaklıgil'di. Gazete, ilk günlerinden itibaren İsmet Paşa Hükûmeti'ne muhalif bir duruşa sahip olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Sabiha Sertel</span> Türk gazeteci

Sabiha Sertel, Türk gazeteci ve yazar. İlk Türk kadın gazetecidir. Türkiye’de feminizmin öncüleri arasında sayılır. Sosyalist-komünist görüşlü bir gazeteci-yazardır. Türk basın tarihinde önemli bir isim olan Zekeriya Sertel’in eşidir.

Günaydın, 1968-1999 yılları arasında yayın yapmış İstanbul merkezli bir Türk günlük ulusal gazetesidir.

Naim Şafak Tirali ; yazar, gazeteci ve siyaset adamı.

Yeni Gün, 2 Eylül 1918 tarihinde Yunus Nadi tarafından İstanbul'da kurulan gazetedir.

Vakit' gazetsinin sahibi Ahmet Emin Yalman Vakit'in çok başarılı bir işe devam etmesi ve o dönemde öncü ve akıncı rol oynamasına rağmen, ortağı Mehmet Asım'in kardeşi Hakki Tarik Bey'le gazete işlerinde bazı ihtilaflar üzere ve gazetenin yazı işleri müdürü Enis Tahsin'in gazetenin siyasi yazarı Ahmed Şükrü ile beraber Vakit'den ayrılmaları dolayında, hissesini 12000 Lira'ya Mehmet Asım'e satarak 26 Mart 1923'te Vatan gazetesini çıkardı.

<i>Vatan</i> (gazete, 1940)

Vatan, Ahmet Emin Yalman tarafından kurulan ve 1940-1975 yılları arasında yayımlanan Türk gazetesi.

<span class="mw-page-title-main">Halil Lütfü Dördüncü</span> Türk gazeteci

Halil Lütfü Dördüncü, Türk gazeteci ve öğretmen.

<i>Resimli Ay</i> Sabiha Sertel ve Zekeriya Sertel tarafından çıkarılan aylık edebiyat ve magazin dergisi

Resimli Ay, Sabiha Sertel ve Zekeriya Sertel tarafından çıkarılan aylık edebiyat ve magazin dergisi. 1924 ile 1931 yılları arasında yayımlanmıştır. İlk yıllarında Cumhuriyeti destekleyen bir yapısının olmasıyla beraber eğitici ve çağdaş bir görünüme sahiptir. Cevat Şakir Kabaağaçlı'nın yazdığı bir makaleden sonra kapatılmıştır. Daha sonra tekrar açılan dergi, Nâzım Hikmet'in de katkılarıyla bazı değişimlere uğramıştır. 1930 yılında ise tekrar kapatılmış, ilerleyen dönemlerde tekrar açma girişimleri olsa da başarılı olunamamıştır. Dergide görev almış başlıca yazarlar: Peyami Safa, Nâzım Hikmet, Sadri Ertem, Suat Derviş, Sabahattin Ali, Emin Türk ve Vâlâ Nureddin gibi isimlerdir.

Hikâye ve Roman Gazetesi, 8 Eylül 1928 tarihinde Mümtaz Faik tarafından yayımlanan gazetedir. Toplamda beş sayı yayımlanan gazete, Türk basın hayatında bir ilk teşkil etmesi bakımından önemlidir. Gazetede hikâye ve romanın yanı sırada ikinci sayıdan itibaren fıkra, mani, karikatür, vodvil de içermiştir. Gazetede eserleri yayımlanan yazarlardan bazıları müstear isim kullanmıştır, bazı hikâyeler ise imzasızdır.

Serbes Cumhuriyet, Türkiye’de çok partili yaşam denemelerinin yapıldığı yıllarda ülkenin ikinci muhalif partisi Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın yayın organı olan gazete. Ekim 1930 ile Ocak 1931 tarihleri arasında İzmir'de yayımlandı. Gazetenin tüm sayıları İzmir Milli Kütüphane ve TBMM Kütüphanesi’nde bulunmaktadır.

Yenilik, 15 Aralık 1952 - Aralık 1957 tarihleri arasında çıkan aylık kültür sanat dergisi. Derginin kurucusu ve yöneticisi Naim Tirali idi. 62 sayı olarak çıkan dergi ilk olarak gazete formatında yayımlandı. İlk yılında 8 sayfadan oluşan “Aylık Fikir ve Sanat Gazetesi” ibaresi geçerli oldu. Ocak 1954 sonrasında ise “Aylık Fikir ve Sanat Dergisi” şeklini aldı, sayfa sayısı da artmaya başladı. Derginin logosu mavi bir zemin içinde beyaz bir yazıdan oluşmaktaydı. Dergide kitap ve dergi reklamları dışında banka ve içki reklamları da bazı dönemlerde görüldü. 5 yıllık yayın hayatında satış ücreti 25 kuruştan 50 kuruşa kadar yükselmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.