İçeriğe atla

Talat Aydemir

Talât Aydemir
TOP.1939-94
Doğum1917
Söğüt, Bilecik, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm5 Temmuz 1964 (47 yaşında)
Ulucanlar Cezaevi, Altındağ, Ankara, Türkiye
Ölüm sebebiİdam
Defin yeriCebeci Asri Mezarlığı
Bağlılığı Türkiye
Branşı Türk Kara Kuvvetleri
Hizmet yılları1939-1962
Rütbesi Topçu Kurmay Albay
KomutasıKara Harp Okulu
Çatışma/savaşlarıKore Savaşı

Ahmet Talât Aydemir (1917, Söğüt - 5 Temmuz 1964, Altındağ), Türk asker. 22 Şubat 1962 ve 20 Mayıs 1963'te iki başarısız askerî darbe girişimine önderlik etmiştir.

Yaşamı

1939 yılında Harp Okulundan topçu asteğmen rütbesiyle mezun oldu. 1954 yılında Kara Harp Akademisini bitirerek kurmay subay oldu. 1956-1959 yılları arasında Demokrat Parti iktidarına karşı darbe yapmak için örgütlenen cuntada çalıştı. 1959 yılında Kore'ye gitti. Haziran 1960'a kadar Güney Kore'de kaldığı için 27 Mayıs Darbesi'ne katılamadı. Yurda dönünce Millî Birlik Komitesine giremedi. Bu da MBK'ye kişisel kırgınlık duymasına neden oldu. Kore dönüşünde kurmay albay rütbesindeyken önemli bir görev olan Kara Harp Okulu komutanlığına atandı. 27 Mayısçıların, Ondörtler'i de içeren "radikal" kesimi içinde yer alıyordu. Bu kesimde oturmuş bir düşünce birliği olmamakla birlikte askerî yönetimin sürmesi, otoriter reformculuk, parlamentarizmi küçük görme gibi asgari müştereklerde birleşiliyordu. 1960'ın sonunda MBK'nin "ılımlı" kanadı "radikal" kanadı tasfiye etti ama MBK içinde olmayan Aydemir bu gelişmeden etkilenmedi. Kendisiyle beraber hareket edenlerin çoğu albay olduğu için Aydemir'e ''Albaylar Cuntasının başı" deniyordu.

15 Ekim 1961'de seçimlerin yapılmasından sonra, ordu içindeki hoşnutsuzluklar arttı. Kendilerine Silahlı Kuvvetler Birliği (SKB) adını veren bir grup subay; 21 Ekim'de seçimler, siyasal partiler ve MBK'nin feshini öngören bir protokol imzaladı. 27 Mayıs'ın hedefine ulaşamadığı, koalisyon hükûmetlerinin gerekli reformları yapamayacağı, bu nedenle yeni bir müdahalenin gerekli olduğu düşüncesindeki Aydemir grubu ile SKB arasında belirli bir ilişki vardı.

Protokolde sözü edilen müdahale çeşitli gelişmeler sonucu meydana gelmemekle birlikte ordu içindeki hoşnutsuzluk sürüyordu. İsmet İnönü başkanlığında kurulan hükûmet, bir darbe girişimini önlemek amacıyla aralarında Aydemir'in de bulunduğu bir grup subayı başka yerlere atadı. Bunun üzerine Aydemir, yapılan atama ve tutuklamalara karşı Ankara'daki askerî birliklerin bir bölümünün katılmasıyla 22 Şubat 1962'de bir darbe düzenledi. Ama ordu, İsmet İnönü'nün yanında yer alınca yalnız kalan Aydemir, Hükûmetle anlaşarak teslim oldu. Bu anlaşma uyarınca 22 Şubatçılar yargılanmadılar, yalnızca emekliye ayrıldılar.

9 Temmuz 1962'de "kanunun suç saydığı bir cürmü övdüğü" iddiasıyla tutuklandı. 18 Temmuz'da tahliye edildi.[1]

Aydemir bundan sonra da darbeci etkinliklerini sürdürdü. 20 Mayıs 1963'te, Anayasa'da öngörülen reformların yerine getirilmediği gerekçesiyle Kara Harp Okulunun katılmasıyla ikinci darbe girişiminde bulundu. Bu girişim de İnönü'nün direnişiyle bastırıldı.

Aydemir; birçok subay, Kara Harp Okulu öğrencileri ve Ondörtler'den bazılarıyla birlikte yargılandı. Yapılan yargılamadan sonra 5 Eylül 1963'te Süvari Binbaşı Fethi Gürcan ile birlikte "anayasayı tadil ve tağyire teşebbüs" suçundan idama mahkûm edildi.[2] TBMM'nin de kararı onaylaması üzerine idam cezası, 11 Mart 1964 tarihinde kesinlik kazandı. 27 Haziran 1964 günü sabaha karşı hücresinden alınarak infaz için cezaevi müdürünün odasına getirildi ise de avukatının yaptığı bir son dakika başvurusu ile infaz ertelendi. Bu son hukuki girişimlerin de etkisiz kalmasının ardından 5 Temmuz 1964'te Ankara Merkez Cezaevi'nde asılarak idam edildi. Vasiyetnamesinde, bir zamanlar komutanı olduğu Kara Harp Okuluna gömülmek istediğini yazdı.[3]

Şadan Aydemir ile evli olan Aydemir, Tülin ve Metin adı iki çocuk babası idi.[4] Anne tarafından eski maliye bakanlarından Ekrem Alican'ın yeğenidir.[5]

Talât Aydemir'in anılarının bir bölümü 1965 yılında Akşam gazetesinde yayımlanmış ve hemen sonra Talât Aydemir’in Hatıraları adıyla MAY Yayınları tarafından ilk cildi yayımlanmıştır.[6] Kendi el yazısı ile kaleme aldığı bütün anıları, 2010 yılında Yapı Kredi Yayınları tarafından Hatıratım adıyla yayımlandı.

Kaynakça

  • Büyük Larousse
  • Hatıratım, Talât Aydemir, Yapı Kredi Yayınları

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Vikisöz'de Talat Aydemir ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
  1. ^ Talat Aydemir tahliye edildi. 10 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Millyet, 19/07/1962
  2. ^ Talat Aydemir idam edildi. 20 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Millyet, 5/07/1962
  3. ^ "12 Mart Belgeseli 4. Bölüm | Baskın | 32.Gün Arşivi". 12 Mart Belgeseli. 32. Gün Arşivi. 13 Mart 2017. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2020. 
  4. ^ [1][]
  5. ^ Alican'ın açıklaması 12 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Milliyet, 23/02/1962
  6. ^ "Hatıratım". 11 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2017. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cemal Gürsel</span> 4. Türkiye cumhurbaşkanı (1961–1966)

Cemal Gürsel, Türk asker ve devlet adamı. 27 Mayıs Darbesi sonrası oluşturulan Millî Birlik Komitesi başkanı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin dördüncü cumhurbaşkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Alparslan Türkeş</span> Türk asker ve siyasetçi (1917–1997)

Alparslan Türkeş, Türk asker ve siyasetçi. Muvazzaf askerken 27 Mayıs Darbesi'nde aktif rol alan Türkeş, askerlik görevi sonrası başbakan yardımcısı, Milliyetçi Hareket Partisinin kurucusu ve ilk genel başkanı olarak görev yapmıştır. MHP Genel Başkanlığı görevini 1969-1981/1993-1997 yılları arasında sürdürmüştür. Mart 1975-Haziran 1977 ve Temmuz 1977-Ocak 1978 tarihleri arasında Süleyman Demirel tarafından kurulan hükûmetlerde başbakan yardımcısı olarak yer almıştır. 1965, 1969, 1973, 1977 ve 1991 Türkiye genel seçimlerinde milletvekili olarak Meclise girmiştir.

Fethi Gürcan, Türk asker ve binici. 1956 Yaz Olimpiyatları'nda iki dalda yarıştı. Kurtuluş Savaşı kahramanı alaylı Yüzbaşı Mehmet Hamdi Bey ve Halime Hanım'ın dört çocuğundan biridir.

Osman Deniz, Türk asker.

22 Şubat Olayı; 1962'de, Kara Harp Okulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının, ordu içindeki 27 Mayısçılar'ın tasfiyesi için 20 Şubat günü başlatılan atama ve gözaltına almalara karşı direnişi olayıdır.

<span class="mw-page-title-main">İrfan Tansel</span> Türk asker

İrfan Tansel Türk asker.

<span class="mw-page-title-main">27 Mayıs Darbesi</span> Demokrat Parti hükûmetinin artan otoriterleşmesine karşı yapılan askerî darbe

27 Mayıs Darbesi, 27 Mayıs 1960 tarihinde yapılan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşmiş ilk askerî darbe. Ayrıca 27 Mayıs Askerî Müdahalesi, 27 Mayıs İhtilali veya 27 Mayıs Devrimi olarak da anılır. Darbe emir komuta zinciri içinde yapılmamıştır, 37 düşük rütbeli subayın planları ile Tümgeneral Cemal Madanoğlu'nun komutanlığında icra edilmiştir. Kritik mevziler bu subayların ellerindeki asker ve silahlarla önce ordudaki Komuta Kademesinin etkisiz hâle getirilmesi ile ele geçirilmiştir. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve bazı hükûmet üyeleri tutuklanmıştır. 235 general ve 3.500 civarında subay emekliye sevk edilmiş, üniversitede bulunan 147 öğretim görevlisi görevden alınmış ve bazı üniversiteler kapatılmıştır. Bununla beraber 520 savcı ve yargıç görevden alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Albaylar Cuntası</span>

1967-1974 Yunanistan Askerî Cuntası, 1967 ile 1974 yılları arasında Yunanistan'da iktidarı ellerinde bulunduran bir dizi sağ-kanat askerî hükûmete verilen isimdir. Aynı zamanda Albaylar Rejimi, Albaylar Cuntası ya da sadece Cunta olarak da bilinir.

Mucip Ataklı, Türk asker ve siyasetçi.

Ahmet Er Türk asker, siyasetçi ve yazar. 27 Mayıs Darbesini gerçekleştiren Millî Birlik Komitesinin en genç üyelerindendir. Ondörtlerden olan Er, Libya'ya sürüldü. 1962'de Türkiye'ye döndü ve siyasete atıldı.

<span class="mw-page-title-main">Osman Köksal</span> Türk asker ve siyasetçi

Osman Köksal, Türk asker ve siyasetçi.

20 Mayıs 1963 ayaklanması veya 20 Mayıs 1963 darbe teşebbüsü, Kara Harp Okulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının 27 Mayıs 1960 darbesinde yer alan subayların tasfiyesine karşı başlatılan ve Talat Aydemir'in geri adım atmasıyla sona eren 22 Şubat 1962 ayaklanmasının devamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Ok</span> Türk asker ve siyasetçi

Mustafa Ok, Türk asker ve siyasetçi.

Yusuf Küpeli,, Türk devrimci, 68 Kuşağı önderlerinden ve Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi kurucularındandır.

<span class="mw-page-title-main">Muhittin Önür</span> Türk asker

Muhittin Önür Türk asker.

21 Ekim Protokolü, 27 Mayıs Darbesi sonrası İstanbullu bir grup general ve albayın imzaladığı darbeye teşebbüs protokolü.

Nuri Hazer, tümgeneral.

Halim Menteş (Abdülhalim), albay.

Yavuz Türkgenci Türk asker. Eski 3. Ordu Komutanı.

Dündar Seyhan, Türk asker.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.