İçeriğe atla

Talât Tekin

Mehmet Talât Tekin
Doğum16 Temmuz 1927
Tavşancıl, Dilovası, Kocaeli
Ölüm28 Kasım 2015 (88 yaşında)
Bodrum, Muğla
MilliyetTürkiye Türk
Eğitimİstanbul Üniversitesi
Kaliforniya Üniversitesi (Los Angeles)
Çocuk(lar)Özlem Tekin
Kariyeri
DalıTürkoloji
Dilbilim
Çalıştığı kurumlarHacettepe Üniversitesi
Yeditepe Üniversitesi
TezA Grammar of Orkhon Turkic (1965)

Mehmet Talât Tekin (16 Temmuz 1927, Tavşancıl, Dilovası - 28 Kasım 2015, Bodrum), Türk dil bilimci, Türk edebiyatına önemli katkıları olan araştırmacı ve yazar.

Hayatı

Tekin, 16 Temmuz 1927'de Tavşancıl, Dilovası'nda doğdu. Tavşancıl İlkokulu, Üsküdar Paşakapısı Ortaokulu ve Haydarpaşa Lisesini (1945) bitirdi. Yüksek öğrenimini Yüksek Öğretmen Okulu öğrencisi olarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde tamamladı (1951). İzmir, Trabzon ve Bitlis liselerinde öğretmenlik yaptı. 1957'de öğretmenlikten istifa etti, Türk Dil Kurumunda gramer uzmanı olarak çalışmaya başladı. 1961'de ABD'ye gitti. Kaliforniya Üniversitesinde "Orhon Yazıtları" üzerine doktorasını verdi (1965). Kaliforniya ve İndiana üniversitelerinde Türk Dili ve Edebiyatı okutmanı ve profesörü olarak çalıştı (1961-1972). 1972'de Türkiye'ye döndü ve Hacettepe Üniversitesine girdi. 1976'da Türk dili profesörü oldu. 1983'te Türk Dil Kurumu asli üyesi oldu. Fakat bilim kurulu üyelerinin Aydınlar Ocağı mensuplarından oluşturulduğunu gerekçe göstererek 1990 yılında Türk Dil Kurumundan istifa etti.[1] 1994'te emekliye ayrıldıktan sonra İstanbul'da Yeditepe Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölüm Başkanlığında bulundu. Talât Tekin, Türk dilleri konusunda "lehçe" veya "şive" terimlerini değil, "dil" terimini tercih etmiştir.

Türk ve dünya Türkoloji dergilerinde Türkçe ve İngilizce ilmî makaleleri yayımlandı. Talât Tekin şiir de yazmıştır.

Gözetiminde hem Türk dili hem de Türk dil bilimi alanında doktora çalışmaları hazırlanmıştır. Doğrudan yetiştirdiği öğrencilerin yanı sıra makaleleri ve kitaplarıyla bütün Türkoloji öğrencilerinin hocası olmuş, A Grammar of Orkhon Turkic ile de Türkiye dışında en çok tanınan, okunan Türk dilci olmuştur.[2]

28 Kasım 2015 tarihinde Bodrum'da hayatını kaybeden ünlü dil bilim profesörü Talat Tekin'in cenazesi aynı yerde toprağa verilmiştir.[2][3] Türk rock şarkıcısı Özlem Tekin'in babasıdır.

Yayımlanmış bazı kitapları

Prof. Dr. Mehmet Talât TEKİN’in yayımlanmış bazı kitapları şunlardır:[2]

  1. A Grammar of Orkhon Turkic, Indiana University Publications, Uralic and Altaic Series, Volume No. 69, Bloomington 1968. 419 s.
  2. Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler, Hacettepe Üniversitesi yayınları, Seri B, No 15, Ankara 1975. 278 s.
  3. Tuna Bulgarları ve Dilleri, TDK: 530, Ankara 1987. 70 s. + 12°.
  4. Orhon Yazıtları, TDK: 540, Ankara 1988. 200 s. + tıpkıbasımlar ve tablolar. [Yeni baskıları: 2006 ve sonrası]
  5. Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası, TDK: 531, Ankara 1988. 212 s. + 91 resim.
  6. XI. Yüzyıl Türk Şiiri. Divanü Lugati’t-Türk’teki Manzum Parçalar, TDK: 541, Ankara 1989. XI+272 s.
  7. Irk Bitig (The Book of Omens), Wiesbaden 1993, 133 s. [Türkçesi: Irk Bitig. Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara 2004, 127 s.]
  8. Hunların Dili, Doruk Yayınevi. 33, Ankara 1993. 59 s.
  9. Japonca ve Altay Dilleri, Doruk Yayınevi. 34, Ankara 1993. 95 s.
  10. Tunyukuk Yazıtı, Ankara 1994, 74 s. (4 levha ile).
  11. Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Ankara 1995, 192 s.
  12. Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara 1995, 728 s. [M. Ölmez, E. Ceylan, Z. Ölmez, S. Eker ile birlikte].
  13. Orhon Yazıtları. Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, İstanbul 1995, 128 s. [2. baskı 1998; 3. baskı 2003, runik harfli metinle birlikte 152 s.]
  14. Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Ankara 1997, 136 s.
  15. Türkoloji Eleştirileri, genişletilmiş 2. baskı, Ankara 1997, 408 s.
  16. Türk Dilleri -Giriş-,İstanbul 1999, 200 s. [M. Ölmez ile birlikte; 2. baskı 2003].
  17. Orhon Türkçesi Grameri, Ankara 2000, 272 s. [2. ve 3. baskıları 2003; yeni baskısı TDK yayınları arasında, 2016].
  18. Makaleler. 1. Altayistik, yay. haz. E. Yılmaz, N. Demir, Ankara 2003, XVI+384 s.
  19. Makaleler II. Tarihi Türk Yazı Dilleri, yay. haz. E. Yılmaz, N. Demir, Ankara 2004, X+626 s.
  20. Makaleler. 3. Çağdaş Türk Dilleri, yay. haz. E. Yılmaz, N. Demir, Ankara 2005, 560 s.

Hakkında yazılanlar

  • Sertkaya, Osman Fikri; Eker, Süer; Şirin, Hatice; Uçar, Erdem (2017). Prof. Dr. Talât Tekin Hatıra Kitabı (2 cilt). İstanbul: Uluslararası Türk Akademisi, Çantay Kitabevi. ISBN 978-605-9574-05-1. [4]

Kaynakça

Özel
  1. ^ TDK Haberler"Prof. Dr. Talât Tekin Türk Dil Kurumu Üyeliğinden İstifa Etti" (PDF). 1990/II (464). Türk Dil Kurumu. Ağustos 1990. s. 118. []
  2. ^ a b c "Prof. Dr. Mehmet Talât TEKİN vefat etti". 3 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2015. 
  3. ^ "Özlem Tekin'in Acı Günü". 28 Kasım 2015. 29 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2015. 
  4. ^ academia.edu tanıtım sayfası
Genel

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk Dil Kurumu</span> Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla oluşturulmuş kamu kurumu

Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan kurumdur. Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer alan kurum, Türk dili üzerine çalışmaların yapılıp yayımlandığı bir merkezdir. Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilirdi. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişirdi. 1983'te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesine alındıktan sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. Günümüzde "Türk Diline Hizmet Ödülleri"ni vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Orhun Yazıtları</span> 8. yüzyıla tarihlenen Göktürk yazıtları

Orhun Yazıtları, Göktürk Yazıtları ya da Köktürk Yazıtları, Eski Türkçe (𐰆𐰺𐰴𐰣∶𐰖𐰔𐱃𐰞𐰺𐰃) olan, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile II. Köktürk Kağanlığı döneminde Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. Birçok kişi ilk Türkçe yapıt olarak bilse de ilk Türkçe yapıt Çoyr Yazıtıdır. Orhun yazıtları Türkçenin tarihsel süreçteki gramer yapısı ve bu yapının değişimiyle ilgili bilgiler verdiği gibi Türklerin devlet anlayışı ile yönetimi, kültürel ögeleri, komşuları ile soydaşlarıyla olan ilişkileri ve sosyal yaşantısıyla ilgili önemli bilgiler içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sözlük</span> dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı

Sözlük, bir dilin veya dillerin kelime haznesini (sözvarlığını), söyleyiş ve yazılış şekilleriyle veren, sözcüğün kökünü esas alarak, bunların başka unsurlarla kurdukları sözleri ve anlamlarını, değişik kullanışlarını gösteren yazılı eserdir. Eski dilde lügat, kamus denir. Leksikografi sözlükbilimidir. Sözlükçüye leksikografır denir. Lügatça, sadece bir kitapta geçen terimleri anlatır (glossary).

<span class="mw-page-title-main">Dîvânu Lugâti't-Türk</span> Kâşgarlı Mahmudun yazdığı Türkçe-Arapça sözlük

Kitâbu Dîvânu Lugâti't-Türk Orta Türkçe döneminde Kâşgarlı Mahmud tarafından Bağdat'ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür.

Elegeş Yazıtları ya da Elegest Yazıtı, MS 650'li yıllarda dikilmiş ve Elegest Irmağı vadisinde bulunmuş olan bir Göktürk yazıtıdır. Orhun Yazıtları’ndan yaklaşık 100-150 yıl önce yazılmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Eski Türk yazısı</span> Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı düzeni

Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi, Göktürkler ve diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir. Alfabe, 4'ü ünlü olmak üzere 38 damga (harf) içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Şükrü Halûk Akalın</span>

Şükrü Halûk Akalın,, 15 Nisan 2001 - 12 Ocak 2012 tarihleri arasında Türk Dil Kurumu Başkanlığı görevini üstlenmiştir. Kurumda düzenlenen basın toplantısında, görevinden kendi isteği ile ayrıldığını belirten Akalın, Hacettepe Üniversitesi'ndeki asli görevine geri dönmüştür.

Eski Türkçe, Türk yazı dilinin ilk dönemidir. Dönem Orhun Türkçesi ve Eski Uygur Türkçesi olmak üzere iki altdönemde incelenir. Orhun Türkçesinin kesin tarihlere dayandırılabilir ilk belgesi olan ve VIII. yüzyılın ortalarına tarihlenen Orhun Yazıtlarından Uygur Türkçesinin tarihe karıştığı XIII. yüzyıla değin sürer. Doğu Asya'dan Doğu Avrupa'ya dek önemli bir coğrafyada konuşulduğu anlaşılmaktadır. İlk dönemlerinde yabancı etkilerden epey uzak ve dönemin diğer dillerine göre oldukça yalın olduğu, Uygur çağında git gide zenginleştiği ve yabancı dillerden etkilendiği anlaşılmaktadır. Dil XIII. yüzyılda ölse de türlü Türk toplulukları tarafından yazı dili olarak kullanıldığı XVII. yüzyıla tarihlenen Altun Yaruk nüshasından anlaşılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kül Tigin</span> İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı’nı yöneten devlet başkanı

Kül Tigin veya Köl Tigin, d. 684 - ö. 27 Şubat 731), İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nı ağabeyi Bilge Kağan ile birlikte yöneten devlet başkanıdır. Kül Tigin, devletin askerî kanadını yönetiyordu.

Muharrem Ergin, Türk Türkologdur.

Türkçe dil bilgisi, Türkçeyi meydana getiren ses, sözcük yapılışı, sözcük hazinesi, anlam değişmeleri, tümce kuruluşu ve yapısı gibi ögeleri inceleyip kurallara bağlayan dil bilgisi bütünüdür.

Necmettin Hacıeminoğlu, Türk dilbilimci, yazar ve fikir adamıdır.

Ahmet Bican Ercilasun, Türk dil bilimci, Türkolog ve yazardır.

<span class="mw-page-title-main">Günay Karaağaç</span> Türk dilci

Prof. Dr. Günay Karaağaç, Türk dil bilginidir.

<span class="mw-page-title-main">Jagiellon Üniversitesi</span>

Jagiellon Üniversitesi, Polonya'nın güneyinde yer alan Kraków kentinde bulunan üniversitedir. 1364 yılında Polonya kralı III. Kazimierz tarafından kurulan üniversite, kuruluş tarihi itibarıyla Polonya'nın en eski, Orta Avrupa'nınsa en eski ikinci yükseköğretim kurumu kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Demirkapı (Maveraünnehir)</span>

Demirkapı veya eski varyantıyla Temir Kapıg tarihî dönemde Orta Asya’nın Maveraünnehir kesiminde, bu bölge güneyinde bulunmuş olan bir meşhur geçittir. Kabul edilmiş görüşlere göre bu yer Belh kentini Semerkant'a bağlayan yol üzerinde kayalık bir geçit veya dağ boğazı idi. Sekizinci asrın ilk on yıllarından tarihlendirilen Türk runik harfli yazıtlarda Temir kapıġ (‘Demirkapı’) toponimi sık sık anılmaktadır.

Ana Türkçe, Ön Türkçe veya Proto Türkçe, Türk dilleri ailesinin Şaz ve Oğur dallarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir anadildir. Diğer anadiller gibi, geçmişteki konuşma dili ile birebir aynı olmayabilir. "İlk" ve "en eski" anlamlarına gelen proto sözcüğünün ifade ettiği gibi, ilk Türkçe olarak görülebilir.

<span class="mw-page-title-main">Saadet İshaki Çağatay</span>

Saadet İshaki Çağatay, Tatar asıllı Türkolog.

<span class="mw-page-title-main">Öök Turan Yazıtı</span>

Öök Turan Yazıtı veya E3 sayılı Uyuk-Turan Yazıtı 8.-9. yüzyıllardan kaldığı tahmin edilen, Tıva Cumhuriyeti Turan şehri dolayında Öök - Turan akarsuyu vadisine yakın bozkırda bulunmuş olan yazıttır. Orhun Yazıtları’ndan sonra yazıldığı düşünülmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.