İçeriğe atla

Taklamakan Çölü

Taklamakan Çölü
Yerli adıÇince: 塔克拉玛干沙漠
Diğer ad(lar)Takla Makan
Coğrafya
Ülke(ler)Çin
Bölge(ler)Doğu Türkistan
Koordinatlar38°54′K 82°12′D / 38.900°K 82.200°D / 38.900; 82.200
Özellikler
BiyomKurak çöl
Biyocoğrafik bölgePalearktik
Uzunluk1.000 km (620 mi)
Genişlik400 km (250 mi)
Yüzölçümü337.000 km2 (130.000 sq mi)
Sıcaklık-20-40 °C (-4-104 °F)
Wikimedia Commons
China üzerinde Taklamakan Çölü
Taklamakan Çölü
Taklamakan Çölü
[Vikiveri'de düzenle]

Taklamakan Çölü, (veya Takla Makan, Çince: 塔克拉玛干沙漠; Pinyin: Tǎkèlāmǎgān-Shāmò, Taklimakan Shamo, Uygurca: تەكلىماكان قۇملۇقى), Rub' ul-Hali'den sonra Asyanın ikinci büyük aynı zamanda Çin'deki en büyük Kum çölüdür. Anaasya'dan kuzeybatı Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nden Tarım Havzasının batı bölgesinden 218 numaralı Anayola kadar uzanır. Bu anayolun doğusunda Tarım Havzasının en derin yeri olan Lop Nur Çölü bulunur. Önceleri Taklamakan Çölü ve Lop Nur Çölü Tarım Nehri, Könçe Nehri ve Çerçen Derya (Qarqan He) nehirleri ile ayrılırdı, fakat Tikenlik'in güneyi son on yıldan beri kurudu.

Etimolojisi

Taklamakan adı, Terk-i Mekan ifadesinden gelmektedir. Ad ilk defa, Doğu Türkistan'ın Hoten bölgesinde 1867 yılında kaleme alınmış olan Tevarih-i Muskiyun adlı kitapta Terk-i Makan (ترك مكان / trk mkan) şeklinde geçmektedir.[1]

Yüzölçümü

Genişliği batıdan doğuya 1000 kilometre, kuzeyden de güneye 400 kilometre olan Taklamakan Çölü, 324 bin kilometrekarelik alanı kapsamaktadır.

Xinjiang Sosyal Bilimler Akademisi'nden araştırmacı Qian Boquen, takli kelimesinin Türkçedeki kavak anlamına gelen tohlak veya tohrak kelimelerinden, ma hecesinin büyüklüğü ifade ettiği, kan hecesinin de eski Farsçadaki ülke, kent veya köy demek olan kand sözcüğünden geldiğini, bu nedenle Taklamakan'ın kavak ülkesi demek olduğu görüşünü dile getirmektedir.

İklimi

Ortalama yıllık yağış 30 mm altında olan bölgeler Çöl sayılır aynı zamanda kurak'tır. Bu çok kurak olan iklim, iki nedenden oluşur. Birincisi Taklamakan yüksek sıradağların yağmur gölgesindedir. İkincisi Taklamakan Karasal iklim kuşağında oluşudur. Denizlerden gelen Hava akımları daha Anaasya'ya ulaşmadan nemini kaybeder, böylece yüksek sıcaklığa yol açar.

Bitki örtüsü

Taklamakan Bitki örtüsü

Yüksek sıradağların eteklerinde birçok vaha'larda zengin bitki örtüsü vardır. Kunlun Shan ve Tanrı Dağları'ndan eriyip gelen kar suları Tarım Nehri'ni ve diğer ırmak ve dereleri besler, Tarım nehri boyunca Kavak (Populus diversifolia, Populus euphratica), Söğüt (Salix × sepulcralis), Yalancı iğde (Hippophae rhamnoides) ve çok sık çalılık kendir ve kenevir gibi bitki örtüsü vardır. Tarım vadisinde ince bir Kavak ormanları yetişir. Ilgıngiller ailesinden olan Tamarix ramosissima bitkisi, tuzlu ve alkali topraklarda yetişir ve derin köklüdür. Bu bitki pullu(kepekli) olan yapraklarından tuzu dışarı atar.

Coğrafi yapısı

Taklamakan Çölü Sincan Eyaletinin aşağı yukarı üçte ikisini kaplar. Alanı ortalama 300.000 km² olup büyük bir kısmı 100 metre kumul'la kaplıdır, bazı beyanlarda hatta 300 metre yüksekliğindedir.[2]

Başlıca vaha şehirleri, yağış alan dağlardan gelen sulardan beslenen, güneyde Kaşgar, Miran (Çince: 米兰遗址, Mǐlán yízhǐ - bir antik vaha şehri) ve Hotan (Khotan), kuzeyinde Kuçar İlçesi ve Turfan, doğudaki Loulan ve Dunhuang'dır.[3]

Taklamakan Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nın bir parçası deprem tehdidi altındadır.

Çöl'de Tuz gölleri vardır. Birkaç metre derinlikte büyük tabansuyu tabakası bulunur, tahminen etrafındaki Sıradağlardan eriyen kar sularından birikmiştir.

Taklamakan Çölü'ndeki petrol kaynakları dünyanın en zengin petrol rezervleri arasında yer almaktadır.

Notlar

  1. ^ Kara, Turdi Mettursun (1 Mart 2022). ""Taklamakan" Adının Kökeni Üzerine". Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. doi:10.51531/korkutataturkiyat.1070366. ISSN 2687-5675. 
  2. ^ ZDF-Dokumentation: Söhne der Wüste Teil 3: Durch die Gobi und die Taklamakan 13 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Dokumentation von Bernd Liebner und Cheng Wie, 2002 (mit Filmaufnahmen des Kameramannes Paul Lieberenz von der Chinesisch-Schwedische Expedition). Auch als DVD: Verlag Komplett Media, ISBN 978-3-8312-8811-3 (Almanca)
  3. ^ Bahn, Paul G. (2001). The Atlas of World Geology. New York: Checkmark Books, pp 134– 135. ISBN 0-8160-4051-6. (İngilizce)

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Taklamakan Çölü ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Tanrı Dağları</span> Orta Asyada yer alan sıradağlar

Tanrı Dağları ya da Tien-Şan, Orta Asya'da bulunan büyük dağ sistemlerinden birini oluşturan sıradağlardır.

Tarım Havzası, 910,000 km² yüzölçümüne sahip Çin'in uzak batısında Sincan Uygur Özerk Bölgesinde, doğudan batıya 1,000 km boyunca uzanan büyük bir elips şeklinde çökelti havzadır.

<span class="mw-page-title-main">İran coğrafyası</span>

İran, Güneybatı Asya'da, Umman Körfezi, Fars Körfezi, Hazar Denizi, Irak, Türkiye ve Pakistan arasında bir coğrafik konuma sahiptir. İran yeryüzündeki en dağlık ülkelerden biridir. Dağlar, üzerlerinde ana tarım ve yerleşim bölgelerinin yer aldığı çok sayıda dar havza veya platoyu çevrelemektedir.

Altun Dağları, batı tarafının büyük bir kısmı olan Nanşan sıradağlarının bir parçası olup, tahminen 700 km uzunluğunda ve 200 km eninde, güneydoğu ve doğu Sincan Uygur Özerk Bölgesinden Qinghai ve Gansu Eyaletlerine kadar uzanır. Güney'den Altun dağları Kunlun dağlarının orta parçası, ayrıca batı ve kuzey'den Tarım Havzası ve Taklamakan Çölüne kadar uzanır. Güneybatı'da karlarla kaplı tepeleri 6100 metre, buna karşın ortalarda incelip ortalama 4000 metre ve Nanşan'a yaklaştıkça ortalama 5000 metreye kadar yükselir.

<span class="mw-page-title-main">Yarkent Nehri</span>

Yarkent Nehri, Batı Çin'deki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yer alan nehir. Tarım Nehri'ni besleyen bir ana ırmaktır. Ortalama 1068 km uzunluğundadır.

<span class="mw-page-title-main">Tarım Nehri</span>

Tarım Nehri, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde ortalama 2.030 km uzunluğunda bir nehir.

<span class="mw-page-title-main">Lop Nur Çölü</span> Çinde bir çöl

Lop Nur Çölü, Tarım Havzasıın doğu kısmı, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde, büyüklüğü tahminen 100.000 km² alanı kaplar. Doğu kısmı bir tuz çölü'dür. 1971 yılından beri kurumuş olan Lop Nur tuz gölünden geriye kalan bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">Onsu İlçesi</span>

Onsu İlçesi, Çinnde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde, Aksu İline bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hotan İlçesi</span>

Hotan İlçesi, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneyinde, Hotan İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Aksu (ırmak)</span>

Aksu Nehri Kırgızistan'da ve Çin'de Tarım Nehri'nin bir kaynak ırmağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Keriye Nehri</span> Çinde bir nehir

Keriye Nehri, Çin'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde Keriye İlçesi üzerinden kuzeye doğru akan bir nehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Çerçen Nehri</span>

Çerçen Nehri, Tarım Havzasında Sincan Uygur Özerk Bölgesinde bir nehir.

<span class="mw-page-title-main">Turfan Havzası</span>

Turfan Havzası, Çin'in Doğu Sincan Bölgesi'nde bir çökelti havzadır.

<span class="mw-page-title-main">Kum fırtınası</span>

Kum fırtınası veya toz fırtınası, kurak ve yarı kurak bölgelerde yaygın olan meteorolojik olay. Kum fırtınası, boranın cephesinin gevşek kum ve tozun uçurulduğunda ortaya çıkar. Parçacıklar, uçurulma ve durdurulma ile nakledilir ve bir yerde toprak erozyonuna ve başka yerde depozisyona neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Lop Nur</span>

Lop Nur, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan bir eski bir tuz gölüdür. Göl, bölgenin güneydoğu kesiminde Taklamakan ve Kumdağ çölleri arasında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Turfan Karızı</span>

Çin'in Sincan Özer Bölgesi'ndeki Turfan Depresyonu'nda bulunan Turfan'daki Turpan su sistemi ya da Turfan su sistemi Turfan halkı tarafından uyarlanan dikey bir tünel sistemidir. Yerel Uygur dilinde karız kelimesi "kuyu" anlamına gelmektedir. Turfan, karız su sistemini ve diğer tarihî eserleri sergilemeye adanmış Turfan Su Müzesi'ne de ev sahipliği yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Altun Shan Ulusal Doğa Koruma Alanı</span>

Altun Shan Ulusal Doğa Koruma Alanı, Sincan Özerk Bölgesi'nin güneydoğusunda, Tibet platosunun kuzey kenarında ve Çin'in kuzeybatısındaki Tarım Havzası'nın güney kenarında geniş ve kurak bir alandır. Altyn-Tagh dağlarının batı üçte birinde yer alan bir endorheik havzadır ve Kumkol Havzası'nı çevreler. Koruma alanı bazen "Arjin Dağları Tabiatı Koruma Alanı" veya "Aerjinshan" olarak da anılır. Koruma alanı Moğol Özerk Bölgesi'ndeki Çerçen İlçesi ve Çakılık İlçesi'nin güney kısımlarını kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tanrı Dağları dağ bozkırı ve çayırları</span>

Tanrı Dağları dağ bozkırı ve çayırları ekolojik bölgesi, Orta Asya'nın izole Tanrı Dağları'nın 2.000 km uzunluğunda otlaklarını kaplayan bir ekolojik bölgedir. Yüksek irtifalı düz ve eğimli otlaklar ile karakterizedir.

Karataş Nehri, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin Kongur Dağı Sıradağları'ndaki Kaşgar'ın güneyindedir. Eski Karataş Geçidi'nin doğu yakasından başlayarak doğuya ve daha sonra kuzeye doğru Şargut, Çat, Çimgan ve Han-Terek gibi küçük Kırgız köylerinden geçerek Kaşgar ve Yengisar arasında yaklaşık olarak yarı yolda Taklamakan Çölü'ne akar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.