İçeriğe atla

Taha Hakkârî

Taha Hakkârî (ö. 1853) son devir İslam âlimidir. Oğlu Şeyh Ubeydullah Nehri, devrin önde gelen siyasi figürlerinden biri olmuş; torunu Seyyid Abdülkadir ise siyasete girerek, 1908 âyân meclisi (senato) ve Şûrâ-yı Devlet (Danıştay) başkanlığı yapmıştır.

Hayatı

Osmanlı Devletinin son devirlerinde yaşadı. Abdülkâdir Geylânî’nin torunlarındandır. Böylece soyu Hasan bin Ali’ye kadar uzanır. Molla Ahmed’in oğludur. Lakabı Şihâbeddin (dinin parlak yıldızı) ve İmâdeddin (dinin direği) ve Şeyh-i Büzürk’tür (ulu şeyh). Şemdinli’nin Meleyân köyünde doğdu. Küçük yaşta Kur’an-ı ezberledi. Süleymaniye, Kerkük, Revandiz, Erbil ve Bağdat’taki medreselerde zamanının önde gelen âlimlerinden ders görüp İcâzetnâme (diploma) aldı. Bugün Kuzey Irak’taki Berdesûr’da medrese açtı.

Amcası Abdullah Şemdinî’nin de hocası olan Nakşî şeyhi Hâlid Bağdadî’ye talebe oldu. 1813’te Bağdat’ta onun yanında seksen gün kalarak hilafet aldı. Berdesûr’a döndü. Şemdinli’ye bağlı Nehri’de irşad (islam dinini öğretme ve yayma) ile görevli olan amcası Abdullah ölünce, buraya geldi. Kırk sene irşad meşgul oldu. Sultan Abdülmecid tarafından İstanbul’a davet edildi ise de, özür beyan etti.

Taha Hakkârî 1853’te Nehrî’de vefat etti. Kabri orada, amcası ve kardeşi Salih ile aynı kabristandadır. Kürtçeden başka, Arapça, Farsça ve Türkçe bilirdi. Meşhur halifeleri, kardeşi Salih, Sıbgatullah Arvasî, Fehim Arvasî, Muhammed Küfrevî ve Molla Taha (Halife Köse) olup, yerine Salih Nehrî’yi bıraktı. Dört oğlundan Ubeydullah, amcası Salih Nehrî’nin halifesi idi. Nehri bugün harabe durumundadır.

İran Şahı Muhammed Ali Kaçar, Taha Hakkârî'yi severdi. Taha Hakkârî, Abdürrahim ismindeki bir talebesini kendisini irşad için gönderdi. Bu sebeple Şah, kendisine Osmanlı sınırına yakın yerlerde iki köyün gelirini verdi. Taha Hakkârî’nin vefatından sonra gelen şah bu köyleri geri alınca, Taha Hakkârî’nin oğlu Ubeydullah, milisleriyle İran sınırını geçerek bu köyleri tekrar zaptetti. Olay milletlerarası bir mesele haline gelince, Ubeydullah devrin padişahı Sultan Hamid tarafından 1882'de Taif’e sürgüne gönderildi ve ertesi yıl Mekke'de vefat etti. Bu konuyu dile getiren "men ki evlad-ı aliyem...." diye başlayan Farsça şiiri ünlüdür.

Ubeydullah’ın oğlu Abdülkadir, 1908’de Hicaz’dan İstanbul’a dönerek Heyet-i Âyân (senato) ve Şûrâ-yı Devlet (Danıştay) başkanı oldu. Daha sonra Kürt Teâli Cemiyeti başkanlığı yaptı. Şeyh Said isyanı vesilesiyle 1926’da oğlu Muhammed ile beraber Diyarbakır'da idam edildi. Taha Hakkârî'nin soyundan gelenler (Geylânîler), II. Dünya Savaşı'ndan sonra Barzanîler ortaya çıkana kadar, Kuzey Irak’taki en nüfuzlu aile idi.

Bibliyografya

  • Şemsü's-Şümûs, Hasen Şükri, s. 135
  • Mecd-i Tâlid, Haydarizade İbrahim Efendi
  • Tam İlmihâl Se'âdet-i Ebediyye, s. 1181, 88. Baskı, Hakikat Kitabevi, 2003
  • İslâm Meşhurları Ansiklopedisi (Abdüllatif Uyan) Cilt: 3, Berekat kitabevi, 1983
  • Doğu Anadolu (Kuzey-Güney) Evliyaları 1. Cild, s. 376-404, 1. Baskı, 2004, Türkiye Gazetesi Yayınları

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Somuncu Baba</span> mutasavvıf ve âlim

Şeyh Hamîdüddin veya Hamîd-i Veli veya bilinen ismi ile Somuncu Baba, Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde yaşamış mutasavvıf ve İslam âlimi. Aynı zamanda Bayramiyye Tarikâtı kurucusu Hacı Bayram Veli'nin de hocasıdır. Safevîyye Tarikâtı'nın Anadolu’ya yayılmasında etkin faaliyetlerde bulunmuş önemli bir mutasavvıftır.

<span class="mw-page-title-main">Abdülkâdir Geylânî</span> Alim, mutasavvıf

Muhyiddin Ebû Muhammed Abdülkādir b. Ebî Sâlih Mûsâ Zengîdost el-Geylânî ya da daha bilinen adıyla Abdülkādir Geylânî, Büyük Selçuklu Devleti döneminde, günümüz İran'ının Hazar Denizi kıyısındaki Gilan Eyaleti'nde doğan âlim ve mutasavvıf olan Kadiriye tarikatının kurucusu ve İslam filozofu. Türbesi Bağdat'tadır.

<span class="mw-page-title-main">Said Halim Paşa</span> 213. Osmanlı sadrazamı

Said Halim Paşa,, 12 Haziran 1913 - 3 Şubat 1917 tarihleri arasında, fiili gücün İttihat ve Terakki ve özellikle de Talat Paşa - Enver Paşa - Cemal Paşa üçlüsü elinde olduğu bir dönemde sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

Seyyid Fehîm Arvâsî (1825-1896) 19. yüzyılda yaşamış din bilginidir.

Hâlidîlik, İslam'ın Sünnîlik mezhebine bağlı bir tarîkat olan Nakşibendîliğin en yaygın kollarından biridir. Kol, adını Kürt İslam âlimi Halid Bağdadî'den alır. Türkiye'de etkinlik gösteren Nakşibendî şeyhleri genellikle Halidî'dir.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Hayri Öğüt</span>

Mustafa Hayri Malatyevî olarak da tanınan Mustafa Hayri Öğüt, Türk mutasavvıf. Bir Kâdirî Şeyhi, Kâdirî-Hâlisiye Meşâyihi, Mürşid-i Kâmil, Kutb-ul Aktâb ve Maliye Varidat Memuru idi.

Abdülhakîm Arvâsî Üçışık , Türk İslam âlimi.

Kürdistan Teali Cemiyeti, Kürt Teali Cemiyeti, 30 Aralık 1918'de İstanbul'da kurulan ve doğu illerinde şubeleri açılan, bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını amaçlayan cemiyet. Cemiyetin adı, Kürdistan Yükselme Derneği anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Uluğ Bey</span> Türk hükümdar, gökbilimci ve matematikçi (1394–1449)

Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu'nun 4. sultanı Türk matematikçi ve astronomi bilgini.

Şeyh Ubeydullah Nehri Osmanlı döneminde hem Osmanlı'ya karşı hem de Kaçarlara karşı isyan eden Kürt lideri. Nakşibendi tarikatının Halidî kolunun şeyhlerinden Seyyid Taha Hakkârî'nin oğlu olup Şeyh Ubeydullah İsyanı olarak adlandırılacak isyanı başlatmıştır.
Seyyid Abdülkadir'in (ö.1925) babasıdır.

Barzani (بارزانی), Ahmed Barzani, Molla Mustafa Barzani, Mesud Barzani ve İdris Barzani'nin mensup olduğu Kuzey Irak'taki Kürt aile. Bu aile 19. yüzyılda Nakşibendi Şeyhlerinin halifeleri olarak Barzan köyüne yerleştikten kısa bir süre sonra aşiretleşti. Barzani Aşireti, Beroji, Mizorî, Şarvanî ve Dolemari olmak üzere dört aşiretten müteşekkil bir aşiret konfederasyonudur.

<span class="mw-page-title-main">Seyyid Abdülkadir</span>

Seyit Abdülkadir Efendi, Şeyh Said İsyanı'ndan sonra idam edilmiş Kürt siyasetçi. Nakşibendi şeyhi olup Şeyh Ubeydullah Nehri'nin oğludur.

<span class="mw-page-title-main">I. İbrahim (Şirvanşah)</span>

I. İbrahim — Şirvanşahlar devleti'nin 34. şahı ve Derbendi Hanedanı'ndan çıkan ilk şahtır. Mezyedi ve Kesrani Hanedanları ile akraba olan Derbendiler arap asıllı bir aile olup, daha sonradan türkleşmiştir.

Timur İmparatorluğu devrinde Alevîler

Mehmet Lütfi Budak, Hace Muhammed Lütfi Efendi veya halk arasında yaygın söylendiği şekliyle Alvarlı Efe Hazretleri (1868-1956) Türk imam, sufi ve şairidir. Nakşibendi ve Kadiri tarikatlerinde şeyhtir.

<span class="mw-page-title-main">Şah Ali Hüsameddin</span>

Şâh Ali Hüsâmeddîn ya da Hazret-i Şâh, Bâbâ Ali, evliya, islâm âlimi ve mutasavvıf. Hem seyyid hem şeriftir. Seyyidlik aynı zamanda ceddi Battal Gâzî'den de gelmektedir. Doğum yeri Irak'ın Tavila köyüdür.

Bu liste Kürt asıllı tüm bilim insanları, alimleri ve filozofları içermektedir.

Muhammed Bâhâeddin et-Tavilî Bâhâeddin Nakşibendî, Ebü'l-Bahá veya Bâhâeddin-i Evvel, 19. yüzyılda yaşamış alim, mutasavvıf ve şair.

Ahmed Haznevi (Arapça: أحمد الخزنوي ;, Şeyh Ahmed Haznevi ve Şah-ı Hazne lakapları ile anılır. Haznevi ailesi ve Haznevi Cemaati'nin kurucusu, lideri ve şeyhi, Müslüman din adamı, mutasavvıf.

Sultan Şeyhmus ya da tam ismiyle Mûsâ bin Mâhîn El-Mardini ez-Zûlî, İslam âlimi ve Abdülkadir Gaylani'nin öğrencisidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.