İçeriğe atla

Taşkın kontrolü

2009 Marmara sel dizisi'nden dolayı sel sularıyla kaplanan Basın Express yolu

Taşkın veya Sel kontrolü, sel sularının veya yüksek su seviyelerinin zararlı etkilerini azaltmak veya önlemek için kullanılan yöntemlerdir.[1] Seller, Genellikle hava durumunun etkisiyle oluşan ya da insan etkisi ile oluşan ve bir araziyi sular altında bırakan doğal bir fenomendir. Yönetimler ve insanlar, bu olayın sonucu oluşabilecek her türlü maddi ve manevi kaybı, taşkını kontrol edecek uygulamar geliştirerek sınırlı tutmaya çalışır. Bu kayıplar; yerleşim yerleri, insanlar, mülkler, topraklar ve diğer canlı yaşam olabilir. Önlemler arasında barajlar, setler, yapay akarsu kolları, drenaj kanalları inşa etmek yer alabilir. İnsanlar ayrıca taşkınların sık olduğu taşkın yataklarından uzakta yerleşim kurarlar. Lakin bunun tersi yani dere yataklarına kurulan yerleşim yerleri de vardır.

Akarsu taşkınlarında kontrol yapıları

görsel 2 Yarı geçirgen tersip bendi ile üst kısımda ağaç, kök, dal gibi yüzücü odunsu materyaller taşkınlarda tuzaklanmaktadır.

Duvarlı taş tahkimat: Bir akarsu kaynağından çıkan suyun kontrollü şekilde akarsu ağzına ulaştırmakla görevli yapılardır.

Sedde: Akarsu boyunca, akarsu tabanında veya kenarlarında aşınmayı önlemek için akarsu enkesitinde inşa edilen yapay dolgudur.

Sel kapanı: Taşkın akımını geçici olarak tutan, çıkış debisini küçülterek sönümleyen alçak barajlardır.[2]

Tersip bendi: akarsu yataklarına yatay olarak uzanan sedimentin akarsu ağzına taşınmadan akarsu yatağında depolanmasını sağlayan yapıdır.

yarı geçirgen tersip bendi: alt kısmı kum ve çakıl gibi rüsubatı tutan, üst kısmı ise ağaç, kök, dal gibi yüzücü odunsu nesneleri tutup derelerin taşmasını engelleyen yapıdır. (görsel 2) Bu yapıda balıklar ve 2 yapı arası boydan kısa olan cisimler geçmektedir. Ayrıca periyodik olarak temizlik bakımı yapılması beklenir.

Derivasyon: suyu bir yerden başka bir yere taşımak için kullanılan; tünel ya da açık kanal şeklindeki yapılardır.

Ayrıca bakınız

Kaynaklar

  1. ^ "Flood Control", Microsoft Encarta , 2008
  2. ^ "TAŞKIN YÖNETİMİ" (PDF). Orman ve su işleri. Su yönetimi genel müdürlüğü. 2017. 29 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Nisan 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Su bilimi</span> Yerkürenin altında, üzerinde ve yüzeyinde bulunan suları inceleyen bilim dalı

Su bilimi ya da hidroloji, suların yerküre üzerindeki dağılımını ve mekanik, fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini inceleyen disiplinler arası bir bilimdir.

<span class="mw-page-title-main">Nehir</span> doğal su yolu

Nehir ya da ırmak, genellikle denizlere, göllere ya da bir başka büyük akarsuya dökülen, özellikle genişliği ve taşıdığı su miktarı bakımından büyük akarsulara verilen genel isimdir. Kimi durumlarda ise bir başka suya ulaşmadan yer altında kaybolduğu ya da tamamen kuruduğu da görülmektedir. Büyük akarsular nehir ya da ırmak olarak adlandırılırken daha küçükleri ise çay ve dere olarak adlandırılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Gediz Nehri</span> Türkiyede bir nehir

Gediz Nehri, Anadolu'dan Ege Denizi'ne dökülen Büyük Menderes Nehri'nden sonra ikinci büyük akarsudur.

<span class="mw-page-title-main">Dicle</span> Türkiyeden Iraka akan ırmak

Dicle ırmağı, Fırat ırmağı ile birlikte Mezopotamya'yı oluşturan iki büyük nehirden en doğuda olanıdır. Türkiye'de bulunan Elazığ ilinin Sivrice ilçesinden doğan nehir, Irak boyunca akar ve Fırat'la birleşerek Şattülarap'ta Basra körfezine dökülür.

<span class="mw-page-title-main">Kemer Barajı ve Hidroelektrik Santrali</span> Aydın, Akçay üzerindeki sulama, taşkın kontrolü ve enerji üretimi amacıyla 1958de açılmış baraj

Kemer Barajı, Aydın ili Bozdoğan ilçesi sınırları içinde, Akçay üzerinde sulama, taşkın kontrolü ve enerji üretimi amacıyla 1954-1958 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. 25 Eylül 1958'de hizmete girmiştir.

Arpaçay Barajı, Ermenistan-Türkiye sınırında Arpaçay üzerinde yer alan bir barajdır. Sulama ve taşkın önleme amacı ile 1975-1980 yılları arasında inşa edilmiştir. Barajın tamamlanmasıyla Kafkasya'nın en büyük üçüncü baraj gölü olan Arpaçay Baraj Gölü oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kayalıköy Barajı</span> Kırklarelide baraj

Kayalıköy Barajı, Kırklareli'de, Teke Çayı üzerinde, sulama ve taşkın kontrolü amacıyla 1981-1986 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Baraj göleti Kofçaz ile Kırklareli sınırları içerisinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sel</span> su taşkını

Sel, genellikle kuru olan araziyi sular altında bırakan bir su taşkını olayıdır. "Akma halinde olan su" anlamına gelen kelime, gelgitin içeri akışına da uygulanabilmektedir. Taşkınlar hidroloji disiplinin bir çalışma alanıdır. Tarım, inşaat mühendisliği ve halk sağlığı gibi alanlarda önemli bir endişe kaynağıdır. Genellikle insanların çevreye verdiği değişiklikler, sellerin yoğunluğunu ve sıklığını arttırır. Örneğin; ormansızlaşma ve sulak alanların kaldırılması gibi arazi kullanımı değişiklikleri, su seti akışındaki değişikliklere ve iklim değişikliğine yol açar. Aynı zamanda deniz seviyesinin yükselmesi gibi daha büyük çevresel sorunlara da yol açmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Baraj</span> sulama ve elektrik üretimi amacıyla su biriktirmek için akarsu üzerine yapılan set

Baraj, eski zamanlardan beri insanlığın su ihtiyacını karşılamak ve tarımsal alanların sulanması amacıyla inşa edilen su yapılarıdır. Günümüzün modern barajları stratejik öneme sahiplerdir. Çünkü;

<span class="mw-page-title-main">Batman Barajı ve Hidroelektrik Santrali</span>

Batman Barajı, Türkiye'nin Diyarbakır ilinin Silvan ilçesinde yer alan bir barajdır. Batman Çayı üzerinde, sulama, taşkın önleme ve enerji üretmek amacıyla 1986-1999 yılları arasında inşa edilmiştir. Barajda enerji üretimi Eylül 2003'te başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Delta (coğrafya)</span> bir nehrin ağzında oluşan yerşekli

Delta ya da çatal ağız, bir ırmağın çatallanarak denize döküldüğü yerdir. Eski Yunan tüccarların Nil Nehri'nin denize ulaşan kısmında üçgen biçiminde kara parçaları olduğunu gördüler. Oluşan şekiller Yunan alfabesinin dördüncü harfi Δ (delta) ile aynı olduğu için tüccarlar buraya delta adını verdiler.

Set gölleri, akarsu vadisi, koy, körfez ve tektonik çukurların ön kısmının herhangi bir doğal setle kapanmasıyla oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Menderes</span> nehrin yatağındaki kıvrım

Menderes,, bir nehrin yatağında meydana gelen kıvrımlara verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">İstihkâm duvarı</span>

İstihkâm duvarı, inşaat mühendisliğinde, yol yapımında ve askeri tahkimat olarak kullanılan ve kafes şeklinde bir arada tutulan kaya, taş, toprak veya odundan oluşan yapıdır. Askeri kullanımda genellikle topçu birliklerinin korunmasında kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dış kuvvetler</span>

Dış kuvvetler; akarsular, rüzgârlar, yer altı suları, buzullar, dalgalar ve akıntılar gibi çeşitli etmenlerin Dünya'yı şekillendirmesidir. Bu etmenler atmosfer kökenli olup enerjilerini güneşten alırlar. Dış kuvvetler, iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüksek yerleri aşındırarak deniz seviyesine indirmeye çalışır. Dünyanın şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler değişim halindedir, bu değişim uzun bir zaman aralığını kapsadığından insanlar tarafından gözlenme şansı yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Baraj gölü</span>

Baraj gölü, bir baraj yapısının gerisinde biriken suların oluşturduğu yapay göldür. Küçük yapay göllere gölet denilir.

<span class="mw-page-title-main">Su seti</span>

Su seti ya da su bentleri set, Dyke, dolgu, floodbank veya stopbank uzatılmış bir doğal olarak meydana gelen sırt ve yapay olarak üretilen bir dolgu ya da duvar bu düzenler su seviyesi. Genellikle olduğu toprak ve genellikle paralel bir seyri için nehir onun içinde taşkın veya alçak kıyı boyunca.

<span class="mw-page-title-main">Taşkın yatağı</span>

Taşkın yatağı veya taşkın ovası; kanalının kıyılardan çevreleyen vadi duvarlarının tabanına kadar uzanan, sel yaşayan bir dere veya nehre bitişik bir arazi alanıdır. Toprakları genellikle seller sırasında biriken Killer, şiltler, kumlar ve çakıllardan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Seyelan</span>

Yağışlarda ya da kar erimelerinden sonra suların yer yüzeyinin tamamını kaplayarak akması olayına seyelan denir. Ani sel, alçakta bulunan alanların hızlı bir şekilde taşmaktadır. Şiddetli fırtına, kasırga, tropikal fırtına veya buz tabakaları veya kar tarlaları üzerinden akan buz veya kardan eriyen su ile ilişkili şiddetli yağmur neden olabilir. Ani sel baskınları, 1889 Johnstown selinden önce meydana gelen doğal bir buz veya enkaz barajının veya insan yapımı bir baraj gibi bir insan yapısının çökmesinden sonra da meydana gelebilir. Ani sel baskınları, yağışla selin başlangıcı arasında altı saatten daha az bir zaman ölçeğine sahip olmasıyla normal sellerden ayırt edilir. Geçici olarak kullanılamayan su bazen bazı bitkiler tarafından büyümek için kullanılır. Bununla birlikte, daha kuru alanlarda gelişen bitkiler, büyük miktarda su nedeniyle bitkiler strese girebileceğinden, sel baskınından zarar görebilir.

Baraj akarsuyun akışını durdurmak veya kısıtlamak amacıyla çoğu kez nehir yatağında inşa edilen bir bariyerdir.