TCG Berk
 Berk-i Satvet İstanbul Boğazı'ndayken (Mart 1909) | |
| Tarihçe | |
|---|---|
 Osmanlı İmparatorluğu | |
| Adı | Berk-i Satvet |
| Kızağa konuluşu | 1906 |
| Denize indirilişi | Kasım 1907 |
| Hizmet | 1908 |
| Hizmet dışı | 1923 |
| Tarihçe | |
 Türkiye | |
| Adı | Berk |
| Hizmet | 1923 |
| Hizmet dışı | 1948 |
| Genel karakteristik | |
| Sınıf ve tipi | Peyk-i Şevket sınıfı |
| Deplasman | 775 ton (1907), 850 ton (1938) |
| Uzunluk | 80,1 m |
| Genişlik | 8,4 m |
| Çekiş | 4,6 m |
| İtme gücü | 5,100 beygir gücü (Germania) |
| Hız | 18 knot |
| Silah donanımı | 1907:[1]
1939:[1]
|
TCG Berk ya da Osmanlı donanmasındaki adıyla Berk-i Satvet, Osmanlı donanması ve sonrasında Türk Deniz Kuvvetleri'nde hizmet gören Peyk-i Şevket sınıfının ikinci ve son torpido kruvazörüdür. 1906-1907 yıllarında, Kiel, Almanya'daki Germaniawerft tersanesinde inşa edilmiş ve Kasım 1907'de Osmanlı donanması hizmetine girmişti. Geminin ana silahı üç 450 mm torpido tüpü ve bir çift 105 mm toptu ve gemi, 21 knot (39 km/sa; 24 mph) maksimum hıza ulaşabiliyordu.
1911-1912 yıllarındaki Trablusgarp Savaşı'nda Osmanlı donanmasının geri kalanıyla beraber Marmara'da kaldı. 1912-1913 yıllarındaki Balkan Savaşları sırasında sırasıyla Yunan ve Bulgar güçlerine karşı Ege ve Karadeniz'de görev yaptı. Osmanlı İmparatorluğu I. Dünya Savaşı'na girdikten sonra Berk-i Satvet, Karadeniz'de devriyelerde görevlendirildi. 29 Ekim 1914'teki Karadeniz Baskını'nda, Midilli ile birlikte Novorossiysk'i vurdu. Ocak 1915'te, Zonguldak'a hareket eden bir konvoya eşlik ederken bir deniz mayınına çarpması sonucunda aldığı hasarın onarımı boyunca, Nisan 1918'e kadar hizmet dışı kaldı. Savaşın geri kalanında Karadeniz'de devriye gezdi. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunun ardından, 1923'te Berk olarak yeniden adlandırıldı ve 1920'lerin ortalarında ve 1930'ların sonlarında olmak üzere iki kez modernize edildi. Donanma envanterinden çıkartıldığı 1944 yılına kadar hizmette kaldı. Nihayetinde 1953-1955 yılları arasında Gölcük Tersanesi'nde parçalandı.
Tasarım
Genel özellikler
Berk-i Satvet'in üyesi olduğu Peyk-i Şevket sınıfı, Osmanlı donanması tarafından torpido kruvazörü olarak sınıflandırılmış;[2] ancak bazı kaynaklarda torpido gambot olarak da anılmıştı.[3] Berk-i Satvet, 80,1 m uzunluğunda, 8,4 m genişliğinde ve 4,6 m su çekimindeydi. Deniz denemeleri esnasında deplasmanı 775 emperyal ton (787 t), 1938'de ise 850 emperyal ton (860 t) idi. Gemilerde biri ön kumanda kulesinin arkasında, diğeri daha geride iki direk vardı. Baş kasarası ön bacanın altına dek uzanırken kıç güverte ise ana direğin ardında ve daha aşağısındaydı. Çelik gövdeli gemilerdi ve zırh koruması taşımıyorlardı. 125 subay ve denizciden oluşan mürettebatı, 1915'te 145'e yükseltilmişti.[3][4]
Gemiler, gücünü her biri bir vida pervaneyi çeviren bir çift Germania dikey üçlü genleşme buhar motorundan alıyordu. Germaniawerft tarafından üretilen kömürle çalışan dört Schulz su borulu kazanı iki bacaya bağlıydı. Motorlar 5.100 nominal beygirgücü (3.800 kW) üretebiliyordu ve tasarlanan azami hız 21 knot (39 km/sa; 24 mph) iken, denemelerde 22 knot (41 km/sa; 25 mph) hıza ulaştı. 1915'e gelindiğinde, yetersiz bakım ve yoğun kullanım hızlarını 18 knot (33 km/sa; 21 mph) seviyesine düşürmüştü. 244 metrik ton (240 emperyal ton; 269 küçük ton) kömür kapasitesine sahipti ve 3.240 deniz mili (6.000 km; 3.730 mi) seyir menzili vardı.[3][4]
Berk-i Satvet tonajına göre ciddi bir silah teçhizatına sahipti. Geminin ana silahı üç 450 mm torpido tüpüydü. Biri pruvada su üstüne, diğer ikisi geminin ortasında güverteye monteli döner kundaklara monte edilmişti. Bir çift seri ateşli 105 mm 40 kalibre top baş kasara ve kıç güvertede silah kalkanlarıyla korunan tekli kundaklarda bulunuyordu. Bu silahlara ek olarak altı adet 57 mm 40 kalibre top, iki adet 37 mm top ve iki makineli tüfek taşıyordu. Geminin zırh koruması bulunmuyordu.[3][1]
Modernizasyon
Gemi, 1937-1939 yılları arasında Gölcük Tersanesi'nde yeniden inşa edildi. Hem baş hem kıç hem de üst yapısı yeniden inşa edilirken yeni bir eğimli pruva tasarımına geçildi. Eski toplar, bir çift 88 mm 45 kalibre top ve dört 37 mm 40 kalibre top ile değiştirildi. Peyk'ten farklı olarak Berk'e ayrıca 25 deniz mayını taşımaya yarayan ekipman monte edildi.[3][1]
Hizmet geçmişi
İnşası
Berk-i Satvet, 18 Ocak 1903'te sipariş edildi ve Şubat 1906'da, Almanya'nın Kiel kentindeki Germaniawerft tersanesinde inşasına başlandı. 1 Aralık'ta denize indirilen geminin inşası 1907'de tamamlandı. Deniz denemelerinin ardından devredildiği Osmanlı donanmasına devredilerek 13 Kasım'da burada görevlendirildi.[5] 1909'da, kardeş gemisi Peyk-i Şevket ile birlikte, Osmanlı donanmasının yirmi yıldan beri düzenlediği ilk filo manevrasına katıldı.[6] 1911-1912 yıllarındaki Trablusgarp Savaşı sırasında Berk-i Satvet, merkezinde eski zırhlı korvetler Mesudiye ve Asar-ı Tevfik'in de yer aldığı Yedek Tümen'e atandı. Osmanlı Donanması savaşı limanda geçirdiği için savaş boyunca herhangi bir çatışmada yer almadı.[7]
Balkan Savaşları
Berk-i Satvet, Birinci Balkan Savaşı sırasında buradaki filoyu güçlendirmek üzere 9 Aralık 1912'de Karadeniz'e atandı. Aynı ayın ilerleyen günlerinde Yunanlara yönelik operasyonlara katılmak için Ege'ye gitti. 22 Aralık'ta korumalı kruvazör Mecidiye, Hüseyin Rauf komutasındaki Berk-i Satvet ve Birinci Muhrip Tümeni, boğazlarda faaliyet gösteren bir grup Yunan muhribini tuzağa düşürmek amacıyla Çanakkale Boğazı'ndan İmroz'a doğru yola çıktı. Yunan muhripleri Niki ve Doxa tespit edildi ve takibe alındı ancak muhripler menzil dışına çıkmayı başardılar. Saat 09.55'te iki Osmanlı kruvazörü altı Yunan muhribiyle çatışmaya girdi, birkaç dakikalık ateşten sonra Yunanlar bölgeden uzaklaştı. Saat 10.40'ta Bozcaada açıklarında seyrederken denk geldikleri Yunan muhribi Aspis, bu karşılaşma sonrasında dönerek bölgeden ayrıldı. Takip sırasında Mecidiye, Yunan denizaltısı Delfin'e yaklaştı. Denizaltının 800 metre mesafeden fırlattığı torpido, su yüzeyine çıkarak kruvazörü ıskaladı. Bu saldırı, bir savaş gemisine gerçekleştirilen ilk denizaltı torpido saldırısıydı. Saat 11.00'de Berk-i Satvet ve Mecidiye, kovalamacayı bırakarak Çanakkale Boğazı'na döndü.[8]
Bozcaada civarındaki harekâtın ardından Osmanlı Ordusu, küçük bir birlik ile adayı Yunanlardan geri alabileceğine ikna olduğundan, amfibik harekât planlaması başladı. Berk-i Satvet, Mecidiye ve korumalı kruvazör Hamidiye, çıkarma sırasında ateş desteği sağlayacaktı. 4 Ocak 1913 günü saat 06.00'da Çanakkale'den ayrılan üç kruvazör, bir muhrip filosu eşliğinde saat 07.15 civarında Seddülbahir'i geçti. On beş dakika sonra bir Yunan filosuyla karşılaştılar ve saat 07.40'ta iki taraf uzun mesafeden bir çatışmaya girdi; ancak taraflardan hiçbiri saldırıyı sürdürmeye çalışmadı. Berk-i Satvet ve Mecidiye, Bozcaada yönünden gelebilecek olası bir saldırıya karşı çıkarma gücünü korumak üzere döndü. Saat 10.00'da Osmanlı zırhlıları filonun geri kalanına katılırken Berk-i Satvet de zırhlıların arkasında pozisyon aldı. 11.30'da Yunan filosunun, Osmanlıların Çanakkale Boğazı'na dönüş yolunu kesmesi tehlikesi üzerine Osmanlılar Boğazların güvenliğini sağlamak için geri döndü. Her iki tarafın da hasar almadığı kısa bir angajman, Yunanları geri çekilmeye zorladı. Saat 15.30'da Berk-i Satvet ve filonun geri kalanı Çanakkale'ye döndü. Osmanlılar, Bozcaada'yı geri alma fikrinden daha sonra vazgeçti.[9]
4 Şubat 1913'te Berk-i Satvet, bir amfibi hücum için hazırlık kapsamında Marmara Denizi'nin kuzey kıyısında yer alan Şarköy'deki Bulgar mevzilerini bombaladı.[10] 8 Şubat'ta Osmanlı donanması, Şarköy Çıkarması'nı desteklemek için döndü. Saat 05.00'te Şarköy önlerine ulaşan Turgut Reis ve Barbaros Hayreddin, iki küçük kruvazörle birlikte çıkarma gücünün sağ kanadına saat 10.00'da karaya çıkmasından itibaren topçu desteği sağladı. Gemiler kıyıdan yaklaşık bir kilometre açıkta konumlandırıldı, hattın önünde Berk-i Satvet yer alırken ardında Mecidiye ve ön dretnotlar Barbaros Hayreddin ve Turgut Reis yer alıyordu. Bulgar kuvvetlerinin direnmesi sonucunda Osmanlı Başkomutanlık Vekaleti, 9 Şubat 23.00'te geri çekilme emri verdi. Geri çekilme saat 07.00'den itibaren filodan gelen ateş desteği sayesinde büyük ölçüde başarılı oldu. Berk-i Satvet ve Mecidiye sol kanadı kapatırken tahliye sırasında iki savaş gemisi sol kanada destek verdi. Son artçı birlikler 11 Şubat 04.00'te geri çekildi. Operasyon sırasında Berk-i Satvet, seksen dört adet 105 mm'lik mermi ateşlemişti.[11][12]
9 Mart'ta Berk-i Satvet, İmroz'a doğru bir tarama harekâtına katıldı. Bu harekât esnasında, bir süre iki Yunan muhribiyle çatıştı ve Fransız bayrağı altında seyreden Henri adında bir vapuru durdurdu. Bulgar kuvvetlerini tedarik ettiği anlaşılan gemiye, muhrip Yarhisar tarafından ganimet olarak el konuldu.[13] Mart ayı sonunda Karadeniz'de, Çatalca'daki savunma hattını aşmaya çalışan Bulgar askerlerini bombalayan Barbaros Hayreddin ve Turgut Reis'e eşlik etti.[14] 13 Nisan'da Berk-i Satvet; Barbaros Hayreddin, Turgut Reis, Asar-ı Tevfik ve birkaç küçük savaş gemisinden oluşan bir filoya katıldı. Gemiler Çanakkale Boğazı'ndan çıktıkları sortide bir Yunan filosuyla karşılaştı. Çok uzun menzilde yaşanan bir çatışmanın ardından Osmanlılar ve Yunanlar sırasıyla Çanakkale Boğazı ve İmroz'a çekildiler.[13]
I. Dünya Savaşı
Temmuz 1914'ün sonlarında Avrupa'da I. Dünya Savaşı patlak verdi. Osmanlılar başta tarafsızdı.[15] 14 Ağustos'ta Berk-i Satvet, savunması birkaç yeni mayın tarlasıyla güçlendirilen Çanakkale Boğazı'nın devriyeleri arasına katıldı.[16] Osmanlılar ile Çanakkale Boğazı girişinde devriye gezen bir Kraliyet Donanması arasındaki gerilim, Birleşik Krallık ve Fransa'nın Osmanlı İmparatorluğu'na savaş ilan ettiği 5 Kasım'a kadar arttı.[17] Bu arada Berk-i Satvet, Karadeniz'e nakledilmişti. 29 Ekim'de Rusya'nın Sivastopol, Odessa, Kefe ve Novorossiysk limanlarına düzenlenen Karadeniz Baskını için Alman eski adıyla Breslau, yeni adıyla Midilli kruvazörüne katıldı. İki gemi Novorossiysk limanını vurmakla görevliydi. İki gemi limanı bombalayarak limanda çok büyük hasara yol açtı, limandaki yakıt tanklarını topçu ateşiyle tutuşturdu, Nikolai adında bir gemiyi batırdı ve yedi gemiye hasar verdi. 6 Kasım'da Berk-i Satvet, eski adı Goeben olan muharebe kruvazörü Yavuz Sultan Selim ile Sivastopol'e saldırmaya gönderildi; yoldayken Ereğli-Zonguldak bölgesinde düşman gemileri görüldüğü bilgisini alıp bölgeye intikal ettiler. Bölgede yapılan arama başarısız oldu.[18]
Berk-i Satvet, 5 Aralık'ta Rize'ye giden bir asker nakliye konvoyuna uzaktan destek sağlamak için kardeşi ve Yavuz Sultan Selim'le birlikte sortiye çıktı. 2 Ocak 1915 saat 15.00'te Midilli ve Hamidiye kruvazörüyle birlikte taşıma gemilerine Zonguldak'a kadar refakat etmek ve ardından limanda devriye gezmek için İstanbul Boğazı'ndan ayrıldı. Saat 18.00'de bir Rus mayını patladı ve Berk-i Satvet'in komutanı kaçınma manevrası emri verdi. Manevra yapan geminin karanlıkta başka bir mayına çarpması sonucunda her iki pervanesi de tahrip olmuş ve kıç tarafından çok miktarda su almıştı. Yardıma gelen iki römorkör, Berk-i Satvet'i, Hamidiye ile birlikte İstinye'ye çekti.[19] Gemi, aldığı hasarın onarımı esnasında savaşın büyük bir bölümünde hizmet dışı kaldı.[20] Onarım çalışmalarının ardından 1 Nisan 1918'de yeniden hizmete alındı ve İstanbul ile Batum arasında devriye gezdi. Savaşın sonuna kadar Karadeniz'de kaldı. 30 Kasım'da Osmanlı İmparatorluğu ihtilaflı Üçlü İtilaf Mondros Mütarekesi'ni imzaladı ve çatışmayı sonuçlandırdı.[21]
Cumhuriyet dönemi
Osmanlı İmparatorluğu'nun yerini Türkiye Cumhuriyeti'nin aldığı Kurtuluş Savaşı'nın sona ermesinin ardından geminin adı 1923'te Peyk olarak değiştirildi.[3] O zamanlar gemi, Türk filosu için on yıldan fazla bir süredir devam eden savaşın ardından hâlen aktif hizmette olan birkaç büyük savaş gemisinden biriydi.[22] 1924'ten 1925'e kadar Gölcük Tersanesi'nde modernize edilmesinin ardından aynı yıl yeniden hizmete alındı.[1] 1937-1939 yılları arasında bir kez daha modernizasyona girdi ve gemiye birtakım iyileştirmeler yapıldı. Pruvası yeni bir tasarım ile değiştirildi ve üst yapısı yeniden inşa edildi. Gemi, donanma envanterinden çıkartıldığı 1944 yılına kadar hizmete devam etti.[3] Daha sonra İzmit'te kızağa çekilen Berk, 1953-1955 yılları arasında Gölcük Tersanesi'nde parçalandı.[1]
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e f Langensiepen & Güleryüz, s. 149.
- ^ Fleets of the World - 1915, s. 140.
- ^ a b c d e f g Gardiner & Gray, s. 392.
- ^ a b Langensiepen & Güleryüz, ss. 148-149.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 149, 197.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 14.
- ^ Beehler, s. 12.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 22, 25.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, ss. 22-23.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 25.
- ^ Erickson, ss. 266-270.
- ^ Akbaş, s. 51.
- ^ a b Langensiepen & Güleryüz, s. 24.
- ^ Erickson, s. 288.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 27.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 29.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 30.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 45.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 46.
- ^ Halpern, s. 228.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 54.
- ^ Langensiepen & Güleryüz, s. 59.
- Genel
- Akbaş, Murat (2018). Balkan Savaşlarında Deniz Cephesi (1912-1913) (Yüksek lisans). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
- Beehler, William Henry (1913). The History of the Italian-Turkish War: September 29, 1911, to October 18, 1912. Annapolis: Naval Institute Press. 16 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- Büyüktuğrul, Afif (1974). Osmanlı Deniz Harp Tarihi (PDF). 4. Genelkurmay Başkanlığı Deniz Kuvvetleri Komutanlığı. 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Ekim 2020.
- Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275978884.
- Fleets of the World: 1915. Philadelphia: J. B. Lippincott Company. 1915. OCLC 8418713.
- Gardiner, Robert; Gray, Randal, (Ed.) (1985). Conway's All the World's Fighting Ships: 1906–1921. Annapolis, MD: Naval Institute Press. ISBN 0-85177-245-5.
- Langensiepen, Bernd; Güleryüz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Londra: Conway Maritime Press. ISBN 978-0-85177-610-1.
- Stephenson, Charles (2014). A Box of Sand: The Italo-Ottoman War 1911-1912. Ticehurst: Tattered Flag Press. ISBN 9780957689220.
- Turkey in the First World War13 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
