İçeriğe atla

Tıbbi mikrobiyoloji

Tıbbi Mikrobiyoloji laboratuvarında petri kapları ve tüpler

Tıbbi mikrobiyoloji veya Klinik Mikrobiyoloji mikroorganizmaları inceleyen bilim dalı olan mikrobiyoloji'nin, insan sağlığı ve tıp alanındaki uygulamalarını içeren dalıdır. Özellikle enfeksiyon hastalıklarının önlenmesi, teşhisi (diagnostik) ve tedavisi konuları üzerine odaklanır. Ayrıca, mikroorganizmaların insan sağlığını geliştirmek için kullanılmasını amaçlayan pek çok uygulamaları da içerir. İnsanlarda hastalığa sebep olan ve Tıbbi mikrobiyolojinin konu alanına giren mikroorganizmalar: bakteriler, mantarlar (mayalar ve küfler), Protistler ve virüslerdir. Ayrıca mikroorganizma olmasalar da, enfesiyöz proteinler olan prionlar ve insanlarda parazit olan bitki ve hayvan türleri de Tıbbi mikrobiyoloji'nin çalışma alanına girerler.

Diagnostik testler

Bulaşıcı hastalığa sebep olan mikrobiyolojik etkeni tespit etmek amacıyla yapılan laboratuvar testleri, hastalığın tedavisinin uygun şekilde yapılabilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Testlerde güvenilir sonuç elde edebilmek için, hastanın fiziksel muayene bulguları ve hangi mikroorganizmalara maruz kalmış olma ihtimali olduğu, mikroorganizma suşlarının toplumdaki yayılma oranları gibi epidemiyolojik kriteler de göz önünde bulundurulmalıdır.

En yaygın mikrobiyolojik tanı test tipleri: mikrobiyolojik kültür, mikroskobi, serolojik testler ve moleküler tanı testleridir.

Mikrobiyolojik kültür

Ana madde: Mikrobiyolojik kültür
Nutrient agar plaklarında gelişen Gram negatif bakteri kolonileri.

Mikrobiyolojik kültür laboratuvarda enfeksiyon kaynağı mikroorganizmayı izole ederek üzerinde çalışabilmek için kullanılan en temel yöntemdir. Belirli patojenlerin varlığı açısından araştırılması gereken klinik numuneler, seçici/ayırt edici üreme ortamlarına (besiyeri) ekimi yapılarak değerlendirilirler.

Mikrobiyolojik kültür çalışmalarında 3 ana tip besiyeri ortamı kullanılır:[1]

  • Katı besiyeri: Besin maddeleri, tuzlar ve agar kullanılarak oluşturulmuş katı bir yüzeye sahip besiyeri ortamıdır. Mikroorganizmalar katı besiyeri yüzeyinde binlerce hücreden oluşan, tipik koloniler oluştururlar. Katı besiyerleri özellikle bakteri ve mayalar için kullanılır.
  • Sıvı besiyerleri: Hücreler sıvı bir ortamın içinde gelişirler. Mikrobiyal gelişme olup olmadığı, sıvı ortamın bulanıklaşarak kolloid bir süspansiyon haline gelmesi, ortamdaki renk değimi veya gaz oluşumu gibi fiziksel bulgular ile anlaşılır.[2]
  • Hücre kültürü: İnsan veya hayvan hücre kültürleri araştırılan mikroorganizma veya numune ile enfekte edilerek gerçekleştirilir. Kültürün sonucunda hücreler üzerindeki değişim ve etkiler incelenerek değerlendirilir. Bu teknik çoğunlukla virüsler gibi zorunlu hücre içi parazit mikroorganizmalar için kullanılır.

Mikroskobi

Mikrobiyolojik tanıda mikroorganizmaların tespit edilebilmesi için en çok başvurulan yöntemlerden birisi de mikroskobik incelemedir. Işık mikroskobu gibi mikroskoplar organizmaların belirli fiziksel yönlerini belirlemekte kullanılırlar. Numune hastadan veya klinik izolattan alındıktan sonra hızlı bir şekilde mikroskobik inceleme yapılmalıdır. Hücresel özelliklerinin daha ayrıntılı görülebilmesi için, numuneler genellikle mikrobiyolojik boyama işlemlerinden geçirilerek incelenirler.[3] Elektron mikroskobu ve Fluorescens mikroskop gibi (Bakınız:Mikroskop), pek çok farklı tipte mikroskop, daha ayrıntılı inceleme yapmak amacıyla kullanılmaktadır.

Biyokimyasal testler

Biyokimyasal testler mikroorganizmaların tanımlanmasında kullanılan hızlı ve nispeten kolay uygulamalardır. Örneğin, bakterilerin tanımlanmasında, karbonhidratları fermente edebilme yetenekleri gibi türe veya cinse özgü olan, metabolik veya enzimatik özellikleri sıklıkla kullanılmaktadır. Bu testlerde genellikle bakterilerin sıvı veya katı seçici besiyerlerinde üremeleri sonucunda asitler, alkoller veya gazlar açığa çıkmakta ve takiben besiyerinde veya üreyen kolonilerin çevresinde renk değişim, gaz oluşum gibi gözle tespit edilebilir değişiklikler gözlenmektedir. Bu testleri daha hızlı ve topluca yapabilmek için otomatik makineler veya çok sayıda test kuyucuğu içeren kitler de kullanılmaktadır.

Klinik mikrobiyolojide sık kullanılan biyokimyasal testler:[4] Üre testi, Koagülaz testi, Katalaz testi, Oksidaz testi, İndol testi, Sitrat testi, Safra eritme testi, CAMP testi, Dekarboksilaz testi, DNAaz testi, ELEK testi, Fenilalanin testi, Hippurat testi, Karbonhidrat fermentasyonu, KOH testi, Nitrat testi, Voges-Proskauer testi.

Serolojik testler

Serolojik metotlar mikrobiyolojik tanımlama da çok duyarlı, spesifik ve genellikle oldukça hızlı yöntemlerdir. Bu testler belirli bir antikorun spesifik bir antijene bağlanabilme yeteneğine dayanmaktadırlar. Antijen (genellikle protein veya karbohidrat yapısında, enfeksiyon ajanı tarafından üretilen organik bir maddedir) antijen tarafından bağlanır ve bu bağlanma kolaylıkla tespit edilebilecek bir zincirleme tepkimenin gerçekleşmesine yol açar. İmmunoassay adı verilen daha gelişmiş serolojik testlerde ise test mantığı, daha gelişmiş sistemlerde veya tam otomatik analizörlerde kullanılarak hem mikroorganizma antijenleri, hem de konakta enfeksiyona yanıtt olarak üretilen proteinler tespit edilebilmektedir.[1]

Klinik mikrobiyolojide sık kullanılan serolojik testler:[4] CRP (C reaktif protein), ELISA (Enzim immunoassay), Lateks aglütinasyon, Gruber-Widal, Heterofil antikor testi, Soğuk aglütinasyon, Weil-Felix testi, Wright testi.

Kaynakça

  1. ^ a b Nester E, Anderson D, Evans Roberts, C, Nester M (2009). Microbiology: A human perspective. McGraw Hill. ss. 336-337. ISBN 978-1-55938-814-6. 
  2. ^ Møller M, El Maghrabi R, Olesen N, Thomsen VØ (Kasım 2004). "Safe inoculation of blood and bone marrow for liquid culture detection of mycobacteria". Occupational Medicine. 54 (8): 530-3. doi:10.1093/occmed/kqh106. PMID 15520021. 
  3. ^ Madigan, M.T. and Brock, T. and Martinko, J. and Clark, D.P. and Dunlap, P. (2009). Brock Biology of Microorganisms. Pearson/Benjamin Cummings. ISBN 9780132324601. 9 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2021. 
  4. ^ a b Güler Yaylı (2002). Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları El Kitabı. Nobel Tıp Kitabevleri. ISBN 9754201560. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Escherichia coli</i> enterik, çubuk şeklinde, gram-negatif bakteri

Escherichia coli (E.coli), Enterobacteriaceae familyasının bir üyesi olup memeli canlıların kalın bağırsağında yaşadığı için bu adı alan bir bakteri türüdür. E.coli çubuk şeklindedir ve gram negatif bakteri olduğundan endospor oluşturmaz. E. coli yaklaşık 2,0 μm uzunluğunda ve 0,5 μm çapındadır. E.coli ilk olarak 1885 yılında Theodor Escherich tarafından bebek dışkısından izole edilmiş ve özellikleri belirlenmiştir. "E. coli, doğumdan birkaç saat sonra bebeklerin mide ve bağırsak sisteminde kolonize olur ve burada yaşar." E.coli suşları insan vücudunda herhangi bir olumsuz etki olmaksızın bir arada bulunur. Bununla birlikte, E. coli gastrointestinal bariyerleri aşınmış ve/ya da bağışıklığı baskılanmış konakçılarda hastalığa neden olabilir. Özellikle bir kısım E. coli, dünya genelinde insanlarda ve hayvanlarda bağırsakta ve bağırsak dışında çeşitli hastalıklara aracılık eder. İnsanlardan izole edilen E. coli suşları ishale ve bir takım bağırsak dışı hastalıklara neden olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mikrobiyoloji</span> mikroskobik organizmaların incelenmesi

Mikrobiyoloji, mikrorganizmaları inceleyen bilim dalıdır. Bakteriler, archaea, virüsler, protistler, mayalar ve küfler gibi mikroorganizmalar mikrobiyolojinin konu alanını oluştururlar. Mikrobiyoloji bilim dalının aktif olarak kullanıldığı uygulama alanları tıp, tarım ve endüstridir.

<span class="mw-page-title-main">Bruselloz</span>

Bruselloz, Malta humması veya Akdeniz humması, da denilen Brucella spp. bakterileri yüzünden ortaya çıkan bulaşıcı bir hastalıktır.

<span class="mw-page-title-main">Enfeksiyon</span> hastalığa neden olan patojenlerin veya organizmaların bir konağı istila etmesi ve çoğalması ve konak dokuların tepkisi

Enfeksiyon, patojenlerin dokuları istila etmesi, çoğalması ve konak dokuların enfeksiyöz ajana ve ürettikleri toksinlere tepki vermesidir. Bulaşıcı hastalık olarak da bilinen enfeksiyon hastalığı, bir enfeksiyondan kaynaklanan bir hastalıktır.

Toksinler ya da ağılar, mikroorganizmaların salgıladıkları birtakım zehirli maddelerdir. Toksinler iki grupta toplanırlar:

<span class="mw-page-title-main">Gram negatif bakteri</span> Bakteri ayrımında kullanılan Gram boyasını tutmayan bakteri grubu

Gram-negatif bakteriler Gram boyama prosedürü sırasında kristal viyole boyasını tutmayan bakterilerdir. Gram-pozitif bakteriler, alkolle yıkandıktan sonra mavi rengi tutmaya devam ederlerken, Gram-negatif bakteriler mavi rengi kaybederler. Gram boyama testinde kristal viyoleden sonra bir karşı boya eklenir. Bu boya Gram-negatif bakterileri kırmızı-pembe renge boyar. Bu test, hücre duvarlarının türüne göre çok farklı olan iki bakteri tipini ayırmakta son derece faydalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Virüs</span> canlı ve ya cansız arası mikroskobik enfeksiyon etkeni

Virüs, sadece canlı hücreleri enfekte edebilen ve böylece replike olabilen mikroskobik enfeksiyon etkenleri. Virüsler; hayvanlardan ve bitkilerden, bakterilerin ve arkelerin de içinde bulunduğu mikroorganizmalara kadar her türlü canlı şekillerine bulaşabilirler.

Prion kelimesi İngilizcede "proteinlerle ilgili" anlamına gelen proteinaceous ve "bulaşıcı" anlamına gelen infectious sözcüklerinin ilk hecelerinden oluşmuştur. Virüslerin yol açtığı hastalıklarda toksin üretiminden sorumlu, kendi kendini eşleyebilen ve bulaş geçirmiş proteinlerin yapımını sağlayan yalıtılmış bir proteindir. Prion, kısaca protein içeren ve bulaştırılabilen (enfeksiyöz) özelliği olan çok küçük parçacıklardır. Prionlar, bulaşıcı hastalıklara yol açan mikroorganizmalara yani bakterilere ve virüslere benzemez. Çünkü insan ve hayvanlarda olduğu gibi bakteri ve virüslerde de proteinlerin, enzimlerin yapısını belirleyen, böylelikle biçim ve gelişmeyi yönlendiren DNA prionlarda yoktur. Nükleik asitlerden yoksun olan prionlar en küçük virüslerden bile en az 100 kat daha küçüktür.

<span class="mw-page-title-main">Pilus</span> Bakterilerin yüzeyinde bulunan proteinli kıl benzeri uzantı

Pilus, bakteri hücrelerinin yüzeyinde olan, bakteriyel birleşme (konjugasyon) için gerekli olan saç gibi bir yapıdır. Piluslar bakteriyi kendi türünden bir diğerine bağlayıp iki hücrenin sitoplazmaları arasında bir köprü oluştururlar. Bu sayede plazmidler bir hücreden öbürüne aktarılabilir. Edinilen bir plazmid bakteriye antibiyotik dayanıklılığı gibi yeni özellikler kazandırabilir.

Keçilerin bulaşıcı plöropnömonisi, orijinal adıyla Contagious caprine pleuropneumonia, halk arasında ise Keçi ciğer ağrısı olarak bilinir; Batı Avrupa, Orta Doğu, Afrika ve Asya’daki keçilerde meydana gelen oldukça ölümcül bir hastalıktır.

<span class="mw-page-title-main">YEPD</span>

YEPD veya YPD Ekmek veya bira mayasından otolizasyon, asit veya proteolitik enzimlerle hidrolizasyon yoluyla elde edilen maya özü. Maya büyümesi için tam bir ortamdır. Bu maya ekstratı, pepton bidest içerir. Su ve glikoz veya dekstroz. Bu agar içeren katı bir ortam olarak kullanılabilir. Maya ekstresinin, tipik büyümeyi gerçekleştirmesi üzerine gereken tüm amino asitleri içerir.

<span class="mw-page-title-main">Bakteriyel vajinoz</span>

Bakteriyel vajinoz (BV), vajinada bakterilerin sebep olduğu bir hastalıktır. Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri'ne göre, seksüel aktivitenin bakteriyel vajinoz gelişiminde ne gibi rol oynadığı tanımlanamamasına rağmen, risk faktörleri arasında yeni veya çoklu seks partneri gösterilmektedir. Bakteriyel vajinoza, kontrolsüz veya natural bakteri florası sebep olabilmektedir ve bakterilerin sepep olmadığı candidit ve trikomoniyaz ile karıştırılabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Spiroket</span>

Spiroketler, "Spirochaetes" şubesinin ‘‘Spirochaetia’’ sınıfında yer alan bakterilerdir. İnsan sağlığı açısından Treponema, Borrelia, Leptospira gibi cinsleri önemlidir.

IMViC, koliform grup bakterilerin tespiti için kullanılan test sistemidir. İsim, içeriğindeki testlerin baş harflerinden oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Enfeksiyon hastalıkları (tıp uzmanlığı)</span> enfeksiyonların teşhisi, kontrolü ve tedavisi ile ilgilenen tıbbi uzmanlık dalı

Enfeksiyon hastalıkları, bulaşıcı hastalıklar ve intaniye olarak da bilinir, bulaşıcı hastalıkların tanısı, tedavisi ve kontrol altına alınması alanında uzmanlaşmış bir tıp dalı. Bir enfeksiyon hastalıkları uzmanı büyük ölçüde hastane kaynaklı enfeksiyonlarla ya da hastane dışında gelişen salgınlarla mücadele eder.

Sıvısal bağışıklık veya humoral bağışıklık, vücut savunmasının 3. hattının bir bölümüdür. Savunmanın üçüncü hattı T lenfositleri ve B lenfositleri tarafından sağlanır. Humoral bağışıklık antijene özgü tepki verilmesini sağlar. Savunmanın üçüncü hattında T & B lenfositleri beraber çalışırlar. T lenfositleri antijenin tanınmasında ve hücresel bağışıklıkta, B lenfositleri tanınan antijene özgü antikorlar üretilmesinde ve tehlikenin ortadan kalkmasından sonra bir bölümünün hafıza hücresi olarak vücutta kalmasından sorumludur.

<span class="mw-page-title-main">Su mikrobiyolojisi</span>

Su Mikrobiyolojisi suda yaşayan mikroorganizmaları tüm biyolojik yönleriyle inceleyen bilim dalıdır. Fakat su mikrobiyolojisi terimi daha çok insani tüketim amacıyla kullanılan veya insan sağlığı için önem arz eden sularda bulunan mikroorganizmaların özellikleri, tespit edilmesi ve dezenfeksiyonu çalışmaları için kullanılmaktadır. Doğada tatlı sular, nehir ağızları, okyanuslar gibi sucul ortamlardaki mikroorganizmaları ayrıntılı inceleyen bilim dalı ise aquatik mikrobiyolojidir. Yaşamın başlangıç noktası olan sucul ortamlar virüsler, arkeler, bakteriler, protozoalar, funguslar ve algler başta olmak üzere pek çok mikroorganizma barındırırlar.

<span class="mw-page-title-main">Koloni (mikrobiyoloji)</span>

Mikrobiyal koloni, katı bir besiyeri veya yüzey üzerinde, tek bir mikroorganizma hücresinin sürekli çoğalması ile oluşan, gözle görülebilir mikroorganizma kümesidir. Bakteriler, mayalar ve küfler koloni oluşturabilirler. Eğer uygun bir yüzey mevcutsa bu mikroorganizmalar çözeltide dağınık olarak üremek yerine koloniyal olarak üremeyi tercih ederler. Mikrobiyal koloniler milyonlarca klon hücreden oluşurlar. Mesela 12 saatlik bir Escherichia coli kolonisinde yaklaşık 107-108 hücre bulunur.

Mikrobiyoloji, mikroorganizmaları inceleyen biyolojinin alt dallarından biridir. Mikro; gözle görülemeyecek kadar küçük, -biyo; canlı ve -loji; bilim anlamına gelmektedir. Mikrobiyoloji; mikroorganizmaların yapısı, çeşitliliği ve bunların toprak, su, bitki, gıda, hayvan ve insan vücudundaki faaliyetleriyle ilgilenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tıbbi test</span> tıbbi işlem

Tıbbi test; hastalıkları, hastalık süreçlerini, kişinin duyarlılığını saptamak, teşhis ve muayene etmek, izlemek veya bir tedavi sürecini belirlemek için yapılan tıbbi prosedürdür. Biyokimya ve moleküler teşhisle ilgili fiziksel ve görsel muayeneler, tanısal görüntüleme, genetik testler, kimyasal testler ve hücresel analizler gibi tıbbi testler uygun ortam ve koşullarda gerçekleştirilmektedir. Testler tıbbi aletler ile tıbbi laboratuvarlarda yapılır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.