İçeriğe atla

Tütün Rejisi

Osmanlı İmparatorluğu'nda vergiler
Vergiler
Adet-i deştbâni  · Ağnam resmi  · Arûs resmi  · Aşar  · Avârız  · Bac-i pazar  · Bedel-i askeriye  · Bennak resmi  · Cizye  · Cürm-ü cinâyet resmi  · Çift resmi  · Damga resmi  · Gümrük resmi  · Haraç  · İhtisab  · İspenç  · İştirâ  · Maktu  · Mururiye resmi  · Müskirat resmi  · Nüzul  · Otlak resmi  · Rav akçesi  · Resm-i bostan  · Resm-i dönüm  · Resm-i hınzır  · Resm-i mücerred  · Resm-i sicill  · Rusum-e-eflak  · Selamet isni  · Tapu resmi  · Tekâlif-i örfiye  · Temettü vergisi  · Tuz resmi  · Zekât
Uygulamalar
Aynî vergi  · Ahidnâme  · Defterdar  · Düyûn-ı Umûmiye  · Emin  · Evkaf-i Hümayun Nezareti  · Hazine-i Hassa  · Hazîne-i Âmire  · İltizam  · İştirâ  · Kadı  · Kanun-i Raya  · Kanunname  · Malikâne  · Merdiban  · Millet  · Muhassil  · Mukataa  · Mütesellim  · Siyakat  · Sürsat  · Tahrir  · Tanzimat  · Tütün Rejisi

Memalik-i Şahane Duhanları Müşterekül Menfaa Reji Şirketi veya kısaca "Reji", Osmanlı Devleti, Düyun-u Umumiye ve üç bankacılık grubu (Die Österreichische Kreditanstalt - Viyana, Banker S. Bleichröder - Berlin ve Bank-ı Osmani-i Şahane - İstanbul) arasındaki görüşmeler sonucunda 27 Mayıs 1883 tarihli sözleşmeyle yabancı sermaye ile kurulan tütün ticareti tekel ayrıcalıkları olan bir özel kâr ortaklığı şirketidir (1883-1925). (diğer isimleri: fr. Société de la Régie Cointeressée des Tabacs de l'Empire Ottoman, os. Müşterek-ül Menfaa İnhisarı Duhanı Devlet-i Aliye-i Osmaniye - مُشْتَرَكِ المَنْفَعَةِ انْحِصَارِ دُخَانِ دَوْلَةِ عَلِيَة عُثْمَانِيَة).

Tarihçe

Kırım Savaşı’yla başlayan iç ve dış borçlanma sürecinin sonucunda Osmanlı Hükûmeti borçlarını zamanında ödeyemeyeceğini açıklayınca (1875) Alacaklı devletler Osmanlıya büyük tepki gösterdi ve Osmanlının ödeme planını kabul etmedi. Osmanlı maliye sistemine de güvenmeyen alacaklılar Ülkede toplanan vergileri kendi kurdukları bir teşkilat Duyunu Umumiye vasıtasıyla toplamak istediler Artık vergileri Osmanlı memurları değil Alacaklı ülkelerin kurduğu şirketin Reji memurları toplayacaktı. Bunun neticesinde Osmanlı Devleti'nin en önemli gelir kaynağı tütün, tuz ve kahveden toplanan vergiler alacaklı ülkelerin kurduğu Reji şirketine 30 yıl süreyle bırakıldı. Reji İdaresi kendi memur ve silahlı kolcuları vasıtasıyla vergi toplamaya başladı ve toplanan bu vergiler Osmanlı Devleti’nin borcundan düşülmeye başlandı.

Osmanlı üreticisi ürettiği tüm tütün, tuz ve alkolü Rejinin belirlediği fiyattan Reji idaresine vermek zorundaydı. Köylü Rejiden izinsiz kendi içeceği tütünü saklayamazdı. Köylü kendi içeceği tütünü önce Rejiye 3 kuruşa verir sonra 10 kuruşa geri alırdı. Bir köyden başka bir köye izinsiz tütün ve tuz taşımanın cezası çok ağırdı. Rejinin kendi silahlı korucuları vardı. Bazı kaynaklar Reji kolcularının 20.000 nin üzerinde Osmanlı köylüsünü vurarak öldürdüğünü yazarlar.

Osmanlı Devleti’nin borçlarını halktan kesilen vergilerle doğrudan ödeme amacı ile kurulan Düyun-ı Umumiye İdaresi’nden Reji Şirketi’ne devredilen Osmanlı tütünleri idaresi yabancı sermayeye dayalı ilginç bir özelleştirme modeli olarak yorumlanır.[1] Kurucu yabancı sermaye kaynakları Avusturya, Almanya, İngiltere ve Fransa (Osmanlı Bankası) kökenli olup, her biri Rothschild Ailesi'nin sahip ya da ortak olduğu gruplardır.

İlk Reji Şirketi sözleşmesinin süresi 30 yıldır. Sözleşmeye göre şirketle ilgili olarak ortaya çıkacak adli ve ticari sorunların çözümünde Osmanlı Mahkemeleri yetkili kılınmıştır.[2]

Tütün üreticilerinin Reji'den ruhsat alması ve ürünlerini yalnızca Reji'ye satması şart koşulur.[3] Başka alıcı bulamayan üretici, tütünü değerinden çok ucuza satmak zorunda kalır. Kaçak üretim ve satış yaygınlaşır. Kaçakçılık sorunu ile devletin kendi güvenlik güçlerinin uğraşması gerekirken, Rejinin kendi bünyesinde geliştirdiği silahlı "kolcu"larla denetim yaparak üreticiye eziyet ettiği bilinir. 42 yıl süren Reji İdaresi boyunca kaçakçı, kolcu ve zabıtadan ölenlerinin sayısının 20 bin kadar olduğu ileri sürülür.[4] Çökertme zeybeği bu hikâyelerden birini anlatmaktadır.

1911 yılında Reji Şirketi’nin kaldırılması ve 7 yıl süre ile bir “Devlet İnhisarı"'nın kurulması kararlaştırılır ve 1912 yılında bir “Tütün Tekeli” kanun tasarısı hazırlanır. Ancak Trablusgarp Savaşı ve Balkan Savaşları'nın başlaması ile ve bunun yarattığı mali zorluklar nedeni ile Reji İdaresinin Osmanlı Devletine 1 milyon 500 bin Osmanlı Lirası borç vermesi koşulu ile şirket ayrıcalıkları 1914'ten başlayarak 15 yıl daha uzatılır.[2]

26 Şubat 1925'te Tütün Rejisi lağvedildi. 1 Mart 1925'te Tütün Rejisi Fransızlardan devletçe satın alındı ve tüm hak ve yükümlülükleri devlete devredildi.[5] 26.11.1925 tarih ve 558 sayılı Tütün İdare-i Murakatesi ve Sigara Kağıdı İnhisarı Hakkında Kanun yürürlüğe girdi. 1930 yılında, 1701 sayılı Tütün İnhisarı Kanunu çıkarıldı.

Reji'nin kurucu güçlerinden biri olan köklü ve güçlü Avusturya bankası Kreditanstalt 1931'de büyük bunalım sırasında iflas etti.[6]

Kaynakça

  1. ^ Filiz Dığıroğlu, Memalik-i Osmaniye Duhanları Müşterekü’l- Menfaa Reji Şirketi. Trabzon Reji İdaresi (1883-1914), İstanbul, 2007, ISBN 978-9944-5518-8-5
  2. ^ a b Osmanlı Devleti'nde Reji şirketinin kurulmasından sonraki gelişmeler, Dr. Tiğinçe Oktar, Tütün Eksperleri derneği Yayını[]
  3. ^ "Atlas, "İlk Sigarayı Türkler İçti". 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2007. 
  4. ^ Fatma Doğruel ve A. Suut Doğruel, Osmanlı'dan günümüze Tekel, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, ISBN 975-7545-00-7
  5. ^ "Modern Türkiye Tarihi Kronolojisi, Boğaziçi University, Atatürk Institute for Modern History". 30 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2007. 
  6. ^ Kreditanstalt on Encyclopedia Brittanica Online

İlgili Araştırma Makaleleri

Tanzimât, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839 yılında Tanzimât Fermânı olarak bilinen Gülhane Hatt-ı Şerifi'nin okunmasıyla başlayan modernleşme ve yenileşme döneminin adıdır. Sözcük anlamı "düzenlemeler, reformlar" demektir. Batı dillerinde genellikle Osmanlı Reformu deyimi kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Erkek Lisesi</span> İstanbul, Türkiyede bir lise

İstanbul Erkek Lisesi (İEL) ya da eski adıyla İstanbul Sultanisî, İstanbul’un Cağaloğlu semtinde, Osmanlı döneminde kurulmuş Numune-i Terakki Mektebinin devamı niteliğinde olan, günümüzde Anadolu Lisesi statüsünde hizmet veren eğitim kuruluşu.

Moratoryum veya erteletim; borçlanıcının, ödeme gücünü yitirmesi nedeniyle borçlarının tümünü veya bir bölümü için ödeme zorunluluğunun geri bırakılmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mahmud Nedim Paşa</span> 189. Osmanlı sadrazamı

Mahmud Nedim Paşa, Abdülaziz saltanatında 2 değişik dönemde toplam bir yıl yedi ay on bir gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kânûn-ı Esâsî</span> Osmanlı Devletinin ilk ve son anayasası (1876–1878, 1908–1921)

Kânûn-ı Esâsî veya 1876 Anayasası, Kânûn-ı Esâsî çeviri olarak "temel kanun" ya da "anayasa" anlamına gelmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk ve son anayasasıdır. 23 Aralık 1876'da ilan edilmiş, 1878'de II. Abdülhamid tarafından askıya alınmış, 24 Temmuz 1908 II. Meşrutiyet’in ilanı sonucunda yeniden yürürlüğe girmiştir. 1921 Anayasası'nın kabul edildiği 20 Ocak 1921 tarihi ile 1924 Anayasası'nın yürürlüğe girdiği 24 Mayıs 1924 tarihi arasında ise kısmen yürürlükte kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Düyûn-ı Umûmiye</span> 1881-1923 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğunun iç ve dış borçlarını denetleyen kurum

Düyun-u Umumiye, 1881-1923 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun iç ve dış borçlarını denetleyen kurumdur.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı Bankası</span> Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’de kamusal-özel sermayeli eski bir banka

Osmanlı Bankası, 1856'da kurulan İngiliz sermayeli Bank-ı Osmani ile 1862 istikrazını üstlenen Fransız mali grubu Banque de Paris et des Pays-Bas ortaklığıyla, 1863'te İstanbul'da Bank-ı Osmanî-i Şahane adıyla kurulan bankadır. 2001 yılında Garanti Bankası'na katılmasıyla varlığı sona ermiştir.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Paşa</span> Mısır hidivi (1830-1895)

İsmail Paşa, 1867-1879 arasında Mısır hidivi.

Muharrem kararnamesi, Osmanlı Devletinin ödeyemediği iç ve dış borçlarını düzenlemek amacıyla, alacaklıların talepleri doğrultusunda II. Abdülhamid döneminde, 15 Ekim 1881 tarihinde açıklanan mali kararlardır. Bu kararlar mevcut vergi gelirlerinin bir kısmının Düyûn-ı Umûmiye olarak da bilinen Borçlar İdaresine bağlanması ve İngiltere, Fransa gibi devletlerin Borçlar İdaresi sayesinde Osmanlı maliyesine yaptığı ilk büyük müdahaledir.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda demiryolu ulaşımı</span>

Osmanlı Devleti'nde demiryolu yöntemi (politikası), Osmanlı Devleti sınırları içerisinde Osmanlı yöneticilerinin politik düşünceleridir.

Mehmet Saffet Bey veya İnegöllüzade Mehmet Saffet, ilk Türk iş adamlarındandır.

Cibali, İstanbul'un Fatih ilçesinde, Unkapanı'ndan Eyüpsultan'a doğru Haliç'in batı kıyısındaki mahalle. Bizans surlarının içereside yer alan Cibali semtinin karşı yakasında Kasımpaşa, yan tarafında ise Balat ve Fener semtleri semti yer alır. Haraççı Kara Mehmed ile Küçük Mustafa Paşa mahallelerinin eteklerinde Haliç kıyısında kurulmuş bir semttir. Kuzeyinden Haliç'e paralel Abdülezel Paşa Caddesi geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Hacı Adil Arda</span> Osmanlı ve Türk siyasetçi

Hacı Mehmed Adil Arda, Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti dönemlerinde önemli görevler üstlenmiş siyaset ve devlet adamı.

Serduhani Mehmet Halis Efendi, Osmanlı'nın ilk sanayicilerinden ve İstanbul, Kadıköy'deki Göztepe semtinin kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de sigara</span> sigara

Türkiye'de sigara, Dünya Sağlık Örgütü'ne göre erkeklerin %30'unun, kadınların ise %12'sinin ölüm nedenidir.

<span class="mw-page-title-main">Cibali Tütün Fabrikası</span>

Cibali Tütün Fabrikası, 1884 yılında İstanbul'un Fatih ilçesi Cibali mahallesinde tarihi endüstri yapısı.

Ahmed Selahaddin Bey,, Türk siyasetçi ve akademisyen.

<span class="mw-page-title-main">Zeki Bey</span>

Zeki Bey Osmanlı bürokratı, gazeteci ve öğretmeni. Osmanlı basın tarihinin üçüncü basın şehidi, katilleri yakalanıp yargılanan ilk gazeteci.

<span class="mw-page-title-main">II. Abdülhamid dönemi Osmanlı tarihi (1881-1897)</span> 1881-1897 yılları arasında Osmanlı tarihi

Bu madde II. Abdulhamid'in 1881-1897 yılları arasındaki padişahlığında Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşanan tarihi olayları ele almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.