İçeriğe atla

Türkoloji

Türk dili haritası-şimdiki aralığı

Türkoloji (Osmanlı Türkçesi: Türkiyat [تركيات], İngilizce: Turcology, Fransızca: Turcologie) veya Türklük bilimi[1]; Türk halklarının filolojisi, antropolojisi, edebiyatı ve tarihi başta olmak üzere genel bir somut ve somut olmayan kültürel miraslarını sistematik bir şekilde derleyen, araştıran ve inceleyen bilim dalıdır.

Türkolojinin ana konusunu, geçmişte yaşamış ve günümüzde yaşayan Türk toplumları ve ilgili olduğu diğer toplumlar oluşturur. Bu bilimde uzmanlaşan kişilere Türkolog denir.

Tarihçe

Şarkiyatçılık çatısında Türkolojiye yönelim

Wilhelm Radloff, Rus doğu bilimci ve Türkolog. Orhun Kitabeleri çözülmesinde önemli katkılar sağlamıştır. Türkoloji biliminin öncü isimlerinden biri olarak kabul edilir.

Oryantalizm veya Şarkiyatçılık,Yakın Doğu ve Uzak Doğu toplumlarını, kültürlerini, dillerini ve halklarının incelendiği Batı kökenli araştırma alanlarının tümüne verilen isimdir.

Türkoloji Batı'nın "Doğu"yu öğrenme/değerlendirme çabası olan oryantalizm/şarkiyatçılık bağlamında bir sistematik kazanmıştır. İlk Türkoloji Kürsüsü 1795’te Paris’te "Ecole des Languages Orientales Vivantes"da kurulmuştur. Bunu Şarkiyat ve Türkoloji ile ilgili enstitüler takip etmiştir. Moskova’da (1814) Paris’te (1821) ve Londra’da (1906) kurulan bu tür kuruluşların yayımladığı çok sayıda bilimsel eser, dergi, makale ve bültenler mevcuttur.

Osmanlı Döneminde Türkoloji çalışmaları

Osmanlı İmparatorluğu içinde Türkoloji çalışmaları, XIX. yüzyılda başlamıştır. Avrupa'da cereyan eden milliyetçilik ve pozitivizm gibi görüşler, Tanzimat ve Islahat fermanlarının da getirdiği hürriyet ruhuyla ilk Türk özel gazetesi Tercümân-ı Ahvâl'de halk için bir lisan yaratılmasından bahsedilmesine yol açmıştır. Bu bahsedilen halk, Türk milletidir. Artık Osmanlı aydını; Şinasi, Namık Kemal, Ahmet Vefik Paşa ve Şemseddin Sâmi gibi öncülerle Türk kimliğini benimsemiş ve yüzyılın sonunda Türk dilinde modern sözlükler yazmaya başlamıştır.

Wilhelm Radloff ve Vilhelm Thomsen gibi Avrupalı âlimler, 1890'lı yıllarda runik harfli metinlerin Türkçe olduğunu keşfedip Orhun Abideleri'nin ilk bilimsel yayınlarını yapmışlardır. Bu yayınlardan birkaç yıl sonra Necip Âsım, En Eski Türk Yazısı adıyla yayımladığı eserinde runik Türk alfabesini tanıtmıştır. Ayrıca Orhun yazıtlarının metnini ve tercümesini neşretmiştir.[2] En Eski Türk Yazısı adlı eser Osmanlı sınırları içini düşünüldüğünde, Köktürk metinleri doğrultusunda Türkoloji alanında yapılmış ilk yerli çalışma olarak kabul edilmektedir.[3]

Cumhuriyet Döneminde Türkoloji çalışmaları

Osmanlının yüzyıllarca ihmal ettiği, önemini fark ettiğinde ise çok geç kaldığı için batı merkezli çalışmaları, kaynak aldığı bu bilim dalı ve Osmanlı medrese yapısı bağımsız Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasıyla tasfiye edilmiştir. Bunun yerine üretken ve ulusal bilimsel çalışmalar başlatılmıştır. Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu bizzat Atatürk’ün isteği ve katkılarıyla kurulmuş, İstanbul Üniversitesi’ne bağlı olarak Türkiyat Enstitüsü oluşturulmuştur.

Türkçenin ve Türk kültürünün envanterini kaydetmek için, dönemin çok kısıtlı kaynaklarına rağmen, özverili araştırmacıların çabalarıyla, Derleme Sözlüğü, Tarama Sözlüğü, Türkçe Sözlük, Yazım Kılavuzu ve benzeri eserler bilimsel alana kazandırılmıştır.

2000 sonrası Türkoloji

Türkiye'de 100'e yakın Türk dili ve edebiyatı bölümünde "Türk dilbilimcisi" unvanıyla Türkolog yetiştirilmektedir.[4] Dünya'da ve Türkiye'nin birçok farklı yerinde Türkoloji adında bölümler ve enstitüler mevcuttur.[5]

Türkiye dışında da Türkoloji bölümleri vardır. 57 ülkedeki 223 merkezde akademik eğitimin yanında ticari ve turistik amaçlarla da Türkçe öğretimi yapılmaktadır. Türkiye dışında Türkçe öğretilen merkez sayıları şöyledir: Amerika Birleşik Devletleri (20), Afganistan (1), Almanya (13), Arnavutluk (1), Avustralya (1), Azerbaycan (1), Belarus (6),Belçika (4), Bosna-Hersek (2), Bulgaristan (6), Çin Halk Cumhuriyeti (2), Danimarka (1), Endonezya (2), Estonya(2), Filipinler (1), Finlandiya (2), Fransa (2), Güney Kore (6), Güney Kıbrıs Rum Kesimi (1), Gürcistan (1), Hollanda (3), Irak (2), İngiltere (6), İran (1), İspanya (4), İsveç (2), İsviçre (1), İtalya (3), Japonya (6), Kazakistan(1), Kırgızistan (8), Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (6), Litvanya (2), Lübnan (1), Macaristan (2), Mısır (3), Moğolistan (1), Moldova (3), Özbekistan (1), Pakistan (1), Polonya (2), Romanya (8), Rusya (14), Sırbistan (1), Singapur (1), Suriye (2), Tayland (2), Tayvan (2), Türkmenistan (1), Ukrayna (13), Ürdün (4), Yakutistan (1), Yugoslavya (1), Yunanistan (5). Türkiye dışında 48 ülkede Türkçe yabancı dil olarak okutulmaktadır.[6]

Azerbaycan'da Türkoloji

Çarlık Rusyası döneminden itibaren Azerbaycan'da Türkoloji araştırmaları başladı. Aleksandır Kasimoviç Kazembek, Azerbaycan'da bu bilimin temellerini atmıştır. Daha sonra Azerbaycan'da, Hüseyinzade Ali Turan, Mehmed Emin Resulzade, Ahmet Ağaoğlu, Bekir Çobanzade, Ebulfez Elçibey, Halil Rıza Ulutürk, Naila Valikhanlı [1] 10 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ziya Bünyadov gibi önde gelen Türkologlar yetişmiştir.

Stalin'in Azerbaycan'da Türkologlara yönelik baskıları

SSCB İlimler Akademisi'nin Azerbaycan şubesindeki ve üniversitedeki baskılar Ruhullah Ahundov'un Aralık 1936'da hapse atılması ile başladı [7]. Daha Ocak 1937'de, Azerbaycanlı bilim insanları Hanefi Zeynallı, Veli Huluflu ve Bekir Çobanzade tutuklanmıştır. [7]. Hatta Bekir Çobanzade Kislovodsk'ta bir sanatoryumda tutuklanmış ve özel bir konvoy tarafından Bakü'ye getirilmiştir[8]. 18 Mart gecesi, tarihçi Aziz Gubaydullin de tutuklanmıştır. Tutuklanmasının hemen ardından Mircafer Bağırov "Bakinskiy Raboçiy" gazetesi ve Kommunist adlı gazetede ona karşı makale yayınladı [7]. 19-20 Mart tarihlerinde Azerbaycan SSC Komünist Partisi Merkez Komitesinin genel toplantısında konuşan Mircafer Bağırov, Ruhullah Ahundov 'un kültür cephesinde yürüttüğü milliyetçi çalışmalardan bahsederken profesörler Bekir Çobanzade ve Aziz Gubaydullin'in pan-Türkizmin Azerbaycan'daki en parlak temsilcileri olduğunu belirtmiştir [9]. 4 Haziran gecesi ise Halid Said Hocayev tutuklanmıştır [7].

Edebiyat eleştirmeni Hanefi Zeynallı Ruhullah Ahundov'un yakın arkadaşıydı[10]. O, tutuklanmadan önce SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan Şubesi Dil ve Edebiyat Enstitüsü'nde bilim insanı ve sekreter olarak çalışmaktaydı[7]. Türkolog Veli Huluflu ise Ruhullah Ahundov'un yardımcısı ve SSCB İlimler Akademisi'nin Azerbaycan şubesinde tarih bölümü başkanıydı.[11] Oryantalist Bekir Çobanzade aslen bir Kırım Tatarları idi.[12] 1920'lerde Kırım Merkez Yürütme Komitesi üyesiydi ve bir Kırım Tatar partisi olan ["Ulusal Parti" liderlerinden biriydi[12]. Daha sonra 1925 yılında Bakü'ye taşındı. 1937 başlangıcına kadar Bakü Devlet Üniversitesi'nin profesörü ve SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan şubesinin bir çalışanıydı[12]. Profesör Aziz Gubaydullin, Türk halkları tarihi üzerine temel araştırmalar yazan ilk Tatar tarihçisidir[7]. Yetenekli [7] Özbek Türkolog Halid Said Hocayev ise SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan şubesinin tarih bölümünde araştırmacı olarak çalışmaktaydı.

  • Bekir Çobanzadə (1893-1937)
    Bekir Çobanzadə
    (1893-1937)
  • Aziz Gubaydullin (1887-1937)
    Aziz Gubaydullin
    (1887-1937)
  • Halid Said Hocayev (1893-1937)
    Halid Said Hocayev
    (1893-1937)

Kaynakça

  1. ^ "TDK Türkçe Sözlük". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "NECİP ÂSIM YAZIKSIZ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 3 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021. 
  3. ^ Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ahmet Bican Ercilasun. Akçağ Yayınları. 2012. ss. 152-153. 
  4. ^ ÖSS Kontenjan Kılavuzu - 2013 16 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ "Türkçe Öğretim Merkezleri ve Türkoloji Bölümleri Üzerine Bir Degerlendirme". 31 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2013. 
  6. ^ "Türkoloji Bölümlerinin Degerlendirilmesi, Salih Kürşad Dolunay" (PDF). 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ekim 2013. 
  7. ^ a b c d e f g Ашнин, Алпатов, Насилов 2002.
  8. ^ Ашнин, Фёдор Дмитриевич, Алпатов, Владимир Михайлович (1998). "Дело профессора Б. В. Чобан-заде" (5). М.: Восток: 127. 
  9. ^ Исмаилов 2015.
  10. ^ "Зейналлы Ханафи Баба-оглы". Петербургское Востоковедение. 2003: 173. 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021. 
  11. ^ "Хулуфлу Вели Магомед Гусейн". Петербургское Востоковедение. 2003: 400. 21 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021. 
  12. ^ a b c Ашнин Фёдор Дмитриевич, Алпатов Владимир Михайлович (1998). "Дело профессора Б. В. Чобан-заде" (5). М.: Восток: 125. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Vasili Radlov</span> Alman asıllı Rus doğubilimci ve Türkolog

Vasili Vasilyeviç Radlof veya Wilhelm Radloff, Alman asıllı Rus doğu bilimci ve Türkolojinin kurucusu.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Millî İlimler Akademisi</span>

Azerbaycan Millî İlimler Akademisi veya Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi, Azerbaycan'ın ana bilimsel kurumudur. 1945'te Bakü'de kurulmuştur.

Hasan Eren. Türk sözlükçü ve etimoloji konusuna yoğunlaşmış Türkolog.

<span class="mw-page-title-main">Bekir Çobanzade</span>

Bekir Çobanzade – Kırım Tatarı milli şair ve Türkolog.

Minahanım Tekleli, Türkoloji profesörü. Azerbaycan Devlet Pedogoji Üniversitesi Filoloji fakültesinde öğretim üyesi; Kafkas Üniversitesi'nde Türkoloji üzere araştırmacı.

Ferhad Zeynalov, Azerbaycanlı dilbilimci ve Türkologdur. Çağdaş Türkolojinin gelişiminde hizmetleri olan bilim adamlarından biri olarak kabul edilmektedir.

Sergey Yefimoviç Malov, Rus dil bilimci, Doğu bilimci, Türkolog, SSCB Bilimler Akademisi muhabir üyesi. Türk dilleri uzmanı.

Edhem Rahimoviç Tenişev Tatar asıllı Rus dil bilimci, Türkolog, Moğol bilimci, Rusya Bilimler Akademisi muhabir üyesi, Rusya Bilimler Akademisi Dil Bilimi Enstitüsü Türkoloji ve Moğol Bilimi Laboratuvarı Müdürü, Tyurkologiya ("Türkoloji") dergisinin ve çok ciltli Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov adlı yayının editörüdür.

Andrey Nikolayeviç Kononov Rus dil bilimci, Türkolog ve SSCB Bilimler Akademisi üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Aleksandr Samoyloviç</span>

Aleksandr Nikolayeviç Samoyloviç, Rus Doğu bilimci, Türkolog, SSCB Bilimler Akademisi üyesi.

Cevad Heyet, İran Azerisi cerrah, Türkolog. Hem tıp hem Türkoloji alanında çalışmalar yapmış olan Heyet, İran’da kalp cerrahisinin kurucusu ve öncüsü olarak kabul edilir. İran’da yayınlanan en eski ve sürekli Türkçe dergi olan Varlık dergisini yayınlayan Heyet, arkadaşı Hamit Nutki ile birlikte ilmî Türkoloji’nin temelini atmıştır. “İki Azerbaycan'ın Aksakalı”, “Çağımızın Dede Korkut’u”, “Asrımızın Promete’si”, “Bilge Dede” lakaplarıyla tanınır.

Türk Akademisi veya eski adıyla Uluslararası Türk Akademisi, 25 Mayıs 2010'da Kazakistan'ın başkenti Astana'da kurulan bilimsel araştırma merkezi. Başlangıçta Türk Akademisi A.Ş. adı altında Kazakistan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı'na bağlı olarak kurulan akademi, 23 Ağustos 2012'de Bişkek'te gerçekleştirilen Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi II. Zirvesi'nde uluslararası akademi statüsüne kavuşmuştur. Uluslararası Türk Akademisi'nin başkanı Prof. Dr. Darhan Kuandıkoğlu Kıdırali'dir.

<span class="mw-page-title-main">İsmet Kenesbay</span>

İsmet Kenesbay, filoloji doktoru, profesör, Kazakistan Bilimler Akademisinin akademisyeni, Kazak SSC'nin Dilbilim Enstitüsü Müdürü, Türkolog.

Sergi Cikia, Gürcü Oryantalist ve Gürcü Türkolojisinin kurucusu. 200'den fazla yazılı araştırması ve makalesi bulunan Cikia, Gürcistan Ulusal Bilimler Akademisi üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ervand Sevortyan</span> Türkolog

Ervand Vladimirovich Sevortyan, Türkoloji alanında çalışmalar yapmış Ermeni asıllı Filoloji doktoru (1957), Türkolog, 1957 Türk Dil Kurumu sorumlu üyesi ve RSFSC'nin Onurlu Bilim Adamı üyesidir. Türk Dilleri etimolojisi adında kapsamlı bir etimoloji sözlüğü vardır.

Ağamusa Ahundov Ağasıoğlu, Azeri edebiyatçı, dilbilimci ve Türkolog.

Mir Yusuf Mirbabayev Azerbaycanlı bir dil bilimcisiydi. Azerbaycan SSR Bilimler Akademisi Dilbilim Enstitüsü'nün olmuştur. 4 ciltlik Rusça-Azerbaycan sözlüğünün yazarlarından biri ve bilimsel editörüydü. 1948'de Sovyetler Birliği Devlet Ödülü almıştır.

Birinci Türkoloji Kongresi, 26 Şubat-6 Mart 1926 tarihleri arasında Bakü şehrinde düzenlenen bir kongre olup Sovyetler Birliği sınırları içinde yaşayan Türk halklarının tarihi, edebiyatı, dili, alfabesi, etnografyası ve kültürü ile ilgili önemli kararların alındığı bir etkinliktir. Kongrede Latin alfabesine geçişin bilimsel ve metodolojik prensipleri detaylı bir şekilde ele alındı ve hazırlandı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.