İçeriğe atla

Türkmenler

"Türkmen" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Türkmen (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Türkmen
20. Bağımsızlık Günü geçit töreninde geleneksel kostümlü Türkmenler, 2011
Toplam nüfus
7.9 milyon
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Türkmenistan Türkmenistan4,7 milyon[1]
İran İran1.7 – 2 milyon[2]
Afganistan Afganistan1.2 milyon[3][4]
Özbekistan Özbekistan152.000[5]
Türkiye Türkiye325,000-1.000.000[6]
Rusya Rusya46.885
Tacikistan Tacikistan15.171
Ukrayna Ukrayna7.709[7]
Pakistan Pakistan6.000[8]
Amerika Birleşik Devletleri Amerika Birleşik Devletleri5.000
Azerbaycan Azerbaycan340[9]
Diller
Türkmence
Din
İslâm
(Çoğu Sünnî, birazı Alevî[])

Türkmenler (Türkmence: Türkmenler, Түркменлер, توركمنلر, [tʏɾkmønˈløɾ]) Orta Asya'da bulunan bir Türk etnik grubudur, ağırlıklı olarak Türkmenistan, kuzey ve kuzeydoğu İran ile kuzeybatı Afganistan bölgelerinde bulunurlar. Özbekistan, Kazakistan ve Kuzey Kafkasya'da (Stavropol Krayı) da oldukça büyük Türkmen grupları bulunur. Türk dillerinin Doğu Oğuz[10] kolunun bir parçası olarak sınıflandırılan Türkmen dilini konuşurlar.[11]

Türkmen adıyla anılan Oğuzlar

Türkmen kadın (Sergey Prokudin-Gorski, 1911)

İlk kez 8. yüzyılda bir Söğüt mektubunda geçen, 10. yüzyıldan itibaren genel bir adlandırma olarak yerleşik hayata geçmiş Türkler için, ağırlıklı olarak da Müslüman Oğuz boyları için kullanılmaya başlanılan Türkmen adı bugün dar manada Türkmenistan Cumhuriyeti'nde yaşayan Türkmenler ile Irak, İran, Suriye ve Anadolu'daki Türkmen boylarına mensup olanlar için kullanılmaktadır. Türkmenler, İslâmiyet'i kabul etmiş Oğuz boylarıdır. Türkmenler (Oğuzlar) 24 boydan oluşur. Başta Türkmenistan, Türkiye ve Azerbaycan olmak üzere Afganistan, Balkanlar, Rusya, Irak, Suriye ve İran'da yaşamaktadırlar.[] Türkiye, Balkanlar, Irak ve Suriye'de yaşayan Türkmenler de, Türk olarak adlandırılır. Azerbaycan ve İran'dakiler ise Azeri adını almışlardır. Anadolu Türklüğü'nün belkemiğini Türkmenler oluşturur ve bağları oldukça güçlüdür.[] Hazar Denizi'nin ötesinde yaşayan Türkmenlere "Yaka Türkmenleri", Anadolu'da yerleşik Türkmenlere ise "Anadolu Türkmenleri" denir.[][]

Türkmen adı, Türk men “ben Türküm”, Türk men “Türk insanı”, Tyurkman, Tyurkban > Türkmen “Türkler'in yurdu”, Türk iman > Türkmen “İmanlı Türk”, Tirkeman > Türkmen “ok atıcı halk”, Türkmen “Türklerin esası, hakiki Türk”, Türk-manend > Türkmen “Türk'e benzer” gibi değişik anlamlarında açıklanmıştır.[12]

"Türkmen" kelimesi, İbn Kesir gibi bazı müelliflere göre imanlı Türk anlamına gelir.[13] İranlılar, Müslüman Oğuzları şamancı olanlardan ayırmak için Türkî iman (inanmış Türk) demekteydi. Başka kaynaklarda ise,[] Türklerin şaman geleneklerinden kopup İslamiyete geçmelerinden sonra Araplar tarafından Terk-i iman (imanını terk etmiş) yani eski şaman inançlarını terk etmelerinden dolayı bu ismin verildiği söylenir.[14][] Bu da süreç içinde Türkman ve nihâyet Türkmen'e çevrilmiştir. Oğuzlar'a "Türkmen" veya "Turkoman" denir. Son zamanlarda Türkmen terimi Müslüman Türk demektir. Fransız Türkolog Jean Deny görüşüne göre ise “men” kuvvet ekidir ve Türkmen “Türkler'in de Türk'ü', soyca Türk ya da soyu Türk ve öz be öz Türk” anlamına gelmektedir.[]

Modern Türkmenlerin tamamı, Orta Asya'nın büyük bir kesimini içine alan Batı Türkistan yöresindeki Oğuzların soyundan gelmektedirler. Oğuz kabileleri 7. yüzyılda Altay Dağları'ndan Sibirya stepleri üzerinden batıya hareket etmişler ve Güney Rusya ve İdil içlerine kadar girmişlerdir.[]

Türkmen dili

Türkmence, Türkçenin Oğuz grubundan bir dildir. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.

Genetik

Bayramalı yakınlarında geleneksel kıyafetli Teke Türkmen ailesi (Sergey Prokudin-Gorski, 1911)

Haplogrup Q-M242 genellikle Sibirya, Güneydoğu Asya ve Orta Asya'da bulunur. Bu haplogrup, Türkmenlerde en çok rastlanan baba soyudur.

Viola Grugni (ve diğerleri) 2012 yılında yaptığı çalışmasında, İran'ın Gülistan bölgesinden alınan Türkmen örneklerinde Q-M242 haplogrubunun sıklığını %42.6 (29/68) oranında bulmuştur.[15] Di Cristofaro (ve diğerleri, 2013), Cüzcan'dan alınan Türkmen örneklerinde Q-M25 sıklığını %31.1 (23/74), Q-M346 sıklığını %2.7 (2/74) oranında bulmuş ve İran Türkmenlerinde toplamda %33.8 (25/74) Q-M242 YDNA'sının olduğunu tespit etmiştir.[16] 2018 yılında yapılan başka bir araştırma, Türkmenistan Türkmenlerinden alınan örneklerde Q-M25 haplogrubunu %50 (22/44) oranında bulmuştur. Haplogrup Q, en yüksek sıklığa %73 oranında Karakalpakistan Türkmenlerinde (özellikle Yomut boyunda) ulaşmaktadır.[17]

Resimler

  • Yomud Türkmen geleneksel kıyafetleri, Cheliken, 20'ci yy'lın başlarında.
    Yomud Türkmen geleneksel kıyafetleri, Cheliken, 20'ci yy'lın başlarında.
  • Geleneksel elbiseli Türkmen kızı.
    Geleneksel elbiseli Türkmen kızı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  3. ^ "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. Retrieved 2010-10-08. ^ Jump up to: a b
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021. 
  5. ^ Alisher Ilhamov (2002). Ethnic Atlas of Uzbekistan. Open Society Institute: Tashkent.
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2023. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2015. 
  8. ^ https://web.archive.org/web/20060321181818/http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/home/opendoc.pdf?tbl=SUBSITES&page=SUBSITES&id=434fdc702 []
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023. 
  10. ^ "The Pavelic Papers | Documents: The Croatian National Resistance/HNO/Odpor/Otpor". web.archive.org. 20 Temmuz 2006. 20 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2023. 
  11. ^ "Turkmen". Center for Languages of the Central Asian Region (İngilizce). 3 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2023. 
  12. ^ İlliyev, Murat (2010), Türk tarihinde şecere geleneği: Türkmen şecereleri örneği 11 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi Ve Sanatları (İslâm Tarihi) Anabilim Dalı, Ankara, s.12
  13. ^ "البداية والنهاية/الجزء الحادي عشر". 21 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2015. 
  14. ^ Dr. Hikmet Kıvılcımlı
  15. ^ Grugni, Viola; Battaglia, Vincenza; Kashani, Baharak Hooshiar; Parolo, Silvia; Al-Zahery, Nadia; Achilli, Alessandro; Olivieri, Anna; Gandini, Francesca; Houshmand, Massoud; Sanati, Mohammad Hossein; Torroni, Antonio (18 Tem 2012). "Ancient Migratory Events in the Middle East: New Clues from the Y-Chromosome Variation of Modern Iranians". PLOS ONE (İngilizce). 7 (7): e41252. doi:10.1371/journal.pone.0041252. ISSN 1932-6203. PMC 3399854 $2. PMID 22815981. 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 
  16. ^ Cristofaro, Julie Di; Pennarun, Erwan; Mazières, Stéphane; Myres, Natalie M.; Lin, Alice A.; Temori, Shah Aga; Metspalu, Mait; Metspalu, Ene; Witzel, Michael; King, Roy J.; Underhill, Peter A. (18 Eki 2013). "Afghan Hindu Kush: Where Eurasian Sub-Continent Gene Flows Converge". PLOS ONE (İngilizce). 8 (10): e76748. doi:10.1371/journal.pone.0076748. ISSN 1932-6203. 25 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 
  17. ^ "Gene pool of Turkmens from Karakalpakstan in their Central Asian context (Y-chromosome polymorphism)". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkmenistan</span> Orta Asyada yer alan bir ülke

Türkmenistan, Orta Asya'da bağımsız bir Türk devletidir. Kuzeybatısında Kazakistan, kuzeyinde ve doğusunda Özbekistan, güneydoğusunda Afganistan, güneybatısında İran bulunan; batısında Hazar Denizi olan Ülkenin başkenti, aynı zamanda en gelişmiş şehri olan Aşkabat'tır. Ülkenin 7 milyon nüfusu ile Orta Asya cumhuriyetleri arasında nüfusu en düşük olan devlet Türkmenistan'dır. Ülkenin çoğunluğu ise Karakum Çölü'yle kaplıdır.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan</span> Orta Asyada tarihî ve coğrafi bölge

Türkistan, Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet-Hindukuş-Kunlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6.000.000 km²'den geniş coğrafî ve tarihî bölge. Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802'dur.

<span class="mw-page-title-main">Türkmence</span> Türkmenistanın resmî dili olan Türk dili

Türkmence, çoğunluğu Türkmenistan'da yaşayan Türkmenlerin konuştuğu Türk dil ailesine bağlı Doğu Oğuz dili. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Afşar boyu</span> Oğuz Türklerinin yirmidört boyundan biri

Afşar boyu veya Avşar boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden diye tanımladığı altıncısıdır. Bu boyların Bozoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Yıldız Han'ın dört oğlundan en büyüğü olan Afşar'ın soyundan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Oğuzlar</span> Farklı Türk boylarının birleşerek oluşturduğu Türk toplumu

Oğuzlar Türk dillerinin Oğuz kolunu konuşan bir batı Türk halkıydı. 8. yüzyılda Orta Asya'da Oğuz Yabgu Devleti adında bir konfederasyon kurdular. Oğuz ismi, "kabile" anlamına gelen yaygın bir Türkçe kelimedir. Oğuz isminin kaynağı en güvenilir görüşe göre Türkçe 'ok' isminin Z harfiyle çoğulu olan 'okuz' isminden türediği tezidir. Bizans kaynakları Oğuzlara Uzlar der.

<span class="mw-page-title-main">Horasan (İran)</span> İranda bir bölge

Horasan, Helenistik dönemde Traxiane olarak da adlandırılmıştır. Horasan Eyaleti, İran'ın kuzeydoğu ve doğusunda yer alan bölgeye verilen isim. Farsça bir kelime olan Horasan "Güneşin yükseldiği yer" anlamına gelir. Horasan'da Farslar, Horasan Türkleri, Türkmenler ve Kürtler yaşamaktadır. Horosan Türkmenleri Şia ve Sünni mezheplerine bağlıdır. Bölgede yaşayan Farslar şii, Kürtler sünnidir. Eskiden Horasan bölgesi bugünün İran, Afganistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ının bazı bölgelerini kapsardı.

<span class="mw-page-title-main">Saraycık, Vezirköprü</span>

Saraycık, Samsun ilinin Vezirköprü ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Yukarınarlı, Vezirköprü</span>

Yukarınarlı, Samsun ilinin Vezirköprü ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Afşarca</span> Türk dillerinden Oğuz koluna bağlı bir dil

Afşarca, Oğuz boylarından Bozoklar'ın Yıldızhan koluna mensup kolu olan Afşarların (Avşar) kullandığı Türk dilidir. Sesletim farkları haricinde Türkçenin dilbilgisi ile büyük benzerlikler gösterir. İç Anadolu'da Adana, Konya, Ankara, Sivas, Kayseri, Çorum, Nevşehir, Kahramanmaraş, Adıyaman,Gaziantep, Osmaniye, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu'nun batı kısmında ayrıca İran genelinde Urmiye, Tebriz ve genel olarak Azerbaycan eyaletinde; Suriye, Azerbaycan, Irak, Türkmenistan, Afganistan ve Balkanlarda Türkmenler arasında da konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beğdili boyu</span>

Beğdili boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden yedincisi; "Begtili"lerdir. Belgeleri şudur: diye tanımladığı bir Oğuz boyudur.

<span class="mw-page-title-main">Argu grubu</span>

Argu grubu Türk dillerinin Genel Türkçe öbeğine giren bir koludur. Öbeğin diğer gruplarına kıyasla bu grup çok dilli değildir. Argu dili ve Halaçça bu grubun tek temsilcileridir. Günümüzde sadece İran(merkez il, Kom ve Arak arasında) ve Afganistan'da 42.000 kişi tarafından konuşulan Halaçça yaşamaktadır.

Pazuki, farklı bölgelerde harflerle telaffuz edilen bir Türk kabilesinin adıdır. Pazuki, zamanla farklı kelimeler haline gelen Türkçe kelimeleri Bezuki, Bozuk, Bozuki, Pizuk, Bizik'e benzer, ancak genel olarak fonetik kökenleri Türkçedir. Türkçe Buzuk kelimesi aynı zamanda kabile bölünmelerinden biri olan Oğuz Türklerinin adıdır. Tarihin iniş ve çıkışları nedeniyle, bu kabile farklı bölgelere göç etmiş ve birçok dili kabul etmiştir ve uzak iklim ve topraklardaki bu göçler bu insanların zaman içinde birçok farklı kültür ve dili kabul etmesine neden olmuştur. Ve zamanla, bu insanların orijinal kimlikleri bir belirsizlik döneminde kalıyor, ancak bu kabilenin ana dili bu insanların çoğunun bu dili unuttuğu Türkçe idi.

<span class="mw-page-title-main">Alkaevli boyu</span>

Alkaevli (Alkarevli) boyu Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biridir. Günümüz yerleşkesi Sivas civarıdır. Alkaevli Sivas'ta iç Anadolu bölgesinin en büyük aile bireyi olan Elbeyli ler adında 43 köye sahip olmalarıdır.

<span class="mw-page-title-main">İran Türkmenleri</span>

İran Türkmenleri, İran'ın kuzey-doğusunda bulunan ve Türkmenistan ile sınır komşusu olan İran Türkmenistanı ya da Güney Türkmenistan olarak da adlandırılan Türkmen Sahra denen coğrafi bölgede, çoğunluk oldukları Gülistan eyaleti ile azınlık oldukları Kuzey Horasan ve Razavi Horasan eyaletlerinde yaşayan Sünni Hanefi Türkmenlerdir.

Ersarı - büyük türkmen boylarından biri. Çoğunlukla Türkmenistan'ın güneyinde, güneydoğusunda, Afganistan'ın kuzeyinde, Pakistan'da yaşarlar. Sayısı 2,1 milyon civarındadır. Bunun yaklaşık 1 milyonu Türkmenistan'da, 900 bini Afganistan'da, 200 bini de Pakistan'da, Türkiye'de, Rusya'da, İran'da, İngiltere'de, ABD'de ve diğer ülkelerdedir.

<span class="mw-page-title-main">İran Türkleri</span>

İran Türkleri, İran'da yaşayan Türk halkları. Başta İran Azerileri olmak üzere Türkmenler, Kaşkaylar, Horasan Türkleri, Halaçlar, Sungurlar, Ebiverdiler, Kazaklar ve Özbekler gibi Türk dilli halklar İran’ın belirli bölgelerinde yaşamaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Afganistan Türkmenleri</span> Afganistanda yaşayan Türk topluluğu

Afganistan Türkmenleri, Afganistan'da Afgan Türkistanı ya da Güney Türkistan denen kısmında, çoğu Türkmenistan sınırına yakın, bir kısmı da İran (Meşhed) sınırında yaşayan Türkmenlerin bir kolu olan Türk halkı. Sünni Müslüman olup Afganistan Özbeklerinden sonra Afganistan Türklerini oluşturan ikinci büyük halktır. Özbeklerin aksine yerleşik değil göçebedirler ve hayvancılıkla geçinirler. 1885 yılında Rusya ve Afganistan arasında yapılan sınır tespitinden sonra Türkmenistan Türkmenleri ile Horasan Türkmenlerinden ayrılmışlardır. Afganistan Türkmenlerinin başlıca urukları Ersarı, Çavdır, Yomut, Göklen, Teke, Sarık, Salur ve Abdal uruklarıdır. En büyükleri Ersarı uruğudur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Türkmenleri</span> Anadoluda yaşamını sürdüren çoğunlukla Oğuz kökenli Türk halkları

Türkiye Türkmenleri ya da Anadolu Türkmenleri, Anadolu Oğuzları veya kısa söylenişiyle Türkmenler, Selçuklular döneminde Anadolu ve çevresinde Türkmeneli denen bölgelerde yerleşmeye başlayan, dilleri Türkiye Türkçesine bağlı Anadolu ağızları içinde ele alınan ve Türkiye Türklerini oluşturan Oğuz oymakları Müslüman olup, Hanefi Sünni ve Anadolu Aleviliği olarak görülür. Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde etkili olmuşlardır. Türkmen (تركمنلر) ve Yörük (يوروك) kelimeleri tarihî belgelerde eş anlamlı olarak da kullanılmıştır. Osmanlı arşiv belgelerinde, yerleşim durumuna ve şekline bağlı olarak köylü «Türk» olarak adlandırılırken, göçer veya yarı-göçer topluluklar «Türkmen» ya da «Yörük» tabiriyle anılmışlardır. Aşiretler, yerleşik veya konar-göçer olma durumlarına ve bulundukları bölgelere göre «Türkmen» ya da «Yörük» adını almışlardır. Kimilerine göre Kızılırmak'ın doğusundakilere Türkmen batısındakilere ise Yörük denir. Maraş ve çevresinde yaşayan Dulkadirli Türkmenleri için Osmanlı kaynaklarında hem Türkmen hem de Yörük tabiri birlikte kullanılmıştır. Etnik olarak akraba oldukları Türkmenistan Türkmenleri ile aynı adı taşıdıkları gibi kimi uruğ/oymak adları da ortaktır.

<span class="mw-page-title-main">Ana Oğuzca</span>

Ana Oğuzca ya da Ana Oğuz Türkçesi Türk dilinin Milat sonrası dönemlerinden günümüze gelen en büyük kollarından biridir. GökTürkçe döneminde, Ötüken’de kullanılan yazı dilinin yanında, onunla beraber henüz yazı dili formu kazanmayan bir hâlde olduğu kabul edilir. Divânu Lügati't-Türk’te Oğuzcaya dair belirtilen görüşler, bu kolun Divandan birkaç yüzyıl önceki biçimine dair düşünceler verir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Oğuz dilleri</span>

Doğu Oğuz dilleri veya Doğu Oğuzca, Türkî diller ailesine bağlı Oğuz dil grubunun doğu kolunu oluşturan diller. Glottolog'a göre dil grubu Türkmence ve Horasan Türkçesi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Gruba ait değişkeler, coğrafî açıdan Türkmenistan'ın güneyinde ve İran'ın kuzeydoğusunda konuşulmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.