Türkiye ve Holokost
Türkiye, Holokost döneminde Nazi Almanyası ile güçlü diplomatik ilişkilerini sürdürmesine rağmen, 2. Dünya Savaşı sırasında tarafsız kaldı.[1] Savaş sırasında Türkiye, yurt dışında yaşayan 3.000 ila 5.000 Yahudiyi vatandaşlıktan çıkardı; 2.200 ve 2.500 Türk Yahudi, Auschwitz ve Sobibor gibi imha kamplarına sürüldü ve birkaç yüz Nazi toplama kamplarında hapsedildi. Nazi Almanyası tarafsız ülkeleri Yahudi vatandaşlarını geri göndermeye teşvik ettiğinde Türk diplomatlar, Türk vatandaşlıklarını kanıtlasalar bile Yahudileri ülkelerine geri göndermekten kaçınmaları için talimatlar aldı.[2] Türkiye aynı zamanda savaş sırasında Yahudi karşıtı yasaları uygulayan tek tarafsız ülkeydi.[3] Ancak Alman yetkililer, Türkiye'nin açıkça Yahudi karşıtı yasalar uygulamadığını ve Yahudi karşıtı nefret kampanyaları için uygun olmadığını savaş boyunca birçok kez kaydettiler.[4] 1940 ile 1944 yılları arasında, Türkiye üzerinden Filistin Mandası'na yaklaşık 13.000 Yahudi geçti.[5] Rıfat Bali'nin bir araştırmasına göre, savaş sırasında ayrımcı politikalar sonucunda Türkiye tarafından kurtarılandan daha fazla Türk Yahudi zarar gördü.[6] Bunun yanında, İzzet Bahar'a göre dönemin Türk otoritelerinin Yahudilere olan tavrı diğer ülkelerin hükûmetlerinden farklı değildi ve bu yüzden bu sıradışı zamanlarda meydana gelen olumsuz olayların çoğu için Türkiye suçlanmamalıydı.[7]
Arka plan
1950'ye kadar Türkiye, ülkenin Türkleştirilmesine öncelik veren son derece milliyetçi bir hükûmet altında faaliyet gösteren tek partili bir devletti. Cumhuriyetin ilk yirmi yılında, Yahudi nüfusunun yarısı ila üçte biri ülkeyi terk etti. Bunun sebepleri arasında Yahudi derneklerinin yasaklanması ve "Vatandaş, Türkçe konuş" kampanyasının bir parçası olarak Yahudi İspanyolcası gibi Türkçe olmayan dillerin kullanımına yönelik kısıtlamalar ve kamuoyu kınanması yer aldı. 1934 Trakya olayları ile Yahudiler Doğu Trakya'dan etnik olarak temizlendi.[8]
Tarih
1939'da Başbakan Refik Saydam, Türkiye'nin "Yahudi kitlelerini veya diğer ülkelerde baskı gören bireysel Yahudileri kabul etmeyeceğini" belirtti.[3] Yaklaşık 100 Alman Yahudi mülteci akademisyen kabul edildi. 1937'den sonra göç, "Türk ırkı" ile sınırlandırılmıştı.[6] Savaş sırasında, Türkiye'de yaşayan Yahudiler, zorla çalıştırma taburlarına zorunlu askerlik ve 1942'de gayrimüslim vatandaşlardan yüklü olarak alınan varlık vergisi ile karşı karşıya kaldılar.[9]
Naziler ideolojik ve ırksal sebeplerle üniversitelerdeki öğretim üyelerini emekliye sevk etmeye, tehdit ve ihtarla görevlerinden uzaklaştırmaya, hatta tutuklamaya başlamıştır. Bu durumla karşılaşan Yahudi öğretim üyeleri Almanya’yı terk etmek zorunda kalmıştır. 1931 tarihinde başlatılan Üniversite Reformunun ardından Nazi Almanya’sından kaçıp Türkiye’ye gelen yabancı bilim insanlarının İstanbul Üniversitesi’nde çeşitli fakültelerde ders vermeleri sağlanmıştır. Alman Milli Kütüphane göç kayıt arşivlerine göre Nazi rejiminden kaçarak Almanya’dan Türkiye’ye göç eden kişi sayısı çoğunluğu Yahudi olmak üzere 1000 kişi civarındadır. Türkiye’ye 1933-1945 arasında göç eden bu kişilerin başında akademisyenler gelmektedir. Bu kişiler, Türkiye’de üniversite reformuna katkı sağlamaları dikkate alınarak davet edilmiş ve yeni kurulan fakülte ve üniversitelerde görevlendirilmiştir. Bu akademisyenler ailelerinin yanında asistanlarını, teknisyenlerini, yardımcı öğretim elemanlarını da beraberinde getirmiştir.[10] Yükseköğretimin kalitesini arttırmaya yönelik bu reform için Cenevre Üniversitesi pedagoji profesörü Albert Malche Türkiye’ye davet edilmiştir. Türkiye’ye gelen Yahudi asıllı bilim insanlarının Türkiye'de üniversitelerin bilimsel ve çağdaş hale gelmesinde büyük katkıları olmuştur.[11][12]
1942'de Filistin Mandası'na ulaşmaya çalışan Romanya'dan 769 Yahudi mülteci, gemilerinin Türk karasularında batmasının ardından Struma Olayında öldü.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Webman, Esther (2014). "Corry Guttstadt, Turkey, the Jews and the Holocaust (Cambridge: Cambridge University Press, 2013). Pp. 370. $99.00 cloth". International Journal of Middle East Studies. 46 (2): 426-428. doi:10.1017/S0020743814000361.
- ^ Baer 2020, ss. 202–203.
- ^ a b Baer 2020, s. 202.
- ^ Corry Guttstadt, Turkey, the Jews, and the Holocaust. Cambridge University Press, 2013, s. 313
- ^ Ofer, Dalia (1990). Escaping the Holocaust: Illegal Immigration to the Land of Israel, 1939–1944 (İngilizce). Oxford University Press. s. 320. ISBN 978-0-19-506340-0.
- ^ a b Baer, Marc David (2015). "Corry Guttstadt. Turkey, the Jews, and the Holocaust. Translated from German by Kathleen M. Dell'Orto, Sabine Bartel, and Michelle Miles. Cambridge: Cambridge University Press, 2013. 353 pp. – I. Izzet Bahar. Turkey and the Rescue of European Jews. New York and London: Routledge, 2015. 308 pp". AJS Review. 39 (2): 467-470. doi:10.1017/S0364009415000252.
- ^ Baer, Marc David (Kasım 2015). "Corry Guttstadt. Turkey, the Jews, and the Holocaust. Translated from German by Kathleen M. Dell'Orto, Sabine Bartel, and Michelle Miles. Cambridge: Cambridge University Press, 2013. 353 pp. - I. Izzet Bahar. Turkey and the Rescue of European Jews. New York and London: Routledge, 2015. 308 pp". AJS Review (İngilizce). 39 (2): 467-470. doi:10.1017/S0364009415000252. ISSN 0364-0094.
- ^ Guttstadt, Corry; Mannoni, Olivier (2015). "La politique de la Turquie pendant la Shoah". Revue d'Histoire de la Shoah (2): 195. doi:10.3917/rhsho.203.0195. 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2021.
- ^ Corry Guttstadt, Turkey, the Jews, and the Holocaust. Cambridge University Press, 2013, s. 75
- ^ 1 Erichsen, Regine, “Deutsche Wissenchftler im Türkischen Exil: Zum historischen Wandel der Anschauungen”, Deutsche Wissenschaftler im Türkischen Exil: Die Wissenschaftsmigration in die Türkei 1933-1945, Hrsg. Christopher Kubaseck u. Günter Seufert (2016), Istanbuler Texte und Studien Band 12, s.41.
- ^ Namal, Yücel. "Türkiye'de 1933–1950 Yılları Arasında Yükseköğretime Yabancı Bilim Adamlarının Katkıları".
- ^ "PHİLİPP SCHWARTZ: TÜRKİYE'YE VE ALMAN GÖÇMENLERE KATKILARI".
