İçeriğe atla

Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu

Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu
KısaltmaTENMAK
SloganEnerji, Nükleer ve Maden Teknolojilerinin AR-GE Kurumu
ÖncülTürkiye Atom Enerjisi Kurumu
Kuruluş28 Mart 2020
TürKamu kurumu
MerkezAnkara, Türkiye
LiderDr. Abdullah Buğrahan Karaveli
Ana kurumTürkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Resmî sitetenmak.gov.tr

Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK), merkezi Ankara'da bulunan, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının ilgili kamu kurumu.

TENMAK, 28 Mart 2020 tarihli ve 31082 sayılı resmi gazetede yayımlanan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile enerji, maden, iyonlaştırıcı radyasyon, parçacık hızlandırıcıları ve nükleer teknoloji alanında hizmet etmek, Türkiye'nin rekabet gücünü artırmak ve sürekli kılmak, inovasyon ihtiyacını karşılamak, yeni ürünlerin üretimini ve var olanların geliştirilmesini sağlamak, araştırmacılara bilimsel ortam temin etmek, kamu ve özel hukuk kişileriyle iş birliği içinde bilimsel araştırmalar yapmak, yaptırmak, bu araştırmaları koordine etmek, teşvik etmek, araştırma ve geliştirme faaliyetlerine katkı sağlamak, bilimsel, teknik ve idari çalışmaları yapmak, yaptırmak, düzenlemek, desteklemek, iş birlikleri kurmak ve koordine etmek amacıyla kurulmuştur. Yine aynı kararname ile kapatılan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü ve Nadir Toprak Araştırma Enstitüsü'nün görevlerini devralmıştır.[1]

Enstitüler

  • Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsü[2]
  • Bor Araştırma Enstitüsü[3]
  • Nadir Toprak Araştırma Enstitüsü[4]
  • Enerji Araştırma Enstitüsü[5]
  • Temiz Enerji Araştırma Enstitüsü[6]

Tarihçe

  • Türkiye'de enerji alanında sürdürülen özelleşmiş çalışmalar kapsamında, nükleer alandaki çalışmaların temelleri 1956 yılında 6821 sayılı Kanun ile Başbakanlık' a bağlı olarak Ankara'da Atom Enerjisi Komisyonu (AEK) Genel Sekreterliğinin kurulması ile atılmıştır.
  • 29 Temmuz 1957 yılında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı kuruldu. Türkiye, 1957 yılında tüzüğünü (IAEA Statute) onaylamak suretiyle UAEA’ya üye olan ilk grup ülke arasında yer almıştır.[7]
  • Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi 06/01/1962 tarihinde saat 19:14'te TR-1 araştırma reaktörü "kritik olmuş", 27/05/1962 tarihinde Cumhurbaşkanının katılımı ile resmi açılışı yapılarak Merkezin kuruluşu tamamlanmıştır.
  • Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi 1967 yılında kuruldu.
  • 1982 yılında 2690 sayılı Yasa ile Başbakan'a bağlı olarak Atom Enerjisi Komisyonu, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu adı ile yeniden yapılanmıştır.
  • Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK), Türkiye'de nükleer enerji sektöründeki faaliyetler ile radyasyonla ilgili tesis ve faaliyetleri düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum. 9 Temmuz 2018 tarihinde 702 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuştur.
  • Küresel gelişmeler ışığında ve ulusal enerji politikamız doğrultusunda, 28/03/2020 tarihli ve 57 sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bünyesinde çalışmalarına devam eden Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü ve Nadir Toprak Elementler Araştırma Enstitüsü Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) çatısı altında bir araya getirilmiştir.[8]

İş Birliği Yapılan Kuruluşlar

SESAME

Türkiye'nin de Kurucu Üyesi olduğu ve Kurumca temsil edildiği SESAME ile ilişkili Ülkemiz araştırmacılarının yürüttükleri faaliyetlere 2014 yılından bu yana destek verilmektedir.[9]

UAEA

Türkiye, 1957 yılında tüzüğünü (IAEA Statute) onaylamak suretiyle Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’na (UAEA) üye olan ilk grup ülke arasında yer almıştır.[10]

CERN

Türkiye'deki araştırmacıların CERN'deki araştırmalara katılımlarının sağlanmasına yönelik olarak Kurumumuzca desteklenecek projelerin teklif aşamasından sonlandırılmasına kadar olan döneme ilişkin usul ve esasları düzenlemek amacıyla hazırlanan "Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu CERN Projelerini Destekleme Yönergesi" revize edilerek 12.11.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir.[11]

OECD

TENMAK Başkan Yardımcısı OECD Nükleer Enerji Ajansı Yönetim Komitesi üyesidir. Yönetim Komitesi yılda 2 kez toplanmakta ve NEA Statüsünde tanımlanan görevleri yerine getirmektedir. ETKB ve TENMAK yetkilileri NEA Teknik Komitelerinde görev almaktadır.[12]

Başkanlar

№ Başkan Görev Başlangıcı Görev Bitişi
1Abdulkadir Balıkçı 29 Ocak 2021 28 Haziran 2024
2 Abdullah Buğrahan Karaveli 28 Haziran 2024 Görevde

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 28 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2020. 
  2. ^ "Nükleer Enerji Araştırma Enstitüsü (NÜKEN)". TENMAK. 8 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 
  3. ^ "Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü (BOREN)". TENMAK. 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 
  4. ^ "Nadir Toprak Elementleri Araştırma Enstitüsü (NATEN)". TENMAK. 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 
  5. ^ "Temiz Enerji Araştırma Enstitüsü". TENMAK. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "Hakkımızda". 3 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2021. 
  7. ^ "İş birliği Yapılan Kuruluşlar". TENMAK. 23 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 
  8. ^ "TENMAK 2022-2026 Stratejik Planı". TENMAK. 
  9. ^ "SESAME". 9 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "UAEA". 9 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "CERN". 23 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2022. 
  12. ^ "OECD/NEA". 9 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Nükleer enerji</span> atomun çekirdeğinden elde edilen enerji türü

Nükleer enerji, atomun çekirdeğinden elde edilen bir enerji türüdür. Kütlenin enerjiye dönüşümünü ifade eden, Albert Einstein'a ait olan E=mc² formülü ile ilişkilidir.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed el-Baradey</span>

Muhammed el-Baradai,, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Başkanı, 2005 Nobel Barış Ödülü sahibi bir hukukçu. Haziran'daki 2013 Mısır Askerî darbesi sonrası, Mısır'ın geçici Cumhurbaşkanı yardımcısı seçildiyse de, 14 Ağustos 2013'te görevinden istifa ettiğini açıkladı.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu</span>

Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu "UAEK" veya Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, 175 ülke'nin yer aldığı, Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren bağımsız, uluslararası bilim ve teknoloji temelli bir organizasyon olup 29 Temmuz 1957 yılında kurulmuştur. Nükleer Bilim ve Teknolojinin barışçıl amaçlarla kullanılması ve planlanmasında üye ülkelere destek sağlamaktadır. Nükleer Güvenlik Standartlarını hazırlamaktadır. Bünyesindeki denetim mekanizması ile ülkelerin taahhütlerini yerine getirmesini kontrol etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Nükleer enerji santrali</span> Nükleer reaktör yardımıyla elde edilen enerjiyi dağıtan merkez

Nükleer santral (NPP) veya atom santrali (APS), ısı kaynağının nükleer reaktör olduğu termik santraldir. Termik santrallerde tipik olduğu gibi, ısı, elektrik üreten jeneratöre bağlı buhar türbinini çalıştıran buhar üretmek için kullanılır. Eylül 2023 itibarıyla Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, dünya çapında 32 ülkede faaliyette olan 410 nükleer santral ve inşa halinde olan 57 nükleer santral olduğunu bildirdi.

Ahmed Yüksel Özemre, ilk Türk atom mühendisi ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı</span> Türkiyede bir bakanlık

Türkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak çalışan, enerji ve doğal kaynaklarla ilgili işlerden sorumlu olan bakanlık. 4951 Sayılı Kanun'un verdiği yetkiye dayanılarak 25 Aralık 1963 tarih ve 4400 Sayılı Cumhurbaşkanlığı onayı ile kurulmuştur.

İstanbul Teknik Üniversitesi TRIGA MARK-II nükleer reaktörü 11 Mart 1979'da TRIGA reaktörlerinin 54.'sü olarak işletmeye açılmıştır. TRIGA adı "Training Research Isotope Production General Atomic" sözcüklerinin baş harflerinden oluşmaktadır. Türkiye'de 3 tane nükleer araştırma reaktörü bulunmaktadır. Bunlardan 2'si Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde birisi de İTÜ'dedir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Atom Enerjisi Kurumu</span>

Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, 1956 ve 2022 yılları arasında faaliyet gösteren, Türkiye'nin radyasyon ve nükleer enerji politikalarına yön vermek üzere kurulmuş kurumdur.

Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi, Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu'na bağlı bir araştırma merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu</span> uluslararası örgüt

Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu, AAET ya da Euratom , Avrupa Birliği üyesi ülkelerden oluşan uluslararası bir örgüttür. 25 Mart 1957 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun da kurulmasını öngören Roma Antlaşması'nın imzalandığı günde kurulmasına karar verilmiştir. Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu, Avrupa Birliği'nden bağımsız bir kurumdur ancak, üyelik ve düzenlemeler Avrupa Birliği ile birlikte yönetilmektedir. Euratom, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve bugün yürürlükten kalkmış olan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nun örgütsel yapıları 1967 yılında Merger Antlaşması uyarınca birleştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Akkuyu Nükleer Güç Santrali</span> Türkiyede inşa edilen nükleer enerji santrali

Akkuyu Nükleer Güç Santrali, Türkiye'nin yapımı devam eden ilk nükleer enerji santralidir. İdari olarak Mersin ilinin Gülnar ilçesine bağlı, en yakın yerleşim merkezi Büyükeceli beldesi olan sahada inşa edilmektedir. 27 Nisan 2023'te yakıt çubukları getirilmiş ve yapı nükleer tesis olarak anılmaya başlanmıştır. İlk reaktördeki elektriğin 2025 dolaylarında üretilmesi beklenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çerenkov radyasyonu</span>

Çerenkov ışıması ya da Çerenkov radyasyonu elektrik yüklü bir parçacığın bir yalıtkan içerisinden bulunduğu ortamdaki ışık hızından daha büyük bir sabit hızda geçerken ortaya çıkan bir elektromanyetik ışımadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de nükleer enerji</span>

Türkiye'de şu an nükleer enerji santrali yapılma aşamasındadır. 1970 yılından itibaren nükleer santral kurulma girişimlerinde bulunuldu fakat bu girişimlerin çoğu sonuçsuz kalmış, 2004'te nükleer enerji santrali konusu yeniden gündeme gelmiş ve toplamda üç santralden biri için yapıma aşamasına gelinmiştir. İki santral daha planlama aşamasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Radyonüklit</span>

En basit çekirdek olan hidrojen çekirdeği hariç bütün çekirdeklerde nötron ve proton bulunur. Nötronların protonlara oranı hafif izotoplarda birebir oranındayken periyodik tablonun sonundaki ağır elementlere doğru bu oran gittikçe artmaktadır. Bu oran daha da artarak nüklitin artık kararlı olmadığı bir noktaya gelir. Daha ağır nüklitler, dışarıya verecekleri fazla enerjileri olduğundan kararsızlardır. Bunlara radyonüklit denir. Bu süreçte radyonüklid radyoaktif bozunmaya uğrar ve bu esnada gama ışını ve/veya atom altı parçacıklar yayabilir. Bu parçacıklar iyonlaştırıcı radyasyonu oluştur. Radyonüklidler doğada bulunabildikleri gibi yapay yollarla da üretilebilirler.

Proton Hızlandırıcı Tesisi, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun (TAEK) Ankara'daki Sarayköy Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi'nde (SANAEM) kurulan Türkiye'nin ilk proton hızlandırıcı tesisidir. Tesis; kanser, nörolojik hastalıklar, beyin fizyolojisi ve patolojisi ile koroner arter hastalığı gibi pek çok hastalıkta teşhise yönelik olarak kullanılan bazı radyoizotoplardan radyofarmasotiklerin üretilmesi; radyofarmasotiklerin kalite kontrolü ve hasta dozu olarak dağıtımı, nükleer alanda araştırma ve eğitim faaliyetlerinde bulunmak üzere kurulmuştur. İlk test çalışmalarına 18 Haziran 2011'de başlandı, 29 Mayıs 2012'de de hizmete açıldı.

Erkan İbiş,, tıp doktoru, nükleer tıp uzmanı, akademisyen, İstinye Üniversitesi Rektörü, eski Ankara Üniversitesi rektörü.

Nafiye Güneç Kıyak, Türk akademisyendir.

Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü, Türkiye'de ve dünyada bor ürün ve teknolojilerinin geniş bir şekilde kullanımını, yeni bor ürünlerinin üretimini ve geliştirilmesini teminen değişik alanlarda kullanıcıların araştırmaları için gerekli bilimsel ortamı sağlamak, bor ve ürünlerini kullanan ve/veya bu alanda araştırma yapan kamu ve özel hukuk tüzel kişileri ile işbirliği yaparak bilimsel araştırmaları yapmak, yaptırmak, koordine etmek ve bu araştırmalara katkı sağlamak amacıyla 18 Haziran 2003 tarihli ve 25142 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 4865 sayılı "Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü Kurulması Hakkında Kanun" ile kurulmuştur. Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü, kamu tüzel kişiliğini haiz Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'na bağlı, özel bütçeli bir kuruluştur. Enstitünün merkezi Ankara'dadır.

Bir nükleer yakıt bankası, nükleer reaktörlerini beslemek için yedek bir LEU kaynağına ihtiyaç duyan ülkeler için düşük zenginleştirilmiş uranyum (LEU) rezervidir. Zenginleştirme teknolojisine sahip olan ülkeler, zenginleştirilmiş yakıtı, zenginleştirme teknolojisine sahip olmayan ülkelerin güç reaktörleri için yakıt elde edeceği bir "bankaya" bağışlayacaklardır.

Henry DeWolf "Harry" Smyth, Amerikalı fizikçi ve diplomat. Manhattan Projesi'ndeki çalışmaları ve "Smyth Raporu" olarak bilinen, Amerika Birleşik Devletleri'nin nükleer silah geliştirme sürecini ayrıntılarıyla anlatan raporuyla tanınır. Princeton Üniversitesi'nde fizik profesörü olarak görev yapmış ve burada nükleer fizik üzerine önemli araştırmalar yürütmüştür. Manhattan Projesi sırasında, Amerika Birleşik Devletleri'nin nükleer silah üretme çabalarına bilimsel danışmanlık yapmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.