İçeriğe atla

Türkiye Şeker Fabrikaları

Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş
Kuruluş6 Temmuz 1935
TürKamu kurumu
MerkezAnkara
Genel MüdürMuhiddin Şahin[1]
Resmî siteturkseker.gov.tr

Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (kısaca Türkşeker[2]), ana faaliyet alanı kristal şeker üretimi olan ve bünyesinde 15 şeker fabrikası, 2 makine fabrikası, 2 alkol fabrikası, 1 tohum işleme fabrikası, 1 emaf, 1 araştırma enstitüsü barındıran büyük bir KİT'tir. Ortadoğu şeker pazarının %65'ine hakim olan Türkşeker, şekeri şeker pancarından elde etmektedir. Yan ürün küspe hayvancılığın gelişmesini teşvik eder. Diğer yan ürün melas ise maya, yem ve alkol sanayisinin en temel hammaddesidir.

Türkiye Şeker Fabrikaları genel merkezi

Tarihçe

Türkiye’de şeker üretimi ile ilgili çalışmaları 19. yüzyılın başlarına kadar geri götürmek mümkündür. Bu konuda ilk teşebbüs 1839’da Necip Paşa’nın bizzat ilgilenmesi neticesinde bir fabrika kurulması için Almanya’dan makine ve teçhizat getirtmesiyle yapılmış, ancak kendisinin ölümüyle bu faaliyet gerçekleşememiştir. 1840 yılında Arnavutköylü Dimitri Efendi tarafından bir diğer teşebbüste bulunulmuştur. Bundan sonra sırasıyla 1867 yılında Davutoğlu Karabet’in, 1879 yılında Fenerler İdaresi Müdürü Michel Paşa’nın, 1890 tarihinde Yusuf Bey’in, asrın sonlarına doğru da Rauf Paşa’nın teşebbüsleri vardır. Bu teşebbüslerden sonra, bazı müteşebbislerin Akşehir civarlarında, I. Dünya Savaşı sıralarında da yabancılar tarafından Adapazarı ve Karacabey havalisinde fabrika etütleri yaptığı görülmüştür. Ankara, Kastamonu, Bursa, Çanakkale, Sivas ve Elazığ'da yapılan etütler ve nihayet 1917 yılında kurulan Zenit Şirketi’nin teşebbüsleri de diğerleri gibi neticesiz kalmıştır.

Türkiye, gerek Birinci Dünya Savaşı, gerekse Kurtuluş Savaşı sırasında çok büyük şeker sıkıntısı çekmiştir. Bu sıkıntıyı gidermek amacıyla Türkiye’de ulusal nitelikte şeker sanayiini kurma girişimleri Cumhuriyet döneminde olmuştur. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Antlaşması’nın getirdiği geniş olanaklar şeker sanayiin kurulmasına yol açan ilk hareketlere zemin hazırlamıştır. Birçok müteşebbisin katılımıyla 19 Nisan 1923 yılında "Uşak Terakkii Ziraat T.A.Ş." kurulmuştur.

1925 yılında çıkarılan 601 numaralı kanunla; şeker fabrikası kurulması teşvik edilmiş, şeker fabrikası kurmak isteyen özel girişimcilere ayrıcalıklar tanınmış, şeker ithalatı zorlaştırılmıştır. Böylece Lozan Antlaşması'nın hükümleri, devletin gümrük tarifeleri serbestisini kullanmasını ve dolayısıyla şeker ithalat vergisini artırmasını beş yıl için kısıtlarken çıkarılan bu kanunla şeker üretimini desteklemek için çeşitli ayrıcalıklar getirmiştir. Ulaştırma ve tarım sektörlerini de canlandıracak olan şeker üretiminin devlet tarafından bu şekilde desteklenmesi şüphesiz ki tesadüf değildir. Nitekim Hükûmet tarafından Büyük Millet Meclisi'ne sunulan gerekli sebepler layihası ve Ticaret – Kavanini Maliye ve Muvazene-i Maliye Encümenleri’nin mazbatalarında şeker üretiminin ülke ekonomisi için düşünülen fayda ve gayeleri son derece önemlidir:

5 Nisan 1925 tarih ve 601 sayılı kanunla şeker fabrikaları, tanınan imtiyaz ve muafiyetlerle devlet himayesine alınınca 6 Aralık 1925 yılında Uşaklı Molla Ömerzade Nuri öncülüğünde Uşak Şeker Fabrikası'nın temelleri atıldı. Bu tarihten kısa bir süre sonra başka bir müteşebbis heyet tarafından kurulan "İstanbul ve Trakya Şeker Fabrikaları T.A.Ş." tarafından 22 Ocak 1925'te Alpullu Şeker Fabrikası'nın temelleri atıldı. 26 Kasım 1926'da Alpulu Şeker Fabrikası'nın, 17 Aralık 1926'da da Uşak Şeker Fabrikası'nın açılış törenleri yapıldı. 1926 yılında açılan bu iki fabrikadan 7 sene sonra 1 Şubat 1933'te Eskişehir Şeker Fabrikası'nın temeli atılarak, 5 Aralık 1933'te açılışı yapılmıştır. Eskişehir Şeker Fabrikası'nın montajı devam ederken 7 Ekim 1933'te Turhal Şeker Fabrikası'nın temeli atılmış, 19 Ekim 1934'te de açılış töreni yapılmıştır. Bu dört şeker fabrikası, 18 Haziran 1935 tarih, 2850 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden, 6 Temmuz[3] 1935 tarihinde "Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş." adıyla birleştirildi.[4]

Şeker üretimi 1950 yılına kadar mevcut olan bu dört şeker fabrikası ile yapılmıştır. "Şeker Sanayii'nin Tevsi Programı" 1951 yılında hazırlanarak yeni şeker fabrikalarının kurulma çalışmaları başlatılmıştır. Bunun yanında pancar ekicilerinin kooperatifleşme çalışmaları da başlatılmıştır.

Sırasıyla Adapazarı (1953), Amasya (1954), Konya (1954), Kütahya (1954), Burdur (1955), Susurluk (1955), Kayseri (1955), Erzincan (1956), Erzurum (1956), Elazığ (1956) ve Malatya (1956) Şeker Fabrikaları kurulmuştur. 1956 yılına gelindiğinde 1950'de dört olan fabrika sayısı onbeşe yükselmiştir. Ankara (1962) ve Kastamonu (1963) Şeker Fabrikalarının %65'i yerli imkanlarla (1 makina fabrikası ve 2 atölye) geliştirilerek işletmeye alınmışlardır. İlerleyen yıllarda artan şeker ihtiyacını karşılamak için Afyon (1977), Muş (1982), Ilgın (1982), Bor (1983), Ağrı (1984) ve Elbistan (1985) Şeker Fabrikalarının %95'e varan makina ve tesisleri mevcut beş makina fabrikasında üretilerek işletmeye alınmışlardır.[5][6]

1989 ile 2001 yılları arasında sırasıyla Erciş (1989), Ereğli (1989), Çarşamba (1989), Çorum (1991), Kars (1993), Yozgat (1998), Kırşehir (2001) Şeker Fabrikaları işletmeye alınmıştır. İlerleyen yıllarda faaliyete geçen Çumra, Boğazlıyan ve Aksaray şeker fabrikalarıyla Türkiye'de pancar şekeri üreten tesis sayısı 33'e yükselmiştir.[5]

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2020. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2020. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2016. 
  4. ^ Temizgüney, Firdevs (2010). Erzurum Şeker Fabrikası'nın Açılışı. 43. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 16 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2012.  Tarihçe başlığı altındaki içerik Creative Commons Attribution 3.0 License kapsamında alınmıştır.
  5. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 22 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2023. 
  6. ^ Evsile, M. (2022). DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE SANAYİLEŞME FAALİYETLERİNİN GÜNLÜK HAYATA YANSIMALARI 25 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. History Studies (13094688), 14(4).

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Alpullu</span>

Alpullu, Türkiye'nin Kırklareli ilinin Babaeski ilçesine bağlı bir kasabadır. Kasabada İstanbul – Pythion demiryolu üzerinde yer alan TCDD'ye ait Alpullu Tren İstasyonu bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İç Anadolu Bölgesi</span> Türkiyenin ortasındaki coğrafi bölgesi

İç Anadolu Bölgesi, Anadolu'nun orta kısmında yer alan, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Türkiye'de gelişmiş bölgeler arasında yer alır. Konumu sebe­biyle bu bölgeye "Orta Anadolu" da denir. İç Anadolu Bölgesi'nin yüzölçümü 151.000 km² olup bu alan Türkiye topraklarının %21'ini kaplar. Yüzölçümü bakımından Doğu Anadolu'dan sonra ikinci büyük bölgedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi dışında diğer bölgelerin hepsiyle komşudur. Aynı zamanda Türkiye'nin "tahıl ambarı" olarak da anımsanır. İç Anadolu Bölgesi'nde toplam 13 il vardır.

Alpullu Şeker Fabrikası, Türkiye'nin Kırklareli ilinin Alpullu kasabasında bulunan, temeli 25 Aralık 1925 tarihinde atılan ve 26 Kasım 1926 tarihinde işletmeye açılan ilk şeker fabrikasıdır. Alpullu Tren İstasyonu'nun hemen yanında bulunur. 2018 yılında özelleştirilmiş ve Binbirgıda Tarım Ürünleri Sanayi ve Ticaret AŞ tarafından 150 milyon TL`ye satın alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Uşak Şeker Fabrikası</span>

Uşak Şeker Fabrikası. Uşak eşrafından Mehmet Hacım ve arkadaşları tarafından bir anonim şirket olarak kurulan şeker fabrikasıdır. Türkiye'nin ilk şeker fabrikası olarak bilinir. Cumhuriyet'in kurulması ve gelişmesi döneminde önemli bir kilometre taşıdır. Bütün Uşak halkı kurulmasına katkıda bulunmuştur. Ekonomik gücü olan her Uşaklı bu girişime katkıda bulunmuştur. Fabrika, etkinliğini günümüzde de sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Hacım</span>

Mehmet Hacım ya da Mütevellizade Hacımlı Mehmet Bey, Türk iş insanı.

Nuri Şeker, Uşak Şeker Fabrikası kurucularından biri olan Türk iş insanı.

Arif Kazım Taşkent, Türk mühendis, sanayici, iş insanı, yönetici ve siyasetçi. Kazım Taşkent; Kırklareli Alpullu Şeker Fabrikası'nın, Eskişehir Şeker Fabrikası'nın, Tokat Turhal Şeker Fabrikası'nın, Doğan Sigorta Şirketi'nin, Yapı Kredi Bankası'nın, Yapı Kredi Yayınları'nın, Doğan Kardeş Dergisi'nin ve Doğan Kardeş Kitap Serisi'nin kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Ali Kâğıtçı</span> Osmanlı Türkü kimyager ve mühendis

Mehmed Ali Kâğıtçı, Türk kimyager ve kâğıt mühendisi.

Mehmet Hayri İpar, Türk iş insanı.

<span class="mw-page-title-main">Makine ve Kimya Endüstrisi</span> Millî Savunma Bakanlığına bağlı anonim şirket

Makine ve Kimya Endüstrisi Anonim Şirketi, 15 Mart 1950 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin her türlü silah, mühimmat, roket, araç ve gereç ihtiyaçlarını karşılamakla görevli ve Millî Savunma Bakanlığına bağlı olarak savunma sanayi alanında faaliyet göstermek amacıyla kurulan kurum. Kamu iktisadi teşebbüsü olarak kurulan MKE, 3 Temmuz 2021 tarihi itibarıyla 7330 sayılı Makine ve Kimya Endüstrisi Anonim Şirketi Hakkında Kanun ile anonim şirkete dönüştürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de sanayi</span> Türkiye ekonomisinin sektörlerinden biri

Türkiye'de sanayi günümüzde GSYİH'nın %27'sini, ihracatın yaklaşık %93'ünü oluşturmaktadır. Sanayinin Osmanlı'nın son zamanlarında temelleri atılmış, bu günlere kadar gelişerek devam etmiştir.

Ankara Şeker Fabrikası; Ankara'nın Etimesgut ilçesinde bulunan ve sınırları içerisinde bulunduğu mahalleye de ismini vermiş olan bir fabrikadır.

Pereja Kolonya Fabrikası, Seyfi Arkan tarafından tasarlanmış fabrika yapısıdır. Yapımına 4 Mart 1966 tarihinde Bahçelievler'de başlanılan yapı, 9 Temmuz 1967 tarihinde dönemin başbakanı Süleyman Demirel'in de katılımıyla açılmıştır.

Makine üretiminin ana alanları takım tezgahlarının hazırlanması, traktör ve otomobil ekipmanı, gemi yapımı, uçak yapımı, Tarımsal Makine Yapımı, Elektrik Mühendisliği, Radyo Mühendisliği ve otomasyon ekipmanlarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Makine sanayi</span>

Makine sanayi veya makine endüstrisi, tarım, ulaşım, savunma gibi alanlarda ekonomik faaliyet gösteren sanayi kolları için makine imalatı ve bakım ihtiyaçlarını karşılayan temel endüstri sektörüdür. Geleneksel olarak ağır sanayi alanında hizmet veren bu sektör, günümüz serbest piyasalarında iş yapan şirketler tarafından hafif sanayinin bir parçası olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">SEKA Kâğıt Müzesi</span>

SEKA Kağıt Müzesi veya SEKA Mehmed Ali Kağıtçı Müzesi, Türkiye'nin Kocaeli ilinde bulunan bir sanayi mirası müzesidir. Türkiye'nin en büyük endüstriyel mirasının müzeye dönüşüm projesidir. 6 Kasım 2016 tarihinde ziyarete açılmıştır.

Türkiye’de şekerin ana hammaddesi şeker pancarıdır. Türkiye’de de geçmişte şeker kamışı tarımı için denemeler yapılmış, ancak ekonomik olmayacağı anlaşıldığı için vazgeçilmiştir.

Susurluk Şeker Fabrikası Balıkesir Susurlukta bulunan bir fabrika.

<span class="mw-page-title-main">Kayseri Uçak Fabrikası</span> Türkiyenin ilk uçak fabrikası

Kayseri Uçak Fabrikası ya da ilk kuruluş adıyla TOMTAŞ, 1926 yılında Kayseri'de kurulmuş Türkiye'nin ilk uçak fabrikasıdır. Fabrika 1928 yılında çeşitli nedenlerle kapanmış, 1931 yılında tekrar açılmış, 1950 sonrasında çeşitli nedenlerle üretim durmuştur. Kayseri Tayyare Fabrikasının ilk yıllarında 50, 1935 yılından sonra artarak 500-600 kişiye varan istihdam imkanı sağlamıştır. 1948 yılında Fabrikanın işçi sayısı 888'dir. Bunlardan 135 çırak olup %15'i kadından oluşmaktaydı.

Kazım Taşkent Eskişehir Şeker Fabrikası veya Eskişehir Şeker Fabrikası, Eskişehir'in Şeker Mahallesi'nde bulunan fabrikadır. 1933 yılında açılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.