İçeriğe atla

Türkiye Çerkesleri

Türkiye'deki Çerkesler
Адыгэхэр Тырку
Türkiye'deki Çerkes yerleşimleri (Ubıhlar ve Abhaz-Abazalar dahil)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Çerkesçe, Türkçe
Din
İslam
Türkiye'de Adıgelerin (Çerkes) yaşadıkları yerler

Türkiye'deki Çerkesler ya da Türkiye Çerkesleri, Türkiye Adığeleri (Çerkesce: Тыркуе aдыгэхэр Tırkuye Adıġeḫer ya da Тыркуем ис адыгэхэр Tırkuyem yis Adıġeḫer), 19. yüzyılda Çerkesya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra başlatılan Çerkes Sürgünü adlı etnik temizlik hareketinde Kuzey Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına gelen Çerkeslerin daha sonra oluşturulan Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır.

Tüm Türkiye vatandaşları resmi amaçlar için Türk olarak kabul edilir, ancak Türkiye'de net bir etnik nüfus sayımı yapılmamış olsa da[1] 4.500.000-5.000.000 [2][3][4][5] etnik Çerkes olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye'ye iyi entegre olsalar da halen Çerkesce'yi anadil olarak konuşurlar.

Türkiye'deki Çerkesler içinde dillerini en iyi koruyan grup esas olarak Kayseri ve Sivas’a bağlı köylerin bulunduğu Uzunyayla ile Maraş-Göksun ilçesinde yaşayan Kabardeyler olup[6] TRT-3 kanalında devletçe yayın yapılan ilk Çerkes dili de bunların konuştuğu Doğu Çerkesçesidir.[7][8][9]

Çerkes adı Kafkasya'da Çerkesçe denen lehçe grubunun Batı Çerkesçesi ve Doğu Çerkesçesi olmak üzere iki kolunu konuşan Kuzey Kafkasyalıları nitelendirirken,[10] Türkiye'de (ve Osmanlı coğrafyasında) ise bunlar dışında ayrıca Abazalar, Çeçenler,[11][12][13] Abhazlar, Osetler, Karaçaylar ve Balkarlar gibi farklı dil ailelerinden dilleri konuşan Kuzey Kafkasyalıları topluca belirtmek için yaygın biçimde kullanılır.

Boyları

Türkiye'deki bütün Çerkes boyları İstanbul ilinde de yaşasa da, Anadolu'da yoğun bir şekilde yerleşik bulunduğu iller şöyledir:[14]

  • Abzehler: Samsun, Sinop, Tokat, Afyonkarahisar, Balıkesir, Sakarya (Akyazı ilçesi)[15]
  • Şapsığlar: Samsun, Balıkesir, Afyonkarahisar, Bolu, Aydın, Sakarya, Bursa
  • Ubıhlar: Balıkesir, Bolu, Sakarya, Samsun, Ordu
  • Bjeduğlar: Çanakkale (Biga ilçesi yöresi), Afyonkarahisar
  • Hatukuaylar: Kayseri, Bilecik
  • Çemguylar: Düzce, Bilecik
  • Mehoşlar: Samsun (Alaçam ilçesi)
  • Kabardeyler: Kayseri, Tokat, Sivas, Kahramanmaraş
  • Besleneyler: Çorum, Amasya

Ahlat Çerkesleri

Türkiye'nin en doğusundaki Çerkes diasporası Ahlat'ta yaşamaktadır. Şapsığ Çerkeslerinden olan Ahlat Çerkeslerinin eskiden sekiz dokuz olan köy sayısı günümüzde bire (Adilcevaz'da) düşmüş olup çoğu Ahlat merkezde yaşamaktadır.[16]

Dernek

Türkiye Çerkeslerinin en büyük dernek yapılanması[17] olan federasyon Kafkas Dernekleri Federasyonu (KAFFED)'dur. Bir diğeri ise Çerkes Dernekleri Federasyonu (ÇERFED)'dur. KAFFED aynı zamanda Dünya Çerkes Birliği (DÇB) örgütünün kurucu üyesidir.[18]

Kaynakça

  1. ^ Güven, Yaşar (1 Nisan 2023). "Türkiye Çerkeslerinin röntgeni". Çerkesler'in Türkiye'deki Nüfusu. Jineps Gazetesi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2024. 
  2. ^ Ülkü Bilgin: Azınlık hakları ve Türkiye. Kitap Yayınevi, Istanbul 2007; S. 85. 975-6051-80-9 (Turkish Language)
  3. ^ Richmond, Walter (2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. s. 130. ISBN 978-0813560694. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023. 
  4. ^ Danver, Steven L. (2015). Native Peoples of the World: An Encyclopedia of Groups, Cultures and Contemporary Issues. Routledge. s. 528. ISBN 978-1317464006. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023. 
  5. ^ Zhemukhov, Sufian (2008). "Circassian World Responses to the New Challenges" (PDF). PONARS Eurasia Policy Memo No. 54: 2. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2016. 
  6. ^ Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
  7. ^ Aslan, Cahit (2005). Doğu Akdeniz’deki Çerkesler 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Adana Kafkas Kültür Deneği Yayınları, Yayın No : 02, Temmuz-2005, Adana
  8. ^ Nart Ajans : TRT'nin Çerkezce yayını beğenildi 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ Dr Meşfeşşu Necdet Hatam. Bilgi kirliliği 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  10. ^ Aydın, Şamil Emre (2015). Çerkes Diyalektleri. s. 10. ISBN 9786056569111. 27 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2015. 
  12. ^ http://www.cerkesarastirmalari.org/pdf/turkcekitap/cerkeslerde_kasenlik_adeti_eskisehir.pdf 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 4 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Gülüzar Altın ve Meryem Gümüş (Eskişehir Eti Sosyal Bilimler Lisesi). Çerkeslerde kaşenlik âdeti üzerine sosyolojik bir inceleme: Eskişehir örneklemi, danışman Mehmet Aksoy, TÜBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, Bursa 2011)
  13. ^ http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20121116_134turing.pdf 19 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Irak Çerkesleri (Çeçenler, Dağıstanlılar, Adigeler). Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM rapor no: 134, Kasım 2012 )
  14. ^ Seral Çelik - Hürriyet Karadeniz. Türkiye'deki Çerkesler: Kaf Dağı'na dönsek mi? 19 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 2000'e Doğru, 12 Mart 1989, s. 11
  15. ^ Sediyani, İbrahim (6 Eylül 2011). "Sakarya Akyazı ili Çerkesleri". nartajans.net. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ocak 2015. 
  16. ^ Selçuk Balkar. Ahlat Çerkesleri - Kafkas Diasporası 10 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  17. ^ Адыгэхэм я щыгъуэ-щIэж махуэм къызэрагъэпэща пэкIур Тыркум гулъытэншэу къыщагъэнакъым 17 Nisan 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. 2012-06-09 (Çerkesçe)
  18. ^ "Kafkas Dernekleri Federasyonu İlkeleri". 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2013. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Abhazlar</span> Güney Kafkas halkı

Abhazlar Abhazya’da yaşayan Kuzeybatı Kafkasya halkı. Abhazya dışında en büyük Abhaz nüfusu Türkiye’dedir. Türkiye’deki Abhazların ataları 19. yüzyılda diğer Kafkas halklarıyla birlikte Ruslar tarafından sürgün edilmiştir. Ayrıca Rusya, Kazakistan ve Ukrayna’da da Abhaz nüfusu vardır. Kuzey Kafkasya’da yaşayan Abazalar ile Abhazların aynı kökenli olduğu kabul edilir.

Çeçenler, Kafkasya’nın kuzeydoğu kesiminde, Sunja ve Argun ırmakları civarında yaşayan yerli Kafkasya halkı. Kendilerini Nohçi olarak adlandırırlar. Bu ad, Çeçenlerin Nohçmekhahoi adlı kabilesinden ve bu kabilenin topraklarından gelir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzeybatı Kafkas dilleri</span>

Kuzeybatı Kafkas dilleri ya da Abhaz-Adige dilleri, Kafkasya'ya özgü bir dil ailesidir ve asıl olarak Kafkasya'nın kuzeybatı bölümünde ve dünyanın birçok ülkesine dağılmış diaspora ülkelerinde konuşulur. Kuzey Kafkas dillerini oluşturan iki gruptan biridir. Kafkasya'ya özgü iki dil ailesi daha bulunmaktadır ve bunlar Kuzeydoğu Kafkas dilleri ve Güney Kafkas dilleridir. Bu üç dil ailesi arasında kanıtlanmış bir köken bağı bulunmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Şapsığlar</span> Çerkes boyu

Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.

Adigece, Adığece veya Batı Çerkesçesi, Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Çerkes dilleri kolunda yer alan bir dildir. Aynı koldaki Kabardeyce ile karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Kuzey Kafkasya’da yer alan eski Batı Çerkesya topraklarını kapsayan Adige Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı bölgelerinde ve Çerkes Sürgün ve Soykırımı ile Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına zorla sürülen ve bugün Türkiye ve Ürdün gibi ülkelerde yaşayan Çerkesler tarafından konuşulur. Kiril alfabesiyle yazılan dil, geçmişte Arap ve Latin alfabeleriyle de yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ubıhlar</span> Çerkes boyu

Ubıhlar ya da Vubıhlar, Çerkes boylarından birisidir. Dilleri Ubıhça, bu dili konuşan son kişinin 1992 yılında ölmesiyle yok olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes dilleri</span> Kuzeybatı Kafkas dil ailesinin alt bölümü

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

<span class="mw-page-title-main">Abzahlar</span> Çerkes boyu

Abzahlar ya da Abzehler, Çerkeslerin diasporadaki en büyük nüfusa sahip olan boyudur. Türkiye Çerkeslerinin çoğunluğunu oluştururlar ve ayrıca Suriye ile Ürdün'de de yaşarlar. İsrail Çerkesleri içinde Şapsığlardan sonra ikinci ve son sırada olup Rehaniye kasabasında yaşarlar. Kafkasya'da ise Abzah lehçesi konuşan tek köy Adigey Cumhuriyeti'nde bulunan Hakurine Hable/Хьэкурынэхьабл (Şovgenovski)’dir. 1999 yılında Kosova'dan getirilen Abzah boyundan Çerkesler için Adigey Cumhuriyetinde Mefehable adlı köy kurulmuş ve bununla birlikte Adigey'deki Abzah köyü ikiye çıkmıştır. Osmanlı sadrazamı Salih Hulusi Kezrak Abzah kökenlidir. Batı Çerkeslerinin Bjeduğ, Temirgoy gibi boylarında bey (pşı) ve soylu sınıfı varken, Şapsığ, Hakuç ve Abzahlarda bu sınıflar görülmez. Kabardeylerdan sonra en kalabalık Çerkes boyudur. Rus-Kafkas Savaşında Natuhaylar ve Ubıhlarla birlikte en ön saflarda yer almıştır. Diğer Çerkes boylarına göre asillerin nüfuzu daha az ve sınıf farklılıkları daha az belirgindir.

<span class="mw-page-title-main">Besleneyler</span> Çerkes boyu

Besleneyler ya da Besneyler, Besniyler Besniler, Rusya ve Türkiye'de yaşayan Doğu Çerkesleri kolundan Çerkes boyu. En yakın akrabaları yıllar önce onlardan ayrıldıkları Kabardeyler olup, onlar gibi Besleneylerde de pşı (bey) sınıfı bulunmaktaydı. Konoko sülalesi Besleneylerdeki tek pşı sülalesidir. Besleneyler, Büyük Laba nehrinin sağ kıyısında ve Urup nehrine dökülen küçük ve büyük Tegem nehri çevresinde otururlardı. Dilleri Doğu Çerkesçesinin Merkezî Çerkesçe olarak da bilinen Besleneyce ağzı olsa da edebî dil olarak Kabardeylerin ağzı esas alınarak oluşturulan Kabardeyceyi kullanırlar. Günümüzde Rusya'da Karaçay-Çerkesya'daki iki köy ile Krasnodar Krayındaki iki köyde yaşarlar.

Çemguylar ya da Ç’emguylar, K’emguylar, Kemguylar, Kemırgueyler, Kemirguveyler veya Temirgoylar, Rusya'ya bağlı Adigey Cumhuriyeti ile Türkiye'de yaşayan Batı Çerkeslerinden bir Çerkes boyu. Çemguyları Şapsığlar 'Kemguy', Kabardeyler 'Kemırguey', Ruslar 'Temirgoy' diye adlandırır. Nüfusları Kafkasya'da fazla iken diasporadaki en küçük Çerkes topluluğudur. Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde bey (pşı)/soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğlarda olduğu gibi Çemguylarda da bu sınıflar görülür. Çemguyların tarihi toprakları Bjeduğların doğusunda ve Hatukay ile Kuban arasındaki Laba ve Belaia nehirleri arasındadır.

Mahoşlar ya da Mehoşlar, Rusya ile Türkiye'de yaşayan Batı Çerkeslerinden küçük bir Çerkes boyu. Çerkes Sürgününde Türkiye'de Samsun ilinin Alaçam ilçesine yerleşmişlerdir. Günümüzde diğer Çerkes/Adığe boylarına onların bir sülalesi olarak karışmışlardır. Antik dönemlere dayanan ismin dayanağının "Makhoshkushkha" dağının adı Mahoshevites ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Diğer Çerkeslerle birlikte bölgedeki kültürlerinin temelinin taş devrine kadar eskiye dayandığı yönde veriler vardır. Ayrıca bu topraklardaki diğer kavimlerin genelinin dilleriinin Hititçe (𒌷𒉌𒅆𒇷) gibi Eski Anadolu dilleri ile benzerlikleri olduğu yönünde çalışmalar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Siyahi Abazalar</span> Abhazyada ve çok az olarak da Türkiyede yaşayan Etiyopya kökenli zenciler

Siyahi Abazalar ya da Abhaz Zencileri, Abhazya'da ve çok az olarak da Türkiye'de yaşayan Etiyopya (Habeş) kökenli siyahiler.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Çerkesleri</span>

Doğu Çerkesleri ya da Doğu Adığeleri, Çerkeslerin doğu kolu olup Doğu Çerkesçesini konuşan ve Rusya'ya bağlı Karaçay-Çerkesya ile Kabartay-Balkarya Cumhuriyetlerinde yaşayan ve Çerkes Sürgünü'nde Çarlık Rusyası döneminde Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün Türkiye'de diasporayı (хэхэс) oluşturan Kuzey Kafkas halkı. Günümüzde Kafkasya'daki Çerkeslerin çoğu Doğu Çerkesleri azı Batı Çerkesleri iken, diasporada bunun tam tersidir. Kafkasya'da Kuzey Osetya’nın Mozdok bölgesinde yaşayan 3 bin kişilik bir Hristiyan Kabardey topluluk dışında Çerkeslerin tamamı Sünni Hanefi Müslümandır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kafkasya halkları</span> gizlilik

Kuzey Kafkasya halkları, Çarlık Rusyası döneminde Kuzey Kafkasya’da yaşarlarken Kafkas-Rus Savaşında yenilmeleri üzerine 1864 Çerkes Sürgünü'nde Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün diaspora olarak Türkiye, Suriye ve Irak gibi ülkelerde yaşayan Adığe ve Adığe olmayan Kuzey Kafkas halklarına Türkiye ve Ortadoğu'da verilen ortak ad. Çerkeslerin baskın unsurunu oluşturan Adığeler dışında ayrıca Kuzeybatı Kafkas dillerini konuşan Ubıhlar, Abazalar, Abhazlar; İran dillerini konuşan Osetler; Türk dillerini konuşan Karaçaylar, Balkarlar; Kuzeydoğu Kafkas dillerini konuşan Çeçenler, İnguşlar ve Dağıstan halkları da bu tanımlamaya girer. Sünni Müslümandırlar. Karaçaylar, Balkarlar ve Adığeler Hanefi mezhebinden, İnguşlar, Çeçenler ve Dağıstanlılar ise ağırlıklı olarak Şafii mezhebindendir. Türkiye'deki Çerkeslerin 893 köy-kasabası bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Irak'taki Kuzey Kafkasyalılar</span>

Irak'taki Kuzey Kafkasyalılar, Çerkesler, Çeçenler ve Dağıstanlılar da dahil olmak üzere Irak'ta yaşayan Kuzey Kafkasya kökenli insanlardır.

Kafkas Dernekleri Federasyonu ya da bilinen kısa ismiyle KAFFED, 3 Temmuz 2003 tarihinde Türkiye'nin çeşitli illerinden Kafkas kültür derneklerinin birlikte kurduğu örgütlenmedir. Türkiye'deki en büyük Çerkes çatı kuruluşudur. Federasyon; Rusya'nın "Kuzey Kafkas halklarının varlığını ve haklarını hiçe sayan ‘otoriter-hegamon’ tutumunu" eleştirmektedir. Eski KAFFED Genel Başkanı Yaşar Aslankaya'nın Rusya Federasyonu'na girişi 2020 yılına kadar yasaklanmıştır. KAFFED, Dünya Çerkes Birliği kurucu üyesi olmakla birlikte, tartışmalar devam etse de üyeliği devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya Çerkes Birliği</span> Tüm Çerkes kuruluşlarını tek çatı altında birleştirmek için kurulmuş örgüt

Dünya Çerkes Birliği veya Uluslararası Çerkes Derneği, dünyadaki tüm Çerkes kuruluşların çatı örgütü olan kuruluştur. Çeşitli Çerkes topluluklarında yerel bir Çerkes derneği vardır. Bu derneklerin amacı, Çerkeslere Çerkesçe konuşabilecekleri, Çerkes kültürel faaliyetlerde bulunabilecekleri ve Habze kanunlarını öğrenebilecekleri rahat bir ortam sağlamaktır. Bu dernekler yerel ve bölgesel bazda koordine edilir ve Dünya Çerkes Birliği aracılığıyla uluslararası iletişim kurar. Türkiye Çerkeslerinin üst kuruluşu olan KAFFED, Dünya Çerkes Birliği kurucu üyesi olmakla birlikte, üyeliği devam etmektedir, ancak ayrılma tartışması devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Almanya'daki Çerkesler</span>

Almanya Çerkesleri, Almanya'da bulunan Çerkes topluluğu. Bu topluluk Almanya'da doğan veya Almanya'da ikamet eden Çerkes kökenli kişileri içerir. Almanya'da 40.000 civarında Çerkes yaşamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.