Türkiye'de spor

Makale serilerinden
Türk kültürü
Toplum Tarih Dil Halk (Azınlıklar) Din
Sanat ve edebiyat Mimari Moda Sanat Dans Edebiyat Şiir Çizgi Roman Müzik Heykel Tiyatro
Diğer Mutfak Festivaller Tatiller Folklor Medya Gazete Radyo Sinema Televizyon İnternet Spor Mitoloji
Semboller Bayrak Arma Anıtlar Slogan Marş Ay & Yıldız Dünya Miras Alanları

Türkiye nüfusunun % 29’unu 12-24 yaş grubu oluşturmaktadır. Geriye kalan orta yaş ve yaşlı nüfusu oluşturan grupla birlikte genç nüfusun spora olan ihtiyacı oldukça fazladır. Şöyle ki; günümüzde gerek bilim ve teknolojideki gelişmeler, gerekse tıp alanındaki gelişmeler ortalama yaşam sınırını yükseltmiştir. Böylece spor yapmaya olan ihtiyaç artmaktadır. Spora ihtiyaç gösteren grupların spor yapabilmesi ise öncelikle spor kulüpleri ile okullarda olabilmektedir. Ancak Türkiye’de spor kulübü sayısı, 1999 verilerine göre 5.988’dir. Bunun 4.828’i futbol branşında, 1.160’ı ise diğer spor branşlarında faaliyet göstermektedir. Yani, her 10.455 kişiye bir spor kulübü düşmekte, futbol branşı baz alındığında ise her 12.967 kişiye bir futbol spor kulübü düşmektedir. İl bazında ise, Uşak'ta 3874 kişiye bir spor kulübü düşerken, Ankara’da 14.004 kişiye, İstanbul’da 14.474 kişiye bir spor kulübü düşmektedir. Böylece, Ankara, İstanbul gibi büyük iller Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır. Nüfusa göre spor kulübü başına düşen en fazla insan sayısı ise Kilis'te bulunmaktadır (36.681).^[1]

12 Haziran 1990 tarihinde yaşam boyu spor faaliyetlerini organize etmek amacıyla GSGM bünyesinde Herkes İçin Spor (HİS) federasyonu kuruldu.

Geleneksel bir Türk sporu olan güreşin en önemli karşılaşması Kırkpınar Yağlı Güreşleri'dir. Türklerin MÖ 4. yy.dan beri güreş yaptıkları bilinmektedir. İlkbahar aylarında doğanın canlanışı için yapılan kutlamalarda, evlenme merasimlerinde, zafer şölenlerinde hep güreş müsabakaları yapılırdı. 1996 yılında Geleneksel Spor Dalları Federasyonu kurulmuş ve kumlu güreş için önemli bir adım atılmıştır.

Çağdaş anlamdaki halter sporu 1890'larda Galatasaray Lisesi'nin Fransız öğretmenlerince sokulması ile olmuştur. 1924 Paris Olimpiyat Oyunları uluslararası alanda katılınılan ilk şampiyonadır. Bu şampiyonaya, Gülleci Cemal Erçman ve Neyzen Şevki Sezgin'den oluşan takımla gidildi. Gülleci Cemal tüy sıklette toplam 345 kg ile 39 halterci arasında 12. olmuştur. 1928 Amsterdam Olimpiyat Oyunları'nda Gülleci Cemal 25 halterci arasında toplam 262.5 kg kaldırarak sekizinci oldu. 1959 yılında 11-23 Ekim tarihleri arasında yapılan Beyrut’ta düzenlenen 3.Akdeniz Oyunları’nda 82.5 kiloda aldığı ikincilikle halterdeki ilk başarımızı sağlayan sporcu Metin Gürman olmuştur. Bu başarılar aynı zamanda uluslararası alanda halter sporundaki ilk başarılardır.Naim Süleymanoğlu ve Halil Mutlu Türkiye'ye Avrupa, Dünya ve Olimpiyat Oyunları'nda halterde altın madalya kazandırarak ülkenin adını duyurmuşlardır.Son yıllarda da Nurcan Taylan,Taner Sağır,Sibel Özkan gibi genç haltercilerimiz uluslararası arenada ön plana çıkmaya başlamışlardır.

Cirit Oyunu, Türklerin en büyük tören ve sportif oyunu idi. Daha sonra 16. yüzyılda Osmanlı Türkleri tarafından bir Savaş Oyunu olarak kabul edildi. 19. yüzyılda bütün Osmanlı ülkesi ve saraylarının en büyük gösteri sporu ve oyunu oldu. Cirit, aynı zaman tehlikeli bir oyun olduğundan 1826 yılında II. Mahmut tarafından yasak edildi. Fakat daha sonra yine Osmanlı Ülkesi'nin başta gelen meydan ve savaş oyunu olarak her tarafa yayıldı. Cirit Oyunu, daha 40-50 yıl öncesine değin Anadolu'da yaygın bir oyun olduğu halde son yıllarda sadece Erzurum, Bayburt, Erzincan, Uşak, Manisa ve Malatya yörelerinde yaşamaya devam etti. 20-25 yıldan beri Konya ve Balıkesir'de tarihe karıştı.1992 yılında Ankara'da 2005 yılında Kars selimde ve Sivas'ta cirit kulüpleri kurularak yaşatılmaya çalışılmaktadır. Her yıl Ertuğrul Gazi Törenleri dolayısıyla eylül aylarının ikinci Pazar günleri Söğüt'te, Haziran'ın ilk haftası Kâğıthane'de ikinci haftası Gebze'de cirit festivalleri yapılmaktadır. Cirit daha sonra Avrupa'ya ve Arabistan ülkelerine sıçramıştır. 17. yüzyılda Fransa'da, Almanya'da ve diğer ülkelerde de Cirit Oyunu yayılmıştır. Türklerin en eski geleneklerinden olan cirit günümüzde Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu altında yapılanmakta ve Türkiye'de en fazla atlı cirit kulübü Uşak ilinde yer almaktadır. Uşak ilinde geleneksel olarak sürdürülen Atlı Ciritin yanında “Mısır Odunu" adı verilen oyuna da rastlanmaktadır. Bu oyunun bir benzerinin eskiden ciritten daha kısa olan ve Lobut adıyla anılan bir arşın boyundaki bir sopayla “Lobut Atma” adıyla oynanmıştır.^[2]

Güreş, binicilik,avcılık ve cirit gibi Türklerde gelenekselleşmiş bir spordur.Günümüzde Dünya Okçuluk Fedarasyonu Başkanı bir Türk'tür. (Uğur Erdener)

Atı Türkler evcilleştirmişlerdir ve eski çağlarda sürekli atlarla haşır neşir olmuşlardır.^[] Türkler için at, mukaddes ve vazgeçilmez bir unsurdur. At sırtında doğar, at sırtında savaşır, at sırtında ölürlerdi.^[] At sütü ve kımız Türklerin yegâne içkisi idi.^[] Günümüzde de çeşitli binicilik kulüpleri ve hipodromlarda bu spor devam ettirilmektedir. Gazi Koşusu,dünyaca ünlüdür.^[]

Türkiye'de en çok sevilen spor türlerinden biri de Futboldur. Futbol ligler halinde oynanmakta ve bunların en büyüğü Süper Lig'dir. Lig şampiyonu olabilmiş olan takımların dördü (Beşiktaş, Fenerbahçe,Galatasaray, İstanbul Başakşehir FK) İstanbul takımı, iki tanesi ise (Trabzonspor ve Bursaspor) ise Anadolu takımlarıdır. Futbol kulüpleri Türkiye Futbol Federasyonu çatısı altında toplanmıştır.^[3]

Türkiye'de futbol son yıllarda kayda değer bir gelişme göstermiş, bunun uzantısı olarak, ulusal takımı 48 yıl aradan sonra 2002 yılında FIFA Dünya Kupası'na katılma hakkı kazanmış ve Güney Kore ulusal takımını yenerek tarihinin en büyük (dünya üçüncülüğü) başarısına imza atmıştır.^[4]

Mevcut spor federasyonlarının lisanslı sporcu sayısı 122.939’dur. Nüfusa göre sporcu oranı 509 iken bu oran futbol branşında 148’dir. Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü ve Futbol Federasyonu'na kayıtlı toplam lisanslı sporcu sayısı 544.572’dir. Türkiye nüfusuna göre oranı ise 115’dir. Bu orana göre Türkiye'de her 115 kişiden biri spor yapmaktadır. Nüfus başına düşen sporcu oranı en iyi durumdaki ilimiz Yalova’dır (37). İkinci olarak Kırklareli gelmektedir (55). Sayısal açıdan en kötü durumda olan illerimiz ise Diyarbakır (375) ve Şırnak (383) gözükmektedir. Bu arada İzmir ili nüfusu başına düşen sporcu sayısı 99, İstanbul ilinde 107, Ankara ilinde ise 153’tür. Bu verilere göre başkent Ankara dahi Türkiye ortalamasının altında kalmaktadır.^[1] Türkiye 2002 Dünya kupasında 3. olmuştur.Ayrıca Avusturya-İsviçre'nin ortak düzenlediği 2008 Avrupa şampiyonasında da yarı finale çıkmayı başarmıştır.Günümüzde Türkiye FIFA Sıralaması'nda tüm dünya ülkeleri arasında 21.sıradadır ve bu puanla futbolun anavatanı İngiltere'nin önündedir.

Türkiye’de hentbol, ilk defa 1927 yılında İstanbul’da oynanmıştır. 1942 yılında İstanbul’da bölge turnuvaları düzenlenmeye başlanmıştır. Türkiye çapında ilk ulusal turnuva 1945 yılında düzenlenmiştir. Toplam 4 takımın katıldığı bu turnuvayı Kara Harp Okulu takımı kazanmıştır. Türkiye'de hentbol federasyonu 1976 yılında kurulmuş, Deplasmanlı Hentbol Ligi ise 1982-83 sezonunda 12 takımın katılımıyla oluşturulmuştur. Kadınlarda ise Türkiye Ligi, 1986-87'de başlamıştır.

Basketbol, Türkiye'de ilk kez 1904 yılında Robert Kolej spor salonunda oynandı. 2002'de Türk ulusal takımı, 12 Dev Adam, bir ilki gerçekleştirerek Türkiye'de yapılan Avrupa Basketbol Şampiyonası’nda (EuroBasket 2001) Yugoslavya’ya karşı final oynadı ve daha sonra dünya 6.'lığını elde etti.2011 Avrupa Kadınlar Basketbol Şampiyonasında finale çıkan kadın ulusal takımımız ise Rusya'ya kaybederek Avrupa 2.'liğini elde etti. Günümüzde Türk Basketbolu FIBA Sıralaması'na göre erkeklerde tüm dünya ülkeleri içinde 13.,bayanlarda ise 32.dir. Türkiye'de, NBA sıkı bir izleyici kitlesine sahiptir.

Şu anda 1. Lig basketbol Basketbol Süper Ligi'dir

2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası, 28 Ağustos ve 12 Eylül tarihleri arasında Türkiye'de gerçekleştirilmiştir. Şampiyonayı FIBA, Türkiye Basketbol Federasyonu ve 2010 Organizasyon Komitesi ortaklaşa organize etmiştir.

1986'dan beri üçüncü defa 24 ülkenin katılacağı turnuvanın grup karşılaşmaları İstanbul, Ankara, İzmir ve Kayseri'de, final aşaması İstanbul Sinan Erdem Spor Salonu'nda oynanmış, şampiyon ise finalde Türkiye'yi 64-81 mağlup eden Amerika Birleşik Devletleri olmuştur.

Voleybol futboldan sonra basketbol ile beraber en popüler spordur.Türkiye kadın millî voleybol takımı FIVB Sıralaması'na göre tüm dünya ülkeleri içerisinde bayanlarda 5.^[5] erkeklerde 24.dür.^[6] Özellikle Eczacıbaşı SK yatırımları Türk voleyboluna büyük bir katkı sağlamıştır. Eczacıbaşı Avrupa turnuvalarında oynadığı Dörtlü finaller ile Türkiye'yi başarıyla temsil etmiştir. Fenerbahçe (kadın voleybol takımı) Şampiyonlar liginde 2. olup 2010 Dünya Kulüpler Şampiyonasında maç kaybetmeden ve set vermeden Dünya Şampiyonu olmuştur. 2012 de ise Fenerbahçe' Şampiyonlar ligi Şampiyonu unvanı kazanmıştır. Avrupanın en büyük kadın voleybol kulüplerinden biri olan VakıfBank SK, 23 Ekim 2012’den 22 Ocak 2014’e kadar oynadığı 73 resmi maçın tamamını kazanarak “Üst üste en çok resmi maç kazanan voleybol takımı” olarak Guinness Rekorlar Kitabı’na girmeyi başarmıştır.^[7] 2018 yılında 10. Türkiye Ligi Şampiyonluğu'nun yanı sıra, üst üste ikinci kez Avrupa Şampiyonlar Ligi'nde ve Dünya Kulüpler Şampiyonası'nda şampiyon olarak 4. kez Avrupa Şampiyonu,^[8] 3. kez de Dünya Şampiyonu unvanını kazanan takım Türk voleybol tarihine önemli oyuncular kazandırmış ve büyük başarılar getirmiştir. Türkiye kadın millî voleybol takımı (Filenin Sultanları) 2012 Londra olimpiyatlarına tarihinde ilk kez katılmış ve turnuvayı 9. olarak tamamlamıştır. 2018 FIVB Voleybol Kadınlar Uluslar Ligi ve 2019 Avrupa Kadınlar Voleybol Şampiyonası'nda gümüş madalya kazanmışlardır.^[9][10] 2020 Ocak ayında Apeldron'da düzenlenen Tokyo Olimpiyat Elemelerin'de finalde Almanyayı yenerek 2020 Tokyo Olimpiyatlarına katılmaya hak kazandılar.^[11]

Filenin Sultanları 2023 Milletler liginde şampiyon oldu.

Türkiye Otomobil ve Motorsporları Federasyonu 1991 yılında kurulmuştur.

Türkiye Formula 1 Grand Prix düzenlenen 17 ülkeden bir tanesidir ve 2005 yılında dahil olmuştur. Türkiye'nin bu dalda yüzakı Kenan Sofuoğlu'dur.

Türkiye'de en yaygın masa sporudur. Ülkenin her yerine yayılmış modern bilardo salonlarında ve okul sporları kategorisine alınmasıyla okullarda da yaygınlaşan, 7 den 70 her yaşta insanın birlikte yapabileceği belki de tek spor dalıdır.

Türkiye'de Amerikan Futbolu ilk defa 1987 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nde öğrenciler arasında oynandı. Üniversite, okul dışından bir takımla ilk maçını 1988 yılında Amerikan Donanması ile yaptı. 2005 yılında federasyonun kurulmasıyla takımlar Türkiye Korumalı Futbol 1. Ligi, Türkiye Korumalı Futbol 2. Ligi ve Üniversiteler Ligi'nde mücadele etmektedir.

Derya Büyükuncu Dünya Yüzme Kupası'nda altın madalya, Avrupa Kısa Kulvar Yüzme Şampiyonası'nda gümüş madalya elde etmiştir.

25 Mayıs 1957'de kurulan Türkiye Yelken Federasyonu'nun amacı, Türkiye'de yelken sporunu tanıtmak, geliştirmek ve yaygınlaştırmaktır. Federasyon, 2006 yılında özerkleşmiştir.

Türkiye'nin futbol, basketbol, voleybol, hentbol ve diğer takım sporlarının süper lig takımlarının yıllara göre lig dereceleri, Türkiye kupası şampiyonlukları bu bölümde yer almaktadır.

Türkiye süper ligi'nde (1959-2017), Galatasaray 22, Fenerbahçe 19, Beşiktaş 16, Trabzonspor 6, Bursaspor 1, Başakşehir 1 kez şampiyon olmuştur.

Türkiye kupası'nda (1963-2017), Galatasaray 17, Beşiktaş 9, Trabzonspor 9, Fenerbahçe 6, Altay, Ankaragücü, Gençlerbirliği, Göztepe ve Kocaeli ikişer, Kayserispor, Bursaspor, Eskişehirspor, Sakaryaspor ve Konyaspor da birer kez şampiyon oldular

Türkiye basketbol süper ligi kulüpleri (erkekler)

Türkiye basketbol erkekler süper liginde (1967-2018), Efes 13, FB 9, Eczacıbaşı 8, GS 5, İTÜ 5, Ülker 4, BJK 2, Tofaş 2, Karşıyaka 2, Altınordu 1, Muhafızgücü 1 kez şampiyon olmuştur.

Erkekler Türkiye Kupası (basketbol)nda (1993-2018), Anadolu Efes 12, Fenerbahçe 4, Ülker 3, Tofaş 3, Galatasaray, Beşiktaş, T. Telekom, P.Karşıyaka, Banvit birer kez şampiyon olmuştur.

Türkiye basketbol süper ligi kulüpleri (kadınlar):

Türkiye süper liginde (1981-2017), GS 13, FB 12, BJK 3, ODTÜ 3, Botaş 2, MTA 2, İstanbul Ünv. 1, Yakın Doğu Ünv.1 kez şampiyon olmuştur.

Türkiye kupasında (1993-2017), Fenerbahçe 11, Galatasaray 11, Botaş 2, Yakın Doğu Ünv. 1 kez şampiyon olmuştur.

Türkiye basketbol süper ligi kulüpleri (kadınlar)

Türkiye voleybol süper ligi kulüpleri (erkekler)

Türkiye süper ligi'nde (1971-2018), Eczacıbaşı 12, Halkbank 9, FB 4, GS 4, Arkas 4, Arçelik 3, Erdemir 3, İETT 3, Netaş 3, Boronkay 1, istanbul BB 1, Muhafızgücü 1 kez şampiyon oldular.

Erkekler Kupa Voley'de (1989-2003/2009-2018), Halkbank 7, Netaş 4, FB 3, Eczacıbaşı 3, Arçelik 2, Arkas 2, SSK 2, Ziraat B.1, Sönmez Flament 1 kez kupayı kazandılar.

Türkiye voleybol süper ligi kulüpleri (kadınlar):

Türkiye süper liginde (1985-2018), Eczacıbaşı 16, Vakıfbank 9, fenerbahçe 5, Emlak Bankası 3, Güneş Sigorta 1 kez şampiyon oldular

Kadınlar Kupa Voley'de (1994-2003/2009-2018), Eczacıbaşı 8, Vakıfbank 6, Fenerbahçe 3, Emlak Bankası 1 kez kupayı aldılar.

Türkiye hentbol süper ligi kulüpleri (erkekler):

Türkiye hentbol erkekler süper liginde (1979-2017),Beşiktaş 13, ASKİ 6, Çankaya Bld.4, Halk Bankası 4, ETİ 3, Hortaş 3, MTA 2 ve Arçelik, İzmir BB, M.M. Piyango, TİY Erkutspor birer kez şampiyon oldular.

Türkiye hentbol süper ligi kulüpleri (kadınlar):

Türkiye hentbol kadınlar süper liginde (1979-2017), TMO 8, Arçelik 3, Muratpaşa Bld. 3, Havelsan 2, YKM 2 ve Altınordu, Anadolu Ünv., ETİ, Eyüboğlu Koleji, Gazi Tıp, Genel-İş, İst.Bankası Yenişehir, Kastamonu Bld.,Kültürspor, MTA, TİY Erkutspor, Taçspor, Yenimahalle Bld. birer kez şampiyon oldular.

Türkiye'deki takım sporu yapan kulüplerin, bütün uluslararası kupalarda, yıllara göre aldığı dereceler, branşlara göre aşağıdadır.

Futbolda uluslararası düzeydeki en önemli başarı, 1999-2000 sezonunda Galatasaray'ın önce UEFA Kupası, sonra da Süper kupa şampiyonluğu ve Türkiye A Milli Futbol Takımı'nın 2002 FIFA Dünya Kupa'sında 3. olmasıdır.

Basketbolda en büyük başarı Fenerbahçe'nin Eupoleague'de 2017'deki şampiyonluğudur.

Voleybol Kadınlar şampiyonlar liginde VakıfBank 3 kez, Eczacıbaşı ve Fenerbahçe de birer kez Avrupa şampiyonu olmuştur.

*CEV Cup, 2000-2007 arasında CEV Top Teams Kupası ismini aldı.

**Kulüpler Dünya Şampiyonası

***Top Volley International Women

Hentbolda, 2015-2016 sezonunda Kastamonu Belediyespor kadın takımı Cahallenge kupasında Avrupa şampiyonu olmuştur. Bu kupada diğer başarı ise Muratpaşa Belediyespor'un 2014-2015 sezonunda EHF Cup'daki 3.lüğüdür.

2017-2018 sezonunda, Kadınlar EHF Cup'ta Kastamonu Belediyespor, kadınlar Challenge Cup'ta Ardeşen GSK, Avrupa 3.sü olmuşlardır.

Türkiye'deki takım sporu yapan kulüpların Avrupa kupalarına katılımları ve aldığı sonuçlar, yıllık olarak gösterilmiştir.

2019-20 sezonunda 5 futbol, 1 kadın futbol, 1 futsal kulübü Avrupa kupalarına katılmaktadır.

2018-19 Sezonunda Galatasaray, Avrupa kupalarında yaptığı 10 maçta 1 galibiyet, 2 beraberlik, 7 de yenilgi alarak son 32 turunda elenmiştir.

Fenerbahçe, Avrupa kupalarında yaptığı 10 maçta 3 galibiyet, 3 beraberlik, 4 de yenilgi alarak son 32 turunda elenmiştir.

Beşiktaş, 2.eleme turundan başladığı Avrupa Ligi'nde 6 galibiyet, 2 beraberlik, 4 yenilgi alarak gruplarda elenmiştir.

2019-2020 sezonunda Galatasaray Şampiyonlar Ligi'nde, Beşiktaş Avrupa Ligi'nde doğrudan gruplara katılmaktadır.

Türkiye'den Avrupa liglerine katılan futbol kulüpleri:

Kaynak:

2019-20 UEFA Şampiyonlar Ligi,,^[14] 2019-20 UEFA Avrupa Ligi -^[15]

Futsal Şampiyonlar Ligi-,^[16] Kadınlar Şampiyonlar Ligi-^[17]

2018-19 Sezonunda final-four oynayan iki Türk takımı Anadolu Efes 2., Fenerbahçe Doğuş 4. olmuştur. Ayrıca 3 takım da çeşitli kupalarda çeyrek finalde oynamıştır: Kadınlar Euroleague'da Fenerbahçe, FİBA Avrupa Kupası' nda Pınar Karşıyaka, EuroCup Kadınlar'da Çukurova Basketbol.

2019-2020 sezonunda 19 basketbol kulübü Avrupa liglerine katılma hakkı elde etti. 11 erkek basketbol, 8 kadın basketbol takımı Türkiye'yi temsil etmektedir. Bu sezon Avrupa kupalarına Gaziantep Basketbol ve Bahçeşehir Koleji takımları da katılmaktadır.

Kaynak:^[18][19][20]

Euroleague (EUL),^[21] EuroCup(EUC),^[22] FİBA Şampiyonlar Ligi(BCL) FİBA Avrupa Kupası BEC),^[23]Euroleague Kadınlar (ELW)^[24] EuroCup Kadınlar(ECW)^[25]

2018-19 sezonunda 12 Voleybol kulübü Avrupa kupalarına katılmıştır. 6 takımımız kupalarda 2.lik ile 5.cilik arasında derece almıştır:

2019-20 Sezonunda Fenerbahçe (erkek voleybol takımı) tekrar Avrupa liglerine katılmaya hak kazanmıştır. Beylikdüzü V.İ. kupalara ilk kez katılmaktadır. Beşiktaş, Ziraat Bankası, İstanbul BBSK kupalara katılamamıştır.

Türkiye'den Avrupa liglerine katılan voleybol kulüpleri:

Kaynak:^[26][27][28]

2018-19 sezonunda 8 hentbol kulübü Avrupa kupalarına katılmıştır. Bir sezon önce 2 kupa 3.lüğü bir de 5.liği olan Türk takımları bu sezonda başarı gösterememiş ve ilk turlarda elenmişlerdir.

2019-20 sezonunda Beşiktaş erkek takımı, yıllarca katıldığı Şampiyonlar ligine katılmamış ve EHFCup' alınmıştır. Kupalara geçen yıl katılamayan Beykoz Belediye ve Ardeşen GSK bu sezonda yer alacaktır. Kupaların yeni takımı ise: Antalyaspor.

Türkiye'den Avrupa liglerine katılan hentbol kulüpleri:

Kaynak:^[29][30]