İçeriğe atla

Türkiye'de seçim barajı

Bu madde Türkiye'deki seçim barajı uygulaması hakkındadır. Ana madde için seçim barajı sayfasına bakınız.

Türkiye, %7[1] seçim barajı uygulaması ile dünyadaki en yüksek seçim barajına sahip ülkelerdendir.[2] Baraj bağımsız adaylara uygulanmamaktadır. Buna ek olarak siyasi partilerin Hazine yardımından yararlanmaları için %3 oy alma zorunluluğu bulunmaktadır.

Tarihçe

12 Eylül 1980 öncesinde Türkiye'de uygulanan seçim sistemi partilerin aldıkları oya yakın oranda mecliste temsil edildikleri barajsız d’Hondt sistemi idi. 12 Eylül askerî darbesinden sonraki dönemde Milli Güvenlik Konseyi cuntası tarafından atanan ya da onaylanan Danışma Meclisi d’Hondt sistemini modifiye ederek 10 Haziran 1983 tarihli 2839 sayılı kanun çerçevesinde illerin seçmen sayısının milletvekili sayısına bölünmesiyle elde edilen "çevre barajı" ve %10 ulusal baraj olmak üzere iki baraj eklemiştir.

Başta Kamer Genç olmak üzere bazı Danışma Meclisi üyeleri %10'luk baraja karşı çıkmıştır. Seçim barajına neden olarak darbe öncesinde Türkiye'nin içerisinde bulunduğu siyasal iktidarsızlık ve politik şiddet ortamı gösterilmiştir.[3] Seçim çevrelerinin en fazla 7 milletvekilline sahip olması da küçük partileri sınırlandırmıştır. 1987 seçimleri öncesinde Turgut Özal liderliğindeki ANAP, seçim çevrelerinin maksimum milletvekili sayısını 6’ya indirmiş, 4, 5 ve 6 milletvekili seçen çevrelerde en çok oyu alan partiye ekstra 1 milletvekili verilmesi yasalaşmıştır. Bu nedenden ötürü 1987 seçimlerinde ANAP oyların %36,31'ini alırken sandalyelerin y. %62'sine sahip olmuştur.[3]

1983'ten 2018'e kadar gerçekleştirilmiş 11 genel seçimde 40 milyonu aşkın oy baraj nedeni ile parlamentoda temsil edilmemiştir. 2002 genel seçimlerinde 14 milyonu aşkın oyun (toplam oyun %46.33'ü) seçim barajını geçemeyen partilere gitmesiyle bu seçimler en çok baraja takılan oyun kullanıldığı seçimleri oluşturmuştur.[4] Bu seçimde Adalet ve Kalkınma Partisi oyların %34'üne sahip olurken, meclisteki milletvekillerinin %64'üne sahip olmuştur. Aynı şekilde barajı geçen tek diğer parti olan Cumhuriyet Halk Partisi de aldığı oya oransız oranda milletvekili çıkartmıştır.[2]

2004'te Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Türkiye'nin seçim barajını düşürmesi gerektiğini açıklamış,[5] ancak 2007 yılında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde görülmüş Yumak ve Sadak Davası'nda Türkiye'deki %10'luk seçim barajının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin özgür seçimlere ilişkin ilk maddesinin 3. kısmına karşı bir ihlal oluşturamayacağına kanaat getirilmiştir.[6]

Seçim barajının kabulünden beri bağımsız adaylarda barajın olmamasından ötürü çeşitli seçimlerde partiler bağımsız aday çıkartarak baraj kuralını aşmaya çalışmıştır. 2002 Türkiye genel seçimlerinde Mehmet Ağar, Edip Safder Gaydalı, Sabahattin Cevheri ve Ülkü Güney gibi siyasetçiler bağımsız olarak seçilmiştir. 2007 Türkiye genel seçimlerine 604 adet bağımsız aday katılmıştır.[7][8]

2014 yılından beri, parti başkanı Selahattin Demirtaş'ın seçimler sırasında partisine kıyasla çok daha düşük bir oy yüzdesine sahip olması neden gösterilerek barajı geçmesi adına Halkların Demokratik Partisi'ne Adalet ve Kalkınma Partisi'ne muhalif partilerden "emanet oy" verildiği rapor edilmiştir. Bu emanet oy sonucunda HDP’nin baraj altında kalıp AKP’nin Meclis’te çoğunluğu sağlamaması amaçlanmaktadır.[9]

2021 yılında Recep Tayyip Erdoğan ve Devlet Bahçeli, MHP ve AKP'nin beraber yürüttüğü yeni seçim yasası çalışmaları kapsamında halen yüzde 10 olan seçim barajının yüzde 7 olarak netleştiğini açıkladı.[10]

Seçim barajı 31 Mart 2022 tarihinde %7 olarak değiştirildi.[1]

Hazine yardımı

Hukuken en son yapılan genel seçimlerde %10 barajını aşan tüm partilere genel bütçe gelirle­rinin 5 binde 2'si oranında devlet yardımı yapılmaktadır. Bunun dışında %10'luk barajın altında kalan ancak %3'ten fazla oy alan partilere de bu hesabın dışında, en düşük yardımı alan siyasi partinin oy ora­nıyla orantılı olarak yardım gerçekleştirilmektedir.[11]

2021 yılında açıklanan yeni seçim yasası çalışmaları çerçevesinde ilk başta bu sınırın %7'ye çıkartılabileceği öne sürülmüş olsa da,[12] Erdoğan ve Bahçeli %3 sınırının korunacağını açıklamıştır.[10]

Tepki ve eleştiriler

Türkiye'nin dünyadaki en yüksek seçim barajına sahip olması bu uygulamanın sorgulanmasına sebep olmuştur. Baraj sitemi yeni ve küçük partilerin büyümesinin önüne geçen bir sistem olarak görülmektedir.[2] Çeşitli parti üyeleri seçim barajının kendi partilerini veya belirli seçmen gruplarını hedeflediğini öne sürmektedir.

Kemal Kılıçdaroğlu ve diğer politikacılar yüksek seçim barajının ülkedeki Kürt seçmeni baskılamak amacıyla kullanıldığı öne sürmüştür. CHP milletvekili Aytuğ Atıcı ise barajın ilk başta Millî Görüş ideolojisine karşı konulmuş olduğunu, ancak aslen 1995 Türkiye genel seçimlerinde bu ideolojiye mensup Refah Partisi'nin %24 ile iktidara gelmesine neden olduğunu açıklamıştır. Gazeteci Ruşen Çakır'a göre baraj merkez sağ ve solda yer almayan her partinin baskılanması için kullanılmıştır.[4]

Bülent Arınç barajı desteklemektedir. 2015'te Erdoğan ise barajın kaldırılması halinde Türkiye'nin bir koalisyon ülkesi olacağını öne sürmüştür. Erdoğan barajı "demokrasi ile ilintili bir konu değil" olarak tanımlamıştır. Baraj destekçisi Burhan Kuzu barajın kaldırılması halinde Türkiye'nin 2001'e döneceğini öne sürmüştür.[4]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b "Seçim barajı yüzde 7 oldu - Son Dakika". Milliyet. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022. 
  2. ^ a b c Toker, Cem (2008). "Why Is Turkey Bogged Down?" (PDF). Turkish Policy Quarterly. Turkish Policy. 4 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2013. 
  3. ^ a b "Yüzde 10 barajının öyküsü". NTV. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021. 
  4. ^ a b c 140journos (29 Ocak 2019). ""demokrasi şöleni" seçim barajı". 140journos (İngilizce). 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2021. 
  5. ^ Council of Europe Resolution 1380 (2004)
  6. ^ Turkish Daily News, 31 January 2007, European court rules election threshold not violation 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ "Seçimlerde 604 Bağımsız Aday Var". Bianet. 6 Haziran 2007. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ Turkish Daily News, 24 July 2007, Here come the independents 23 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ odatv4.com. ""Barajı aşsın" diye HDP'ye verilen emanet oylar ne kadar". www.odatv4.com. 2 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021. 
  10. ^ a b "Yeni seçim yasası: Baraj yüzde 7, seçime girmek için 'grup kurmak yeterli olmayacak'". BBC News Türkçe. 1 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2021. 
  11. ^ "Hazine'den 5 partiye 481 milyon TL yardım". Sözcü. 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021. 
  12. ^ "AK Parti, partilerin hazine yardımı alma şartlarına yüzde 7 ve "terörle ilişki" şartı için çalışma başlattı". Independent Türkçe. 10 Mart 2021. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Deniz Baykal</span> Türk siyasetçi (1938–2023)

Deniz Baykal, Türk avukat, siyaset bilimci, akademisyen ve siyasetçidir. Cumhuriyet Halk Partisinin 4. genel başkanıdır. 1995-1996 yılları arasında başbakan yardımcılığı görevini yürüttü. Birçok hükûmette yer alan Baykal, kısa aralıklar dışında 1992-2010 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisinin genel başkanlığını yaptı. 2002-2010 yılları arasında CHP'yi ana muhalefet partisi olarak yönetti.

<span class="mw-page-title-main">Saadet Partisi</span> Türkiyede bir siyasi parti

Saadet Partisi, 20 Temmuz 2001'de Necmettin Erbakan ve Recai Kutan liderliğinde kurulan ve Türkiye'de faaliyet gösteren bir siyasi partidir. Parti tüzüğüne göre resmî kısaltması "SAADET" şeklindedir. Simgesi hilal ve beş adet yıldızdır. TBMM'de 20 milletvekili ile grubu bulunmaktadır. Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu'dur.

<span class="mw-page-title-main">1954 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 10. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1954 Türkiye genel seçimleri, 2 Mayıs 1954 tarihinde TBMM'de görev yapacak 10. dönem milletvekilleri için yapılan seçimlerdir.

<span class="mw-page-title-main">1965 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 13. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1965 Türkiye genel seçimleri, 10 Ekim 1965 tarihinde yapılan bu genel seçimler ile TBMM 13. dönem milletvekilleri seçildi. İlk kez Millî bakiye sisteminin uygulandığı bu seçimlerde, Türkiye tarihinde ilk defa bir sosyalist parti olan Türkiye İşçi Partisi milletvekili çıkararak meclise girdi.

<span class="mw-page-title-main">1969 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 14. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1969 Türkiye genel seçimleri, 12 Ekim 1969 tarihinde TBMM 14. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir.

<span class="mw-page-title-main">1983 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 17. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1983 Türkiye genel seçimleri, 12 Eylül Darbesinin ardından yapılan ilk genel seçimdir. Bu genel seçim ile TBMM 17. dönem milletvekilleri seçildi. Seçimlere Millî Güvenlik Konseyi'nin izin verdiği üç parti katıldı.

<span class="mw-page-title-main">1987 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 18. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1987 Türkiye genel seçimleri ile TBMM 18. dönem milletvekilleri seçildi. Seçimler 29 Kasım 1987 tarihinde, 67 ildeki 104 seçim çevresinde düzenlendi.

<span class="mw-page-title-main">1991 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 19. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1991 Türkiye genel seçimleri, 20 Ekim 1991 tarihinde yapılan ve TBMM 19. dönem milletvekillerinin belirlendiği seçimlerdir.

<span class="mw-page-title-main">1995 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 20. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1995 Türkiye genel seçimleri, 24 Aralık 1995 tarihinde yapılan ve TBMM 20. dönem üyelerinin belirlendiği seçimdir. 79 ilde, 83 seçim çevresinde %10'luk ülke barajlı D'Hondt sistemi uygulanarak yapılan seçimlerde 29.189.146 seçmen toplam 138.608 sandıkta oy kullandı.

<span class="mw-page-title-main">2002 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 22. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

2002 Türkiye genel seçimleri, 3 Kasım 2002 günü Türkiye genelinde yapılan erken genel seçimdir. Bu genel seçim ile Türkiye Büyük Millet Meclisi 22. dönem milletvekilleri seçilmiştir. Yüzde 10 ülke barajlı d'Hondt sistemi uygulanan seçimde, yalnızca Adalet ve Kalkınma Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi bu barajı aşarak meclise milletvekili sokmayı başarmışlardır. Oyların yüzde 34,3'ünü alarak kazandığı 363 milletvekilliği ile tek başına iktidar olan AK Parti, TBMM'nin üyelik sayısının yaklaşık yüzde 66'sını alarak liste usulü çoğunluk sisteminin uygulandığı 1950'li yıllardan sonra TBMM'deki en büyük temsil gücünü elde eden siyasi parti oldu.

<span class="mw-page-title-main">1999 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 21. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1999 Türkiye genel seçimleri, 18 Nisan 1999 tarihinde yapılan ve TBMM 21. dönem milletvekillerinin belirlendiği genel seçim. Türkiye'nin 80 ilindeki 84 seçim çevresinde, %10 ülke barajlı d'Hondt sisteminin uygulanarak gerçekleştirilen seçimlerde 550 milletvekili TBMM'ye girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">2007 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 23. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

2007 Türkiye genel seçimleri, 22 Temmuz 2007 tarihinde TBMM 23. dönem üyelerini belirlemek için yapılan seçimdir.

Bin Umut Adayları, 22 Temmuz 2007 seçimlerinde yüzde 10'luk seçim barajını geçebilmek için DTP, ÖDP, EMEP ve SDP'nin desteklediği bağımsız milletvekili blokudur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de seçimler</span>

Türkiye'de seçimler devletin altı pozisyonu için yapılır: cumhurbaşkanlığı (ulusal), parlamento (ulusal), belediye başkanlığı (yerel), ilçe belediye başkanlığı (yerel), il veya belediye meclis üyeleri (yerel) ve muhtarlar (yerel). Seçimler dışında referandumlar da yapılmaktadır.

Seçim barajı veya seçim eşiği, bir adayın veya siyasi partinin, temsil veya yasama organında ek koltuklara sahip olabilmesi için gereken tüm oy sayısının minimum payını ifade eder. Bu sınırlama, farklı şekillerde işleyebilir, örneğin parti listesi orantılı temsil sistemlerinde seçim barajı, bir partinin yasama organında koltuk alabilmesi için belirli bir minimum oy yüzdesi, ulusal olarak veya belirli bir seçim bölgesinde alması gerektiğini belirtir. Tek tercihli oylama sistemlerinde seçim barajına kota denir ve sadece birinci tercih oyları kullanılarak veya daha düşük tercihlere dayalı olarak diğer adaylardan aktarılan oyların bir kombinasyonuyla. Karma üye orantılı nispi temsil sistemlerinde seçim barajı, yasama organında üstünlük koltuklarına kimlerin uygun olduğunu belirler.

<span class="mw-page-title-main">2011 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 24. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

2011 Türkiye genel seçimleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi 24. Dönem üyelerinin seçilmesi için 12 Haziran 2011'de yapılan genel seçimlerdir. 34 yıldan sonra Türkiye'nin "erken" yapılmayan ilk genel seçimidir.

<span class="mw-page-title-main">2003 Türkiye milletvekili ara seçimleri</span> TBMM ara seçim

2003 Türkiye Milletvekili Ara Seçimleri, TBMM 22. Yasama Dönemi üyelerinin belirlenmesi için 3 Kasım 2002'de yapılan milletvekili genel seçimlerinde AK Parti Milletvekili Mervan Gül, CHP Milletvekili Ekrem Bilek ve Bağımsız Milletvekili Fadıl Akgündüz'ün milletvekilliği düşürüldü. Bunun üzerine Siirt iӀi seçimlerinin itiraz üzerine Yüksek Seçim Kurulu tarafından iptal edilmesi nedeniyle 9 Mart 2003 tarihinde yapılan yenileme seçimleridir.

<span class="mw-page-title-main">Haziran 2015 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 25. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

Haziran 2015 Türkiye genel seçimleri, 7 Haziran 2015 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi 25. Dönemi'nin 550 yeni üyesini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir. Seçim, Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihi'nin 24. genel seçimleridir.

<span class="mw-page-title-main">Recep Tayyip Erdoğan'ın seçimler tarihi</span> Recep Tayyip Erdoğanın aday olduğu seçimlerin listesi

Siyasi kariyerine 1975 yılında Millî Selamet Partisi Beyoğlu Gençlik Kolu Başkanlığına seçilerek başlayan Recep Tayyip Erdoğan, ertesi yıl seçildiği İstanbul İl Gençlik Kolları başkanlığı görevini, Millî Selamet Partisi'nin 12 Eylül Darbesi sonrasında kapatılmasına dek görevini sürdürdü. 1983'te kurulan Refah Partisi ile siyasete döndü ve 1984 yılında partinin Beyoğlu ilçe başkanı oldu. Ertesi yıl düzenlenen genel kongrede Merkez Karar ve Yürütme Kurulu üyesi seçilirken aynı yıl partinin İstanbul il başkanlığına getirildi.

<span class="mw-page-title-main">2023 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 28. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

2023 Türkiye genel seçimleri, 14 Mayıs 2023 tarihinde düzenlenen ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin 28. döneminin 600 yeni üyesini belirlemiş olan seçimlerdir. 2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turu ile aynı gün yapıldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bir konuşmasında 1950 seçimlerine atıfta bulunarak seçimlerin 14 Mayıs 2023'te yapılabileceğinin işaretini vermiştir ve bu tarih, bazı muhalif partiler tarafından seçim tarihi olarak kabul edilmiştir. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 10 Mart 2023'te imzalanan bir kararnameyle seçimlerin yenilenmesine karar verildi. Aynı gün Yüksek Seçim Kurulu genel seçimlerin ve cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turunun 14 Mayıs'ta ve cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunun da 28 Mayıs'ta yapılmasına karar verdi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.