Türkiye'de emeklilik sistemi
| Makale serilerinden |
 |
Emeklilik, insanların çalışma gücü ve yeteneklerini yitirip, çalışma hayatından ayrılmalarıyla gelir kaynaklarının ortadan kalkması üzerine kazandıkları haktır. Emeklilik sayesinde, prim ya da kesenek ödeyen işçi, memur ya da bağımsız çalışanların yasayla belirlenmiş bir süre sonunda işten ayrılarak, bir hizmet karşılığı olmaksızın aylık alması sağlanır.
19. yüzyıla kadar birçok sosyal hak gibi emeklilik veya emekli aylığı olmadığı için, çalışanlar genellikle ölene kadar ya da kişisel ve ailelerine ait servetleri ölçüsünde çalışma hayatının içinde yer alırlardı. Bu hakkın kullanılabilir hale gelmesi, on dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru, sosyal güvenlik sistemlerinin gelişmeye başlamasıyla söz konusu olmuştur.
Günümüzde çoğu gelişmiş ülkede, insanların ilerleyen yaşlarda işgücünün dışında kalmalarından dolayı mağduriyete uğramamaları için sosyal güvenlik sistemleri geliştirilmiş, çalışanlara emeklilik hakkı tanınmıştır. Emekli aylıkları çalışanlardan kesilen primlerle karşılanabildiği gibi doğrudan devlet tarafından da karşılanabilir. Buna rağmen halen çoğu gelişmekte olan ülkede işgücünden ayrılanların geçimi aileleri tarafından sağlanmaktadır. Emeklilik yaşı ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. 55-70 aralığında değişebilen emeklilik yaşı, cinsiyete göre de değişebilir. Çoğunlukla tehlikeli ya da yıpratıcı olarak adlandırılan meslek dallarında çalışanlara erken emeklilik hakkı tanınır. Ayrıca bu iş kollarından emeklilik hakkı kazananların emekli aylıkları diğer iş kollarına nazaran daha yüksektir.
Bununla birlikte, emeklilikle ilgili sorunlar ülkeden ülkeye ve zamana göre değişmektedir. Sağlık ve beslenme ile ilgili gelişmelerin ortalama insan ömrünü uzattığı gelişmiş ülkelerde bile gelir yetersizliği nedeniyle emeklilerin ikinci bir iş talebi artmaktadır.
Çalışan emekliliği sistemi
Türkiye'de emeklilik kamuya ait veya özel olabilir. 1982 Türkiye Anayasası'nın 60. Maddesi "Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar" demektedir.[1]
Mayıs 2006'ya kadar üç ayrı sosyal güvenlik kurumu bulunmaktaydı: özel sektör ve kamu sektörü çalışanları için SSK; devlet memurları için Emekli Sandığı (ES) ve serbest meslek sahipleri ve çiftçiler için Bağ-Kur. Bu kurumların hepsi 2006 yılında Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) adı altında birleştirilmiştir.
Devlet emeklilik sistemi, çalışanlardan ve işverenlerinden sigorta primi toplayan Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yönetilmektedir. SGK'ya gerekli süre boyunca prim ödeyen bir kişi emeklilik yaşına geldiğinde SGK emekli aylığı almaya hak kazanır ve emekli aylığının miktarı ödediği prim miktarına göre belirlenir. SGK emeklilik maaşlarına ek olarak, kişiler sigorta şirketleri tarafından yönetilen özel emeklilik fonlarına ek katkı payı ödeyerek özel emeklilik sistemini kullanabilirler. Özel emeklilik sistemi kanunla düzenlenmektedir. Ayrıca Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları için OYAK adında ayrı bir emeklilik fonu bulunmaktadır.
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), hükûmet tarafından aktif olarak teşvik edilmektedir. 2013 yılına kadar katkı paylarının %30'una kadar vergi iadesi yapılmaktaydı. 2013 yılından sonra devlet, ödenen katkı paylarının %25'i oranında katkıda bulunmaya başlamıştır. Bu devlet katkıları özel şartlar altında kazanılabilir. 2017 yılında hükûmet, belirli çalışanların maaşlarının %3'ü ile sisteme otomatik olarak katıldığı ve sistemden ayrılma seçenekleri de olan Otomatik BES'i uygulamaya koymuştur. Eylül 2020'de Cumhurbaşkanı Erdoğan, BES fonlarının kredi amaçlı kullanılabileceğini açıklamıştır.[2]
Emeklilik yaşı prim günü şartları
Erkek için
| Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi | Yıl Şartıyla Prim Gün Sayısı | Emeklilik Yaşı Şartı |
|---|---|---|
| 31.12.2008 ve sonrası | 7200 gün | 60 yaş |
| 09.09.1999 ~ 31.12.2008 | 7000 gün | 60 yaş |
| 24.11.1998 ~ 08.09.1999 | 25 yıl; 5975 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1997 ~ 23.11.1998 | 25 yıl; 5900 gün | yaş şartı yok |
| 24.11.1995 ~ 23.05.1997 | 25 yıl; 5825 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1994 ~ 23.11.1995 | 25 yıl; 5750 gün | yaş şartı yok |
| 24.11.1992 ~ 23.05.1994 | 25 yıl; 5675 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1991 ~ 23.11.1992 | 25 yıl; 5600 gün | yaş şartı yok |
| 24.11.1989 ~ 23.05.1991 | 25 yıl; 5525 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1988 ~ 23.11.1989 | 25 yıl; 5450 gün | yaş şartı yok |
| 24.11.1986 ~ 23.05.1988 | 25 yıl; 5375 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1985 ~ 23.11.1986 | 25 yıl; 5300 gün | yaş şartı yok |
| 24.11.1983 ~ 23.05.1985 | 25 yıl; 5225 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1982 ~ 23.11.1983 | 25 yıl; 5150 gün | yaş şartı yok |
| 24.11.1980 ~ 23.05.1982 | 25 yıl; 5075 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1979 ~ 23.11.1980 | 25 yıl; 5000 gün | yaş şartı yok |
| 09.09.1976 ~ 23.05.1979 | 25 yıl; 5000 gün | yaş şartı yok |
| 08.09.1976 ve öncesi | 25 yıl; 5000 gün | yaş şartı yok |
Kadın için
| Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi | Yıl Şartıyla Prim Gün Sayısı | Emeklilik Yaşı Şartı |
|---|---|---|
| 31.12.2008 ve sonrası | 7200 gün | 58 yaş |
| 09.09.1999 ~ 31.12.2008 | 7000 gün | 58 yaş |
| 24.05.1999 ~ 08.09.1999 | 20 yıl; 5975 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1998 ~ 23.05.1999 | 20 yıl; 5975 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1997 ~ 23.05.1998 | 20 yıl; 5975 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1996 ~ 23.05.1997 | 20 yıl; 5900 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1995 ~ 23.05.1996 | 20 yıl; 5825 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1994 ~ 23.05.1995 | 20 yıl; 5750 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1993 ~ 23.05.1994 | 20 yıl; 5675 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1992 ~ 23.05.1993 | 20 yıl; 5600 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1991 ~ 23.05.1992 | 20 yıl; 5525 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1990 ~ 23.05.1991 | 20 yıl; 5450 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1989 ~ 23.05.1990 | 20 yıl; 5375 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1988 ~ 23.05.1989 | 20 yıl; 5300 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1987 ~ 23.05.1988 | 20 yıl; 5225 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1986 ~ 23.05.1987 | 20 yıl; 5150 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1985 ~ 23.05.1986 | 20 yıl; 5075 gün | yaş şartı yok |
| 24.05.1984 ~ 23.05.1985 | 20 yıl; 5000 gün | yaş şartı yok |
| 09.09.1981 ~ 23.05.1984 | 20 yıl; 5000 gün | yaş şartı yok |
| 01.04.1981 ~ 08.09.1981 | 20 yıl; 5000 gün | yaş şartı yok |
| 01.04.1981 ve öncesi | 20 yıl; 5000 gün | yaş şartı yok |
Engelliler için erken emeklilik şartları
| Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi | 3. derece; %40 ile 59 arası | 2. derece %60 ile 79 arası | 1. derece %80 ve üzeri |
|---|---|---|---|
| 05.08.1991 ve daha önce | 15 yıl; 3600 gün | 15 yıl; 3600 gün | 15 yıl; 3600 gün |
| 06.08.1991 ~ 05.08.1994 | 16 yıl; 3760 gün | 15 yıl 8 ay; 3680 gün | 15 yıl; 3600 gün |
| 06.08.1994 ~ 05.08.1997 | 17 yıl; 3920 gün | 16 yıl 4 ay; 3760 gün | 15 yıl; 3600 gün |
| 06.08.1997 ~ 05.08.2000 | 18 yıl; 4080 gün | 17 yıl; 3840 gün | 15 yıl; 3600 gün |
| 06.08.2000 ~ 05.08.2003 | 19 yıl; 4240 gün | 17 yıl 8 ay; 3920 | 15 yıl; 3600 gün |
| 05.08.2003 ~ 30.09.2008 | 20 yıl; 4400 gün | 18 yıl; 4000 gün | 15 yıl; 3600 gün |
| Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi | 3. derece; %40 ile 59 arası | 2. derece %60 ile 79 arası | 1. derece %80 ve üzeri |
| 01.10.2008 ~ 31.12.2008 | 18 yıl; 4 bin 100 gün | 16 yıl; 3 bin 700 gün | 15 yıl; 3 bin 700 gün |
| 01.01.2009 ~ 31.12.2009 | 18 yıl; 4 bin 200 gün | 16 yıl; 3 bin 800 gün | 15 yıl; 3 bin 800 gün |
| 01.01.2010 ~ 31.12.2010 | 18 yıl; 4 bin 300 gün | 16 yıl; 3 bin 900 gün | 15 yıl; 3 bin 900 gün |
| 01.01.2011 ~ 31.12.2011 | 18 yıl; 4 bin 400 gün | 16 yıl; 4 bin gün | 15 yıl; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2012 ~ 31.12.2012 | 18 yıl; 4 bin 500 gün | 16 yıl; 4 bin 100 gün | 15 yıl; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2013 ~ 31.12.2013 | 18 yıl; 4 bin 600 gün | 16 yıl; 4 bin 200 gün | 15 yıl; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2014 ~ 31.12.2014 | 18 yıl; 4 bin 680 gün | 16 yıl; 4 bin 300 gün | 15 yıl; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2015'ten sonra | 18 yıl; 4 bin 680 gün | 16 yıl; 4 bin 320 gün | 15 yıl; 3 bin 960 gün |
Bireysel emeklilik / Özel emeklilik sistemleri
7 Ekim 2001 yılında yürürlüğe giren, 27 Ekim 2003 yılında fiilen uygulamaya başlanan özel bir emeklilik sistemidir.[3] İnsanların çalışma hayatlarında birikim yapabilmelerini amaçlayan sistem, emeklilik döneminde harcanabilecek bir yatırım hedeflemektedir. Bireysel emeklilik sistemine dahil olan vatandaşlar, yaptıkları yatırımın yüzde 30'u oranında devlet katkısı alarak teşvik edilmektedir.[4] TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nun aldığı kararla 18 yaşını tamamlamamış çocukların da Bireysel Emeklilik Sistemi'ne dahil olabilmelerine karar verilmiştir.[5]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI" (PDF). 7 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Bireysel emeklilik paraları kredi olarak mı kullandırılacak?". Sözcü. 29 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2022.
- ^ "Sermaye Piyasası Kurulu". www.spk.gov.tr. 13 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021.
- ^ "Emeklilik Gözetim Merkezi". www.egm.org.tr. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021.
- ^ mehmetnuri; mehmetnuri. "18 yaş altına Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) kabul edildi". Posta. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021.
| Tarih | |
|---|---|
| Endüstri ve ticaret | |
| Enerji | |
| Altyapı | |
| Finans ve bankacılık | |
| Makro-ekonomik veriler | |
| Ekonomik krizler ve hamleler | |
