İçeriğe atla

Türkiye'de 68 kuşağı

68 kuşağı, tüm dünyada etkisini hisettiren 1968 kuşağı protestolarının Türkiye'deki yansıması olarak Deniz Gezmiş, Mahir Çayan, Kemal Bingöllü, İbrahim Kaypakkaya, Behice Boran, Sevgi Soysal, Şirin Cemgil, İlkay Demir, Gülten Savaşçı, Hatice Alankuş, Füsun Özbilgen, Necmiye Alpay,[1] Hasan Yalçın, Cihan Alptekin, Hüseyin İnan, Yusuf Aslan, Harun Karadeniz, Sinan Cemgil, Ali Haydar Yıldız, Rasih Ulaş Bardakçı, Kadir Manga, Ahmet Atasoy, Alpaslan Özdoğan, Hüseyin Cevahir, Ömer Ayna, Taylan Özgür, Doğu Perinçek, Zülfü Livaneli gibi isimlerin liderliğinde oluşturulan Marksist-Leninist sentezli hareketin adıdır.

1960'lı yılların içinde bulunduğu ve tüm dünyada esen özgürlük akımından ve savaş karşıtlığından etkilenmiş ve Türkiye'de sol görüşlü 60 gençliğinin oluşturduğu bir akım olarak bilinir.

Aynı dönemde kapitalist birçok ülkede ve özellikle ABD'de sisteme aykırı hareketleriyle ön plana çıkan Hippiler gibi özgürlükçü ve antimilitarist akımlar oluşmuştu.

68 kuşağını başlatan olayların ilki Fransa'daki Sorbonne Üniversitesinde meydana gelen öğrenci isyanıdır. Ayrıca Latin Amerikalı devrimci Ernesto Che Guevara'nın La Higuera'da yakalanıp 9 Ekim 1967 tarihinde Bolivya Ordusu'nun elinde öldürülmesi de bu olayların başlangıcına neden olarak gösterilebilir.

68 kuşağının Türkiye'deki uzantısını ise Deniz Gezmiş, Mahir Çayan, İbrahim Kaypakkaya, Hüseyin İnan, Yusuf Aslan gibi sol içinde çeşitli fraksiyonlara ayrılan devrimciler ve eylemci öğrenciler oluşturmuştur.

Silahlı mücadele

Filistin'den dönen Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu'nun çekirdek kadrosu 1969'da silahlı mücadeleyi başlatma kararı aldı. Mahir Çayan bu grubu mücadeleye erken başlandığı yönünde uyardı ve ortak örgütlenme önerisi verdi. Lakin THKO'yu oluşturacak grubun kır gerillasını benimsiyor olması ve Çayan grubunun ise şehir gerillasını benimsiyor olmasından dolayı bu teklif Hüseyin İnan tarafından reddedildi. Lakin silahlı mücadeleyi başlatamadan önder kadrolarının tutuklanması yüzünden silahlı mücadele 1970'te başlatılmıştır. THKO önderlerinin bahar 1971'de yakalanması üzerine ve idamla yargılanmaları yüzünden Mahir Çayan grubu olan THKP-C kuruluş eylemi olarak Efraim Elrom'u kaçırdı. THKP-C hapisteki devrimcilerin salınmasını istedi. İstekleri kabul edilmedi. Bunun üzerine Efraim Elrom 22 Mayıs 1971'de öldürüldü. Bu ve içinde Kızıldere Olayı'nın olduğu bir dizi daha eylem düzenlendi ama THKO önderlerinin idamları engellenemedi. 1972'de THKO önderlerinin idam edilmesinden bir süre sonra Malatya Kürecik'te Türkiye Komünist Partisi/Marksist-Leninist kuruldu. TKP/ML ilk eylemi Sinan Cemgil, Kadir Manga ve Alpaslan Özdoğan'ı jandarmaya ihbar eden Muhtar Mustafa Mordeniz'in İbrahim Kaypakkaya tarafından öldürülmesinden başlayarak arasında Tunceli Kaymakamı'nın evinin yakılıp bombalanması gibi bir dizi eylem düzenlendi. 1973 kışında eylemlerini yavaşça azaltan ama bitirmeyen TKP/ML 24 Ocak 1973'te Vartinik köyünde bir baskın yedi ve bu baskında Ali Haydar Yıldız öldürüldü, Kaypakkaya ise yaralı olarak kurtuldu. Kısa bir süre sonra Kaypakkaya yakalandı ve 3 ay sonra Diyarbakır'da öldü. Böylece bir daha 1974'te afla yeniden yapılana kadar illegal sol söndürüldü. '74 affından sonra ise özellikle THKP-C ve TKP/M-L birçok fraksiyona bölündü. THKP-C bitse de TKP/M-L bugüne kadar devam etti.

Üniversite olayları

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde 4 yıldır asistanlık yapan Oya Baydar (o dönemdeki adıyla Oya Sencer), Türkiye’de İşçi Sınıfı’nın Doğuşu ve Yapısı” konulu doktora tezini yazdı. Tezini hocaları Prof. Nurettin Şazi Kösemihal ve Prof. Macit Gökberk tarafından onaylandı. Ancak Profesörler Kurulu tezi iki defa reddetti. Oya Sencer/Baydar 26 Aralık 1968’te istifa etti.

Eleştiriler

Cumhuriyet gazetesi yazarı Uğur Mumcu, 12 Eylül Darbesi'nden sonra 17 Eylül 1980 günü yayımladığı yazısında, 12 Mart dönemini değerlendirerek Deniz Gezmiş, Mahir Çayan gibi isimlerin gerçekleştirdikleri banka soyma, adam kaçırma, fidye isteme gibi eylemleri "bireysel terör" olarak tanımladı. İsrail Başkonsolosu Efraim Elrom'un kaçırılıp öldürülmesinin, "Türk soluna, işçi sınıfına, halka hizmet etmediğini; aksine 12 Mart zulmünün başlamasına katkı sağladığını, meşru savunma dışında hiçbir cinayetin haklı olarak görülemeyeceğini" savundu. Silahlı eylemlere karşı çıkılması gerektiğini ifade etti:

"Solun başvuracağı tek yöntem yasal çizgiler, anayasal çerçevelerdir. Barışçı yollarla oluşmalıdır. Adam öldüren, cinayet işleyen solculuk; hainlik, katillik ve halk düşmanlığıdır!"[2]

Mumcu, Mahir Çayan ve arkadaşlarının kurdukları Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesini "terör örgütü" olarak tanımlamıştır.[]

Kaynakça

  1. ^ Toplumsal Tarih Mayıs 2018
  2. ^ "Uğur Mumcu, Cumhuriyet gazetesi, Gözlem, 'Geçmişe Bakıp...', 17 Eylül 1980". 1 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Hüseyin Cevahir, Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi'nin önde gelenleri arasında yer alan ve THKP'nin iki kere düzenlenen Genel Komitesi'nde yer alan sosyalist ve politik aktivist.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu</span> 1960ların ikinci yarısında kurulmuş silahlı sosyalist örgüt

Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu ya da THKO, Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan, Yusuf Aslan, Sinan Cemgil, Alparslan Özdoğan, Kadir Manga, Taylan Özgür, Cihan Alptekin ve Mustafa Yalçıner tarafından kurulan silahlı Marksist-Leninist örgüt. Örgüt, kuruluşunu, gerçekleştirdiği bir dizi eylemden sonra 4 Mart 1971 tarihinde yayımladığı bir bildiri ile kamuoyuna duyurdu.

<span class="mw-page-title-main">Deniz Gezmiş</span> Türk Marksist–Leninist öğrenci lideri

Deniz Gezmiş, Türk Marksist-Leninist öğrenci lideridir.

<span class="mw-page-title-main">Mahir Çayan</span> THKP-Cyi kuran Türk Marksist-Leninist militan

Mahir Çayan, Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesinin kurucusu Türk Marksist-Leninist militandır. 30 Mart 1972 tarihinde Tokat'ın Niksar ilçesine bağlı Kızıldere köyünde dokuz arkadaşıyla birlikte vurularak öldürülmüştür.

<i>Hatırla Sevgili</i> Türk televizyon dizisi (2006–2008)

Hatırla Sevgili, Sis Yapım imzalı, 2006-2008 yılları arasında atv'de yayımlanan dram, romantik ve tarihî türdeki Türk televizyon dizisidir. 2 sezondan oluşan dizi, 68. bölümü ile final yaparak sona erdi.

Hüseyin İnan, Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu kurucularından Türk Marksist-Leninist militan.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi</span> Aralık 1970te Türkiyede yasa dışı olarak kurulan Marksist-Leninist örgüt

Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi kısaca THKP-C, Mahir Çayan, Hüseyin Cevahir, Ulaş Bardakçı, Ertuğrul Kürkçü, Yusuf Küpeli ve Münir Ramazan Aktolga tarafından Aralık 1970'te Türkiye'de yasa dışı olarak kurulan Marksist-Leninist örgüttür. Kentsel gerilla savaşı stratejisini benimsediğini açıklayan örgüt, 1960 ve 70'lerde oluşan Devrimci Gençlik Hareketleri ile büyüdü. Kuruluşunun hemen ardından İstanbul ve Ankara'da banka soygunu gibi birkaç eylem gerçekleştiren örgüt, Nisan 1971'de İsrail başkonsolosu Efraim Elrom'u kaçırarak adını daha da duyurmuştur. Elrom'un kaçırılmasından sonra yapılan görüşmelerden netice alınamaması ve ardından Efraim Elrom'un öldürülmesinden sonra örgüte yönelik başlatılan operasyonlar sonucu örgütün yönetici kadrosundan birkaçı dışında tümü yakalandı. Bu operasyonlar sonrası kendi içlerinde örgütün yöntemlerine dair tartışmalar yaşamalarının ardından yönetim kadrosundan birkaç isim ihraç edildi. Mahir Çayan ve arkadaşlarının cezaevinden kaçmasının ardından yeniden bir araya gelen örgüt, şehirlerden uzaklaşıp kırlarda örgütlenme yoluna gitti ve bu sebeple Karadeniz Bölgesi'ne gittiler.

<span class="mw-page-title-main">Ulaş Bardakçı</span> Türk Marksist-Leninist devrimci

Rasih Ulaş Bardakçı, TİP, FKF, Devrimci Gençlik, THKP-C gibi örgütlerde faaliyet göstermiş Türk Marksist-Leninist militan.

Türkiye Devrimci Gençlik Federasyonu (TDGF) ya da daha yaygın ismiyle DEV-GENÇ, 1965'in sonlarında kurulan Fikir Kulüpleri Federasyonu içerisinde yer alan öğrenciler tarafından dönemin özgünlüğünde kimi fikirsel ve mücadele pratiğine dair ayrılıklar üzerine kurulan, üniversiteli sosyalist gençlik örgütlenmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kızıldere Olayı</span>

Kızıldere Olayı, Mahir Çayan ve arkadaşlarının 26 Mart 1972 günü Ünye Radar Üssünde çalışan birisi Kanadalı, ikisi İngiliz olan üç teknisyeni kaçırmaları ve sonrasında gerçekleştirilen operasyondur. Failler ve rehineler Tokat'ın Niksar ilçesi Kızıldere köyünde muhtar Emrullah Arslan'ın evinde saklandılar. İsrail'in İstanbul Başkonsolosu Efraim Elrom'u kaçırıp öldürmek ve gizli örgüt kurmak suçlarından yargılama süresince tutuklu bulundukları İstanbul Kartal Askerî Cezaevinden tünel kazarak kaçan Çayan ve arkadaşları, Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı 1 No.'lu Askerî Mahkemesince ölüm cezasına çarptırılan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan için verilen kararın infaz edilmemesini isteyen bir bildiriyi de kaçırdıkları İngilizlerin şifreli kasasına bırakmışlardı. Bu bildirinin radyoda yayımlanmasını, yayımlanmazsa teknisyenlerin öldürüleceğini de bildiriye eklemişlerdi. Teknisyenler, 26 Mart günü oturdukları apartmanlardan kaçırılmışlar ve olay 27 Mart sabahı İçişleri Bakanlığınca duyurulmuştur.

Cihan Alptekin, Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu, Devrimci Gençlik ve Devrimci Liseliler kurucularından siyasi aktivist.

<i>Gülünün Solduğu Akşam</i> Erdal Özün 1986da yayınlanan anı-roman türündeki eseri

Gülünün Solduğu Akşam, Deniz Gezmiş'in isteği üzerine Erdal Öz tarafından yazılan, 1986 yılında yayınlanan bir eserdir.

Sinan Cemgil, siyasi aktivist.

Balyoz Harekâtı, 12 Mart Muhtırası sonrası kurulan hükûmetle başbakan olan Nihat Erim'in, tırmanan anarşi ve teröre karşı 22 Nisan 1971 günü TRT'de yaptığı konuşmada, "Alınacak tedbirler balyoz gibi kafalarına hemen inecektir." açıklamasıyla ülkedeki sol örgütlere karşı başlatılan ve bu örgütlerle bağlantılı-bağlantısız sola karşı yapılan tutuklama, işkence, yargılama ve cezalandırmaları kapsayan harekâttır.

Efraim Elrom (Hofstadter) (İbrani: אפרים אלרום‎, 23 Ocak 1911 - 22 Mayıs 1971), İsrail'in İstanbul Başkonsolosu.

Alpaslan Özdoğan, THKO örgütü üyelerinden Türk Marksist-Leninist militan.

<span class="mw-page-title-main">Kadir Manga</span> Türkiye Halk Kurtuluş Ordusunun kurucularından olan Türk sosyalist devrimci

Kadir Manga, Türkiye Halk Kurtuluş Ordusunun (THKO) kurucularından olan Türk politik aktivist. 4 Ocak 1969'de yapılan FKF Olağan Kongresi'ne Erzurum Delegesi olarak katıldı ve Yusuf Küpeli'nin Genel Başkanlığı kazandığı bu Genel Kurul'da FKF Genel Yönetim Kurulu üyeliğine seçildi.

Mustafa Yalçıner, Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) kurucularından Marksist-Leninist eylemci, Emek Partisi GYK üyesi, Özgür Gündem ve Evrensel gazeteleri köşe yazarı.

Saffet Alp, Türk asker ve devrimci.

Bu sayfada 1972 yılında Türkiye'de görevdeki siyasi kurumlar ve kişiler, yaşanan olaylar, doğan ve ölen kişiler yer alır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.