İçeriğe atla

Türkistan Millî Özerk Hükûmeti

Türkistan Millî Muhtar Hükûmeti
Türkistan Millî Özerk Hükûmeti
27 Kasım 1917-22 Şubat 1918
bayrağı
Bayrak
Millî marş
Türkistan Milli Marşı
1918'in başlarında Orta Asya'nın siyasi haritası. Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (koyu mavi renkte).
1918'in başlarında Orta Asya'nın siyasi haritası. Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (koyu mavi renkte).
BaşkentTaşkent
Yaygın dil(ler)Özbekce
Kırgızca
Kazakça
HükûmetCumhuriyet
Tarihçe 
• Kuruluşu
27 Kasım 1917
• Dağılışı
22 Şubat 1918
Yüzölçümü
• Toplam
86600 km2
Nüfus
• Sayılan
7.037.867
Öncüller
Ardıllar
Rus Türkistanı
Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Günümüzdeki durumu Özbekistan
 Kırgızistan
 Kazakistan

Türkistan Millî Özerk Hükûmeti, Türkistan Millî Muhtar Hükûmeti, 1917'de Rus devriminin meydana geldiği dönemlerde eski Hive, Hokant ve Buhara hanlıklarının topraklarının üzerinde özerkliğini ilan eden ve ileride diğer iki Türki bölgeyle (Alaş Orda ve İtil-Ural)birleşmeyi öngören hükûmet.[]

Türkistan özerk hükûmeti bir cedidçi olan Mustafa Çokayev tarafından kurulmuştu ve meclis Hive, Hokand ve Buhara halklarının temsilcilerinden oluşuyordu. Cedidciler, Pan-Türkist ve Pan-İslam görüşler barındırmaktaydı.[1]

Cedid reformcularının geçici hükûmeti olarak da tanımlanan oluşum, Hokant'ı başkent olarak göstererek Türkistan'ın özerkliğini deklare etti. Rusya, Taşkent'teki birliklerini hemen Hokant üzerine yöneltti ve Hokant'taki yeni hükûmetini kırmaya çalıştı. Kısa bir süre sonra, Buhara ve Hive toprakları üzerinde kurulu olan yarı-özerk devlet ortadan kaldırıldı. Özerklik ve Bağımsızlık yanlısı Türkistan kuvvetleri lav edildi. Özerklik ve Bağımsızlık yanlısı Türkistanlılar, Basmacı isyanlarına başladılar. Ancak Basmacı isyanı 1924'e değin etkinliğini korudu.[]

Türkistan özerk hükûmeti; daha ileri de Kazak Hanlığı (Alaş Orda), Tatar ve Başkırtlar (İtil-Kama) ve Orenburg Türkleri ile birleşme öngörülüyordu. Buna bağlı olarak, yine Çokayev önderliğinde Kazak-Kırgızlar tarafından kurulmuş olan Alaş Orda hareketi ile sıkı bir iş birliği içindeydi. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulmuş olan Jön Türkler harekâtı ve İtil-Kama bölgesinde Mir Sultan Galiyev tarafından kurulmuş olan Türk-Tatar Komitesi ile sıkı iş birliği yapmaktaydılar.

1917 sonlarında ve 1918 başlarında biçim değiştirerek Orta Asya'ya geri gelen Sovyet Rusya birlikleri bu özerk devlete son vermiştir. Türkistan özerk hükûmeti topraklarında 1918 yılında Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurulmuştur.

Sovyet Rusya'nın bundan sonraki politikası eski hanlıkları birbirinden farklılaştırarak ayrı uluslar yaratmak olmuştur.

Türkistan özerk hükûmetinin yayılma alanı yeşil renkde

Kaynakça

  1. ^ "Turkestan Autonomy and legends about Mustafa Shokay". 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2021. 

Ayrıca bakınız

  • Türkistan Müslüman Konseyi

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkistan</span> Orta Asyada tarihî ve coğrafi bölge

Türkistan, Orta Asya'da batıda Hazar Denizi ve Aşağı İdil'den başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağları'na, güneyde Kopet-Hindukuş-Kunlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzanan yüzölçümü 6.000.000 km²'den geniş coğrafî ve tarihî bölge. Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802'dur.

<span class="mw-page-title-main">Hokand Hanlığı</span> Türkistan coğrafyasında toprakları olmuş eski bir monarşi

Hokand Hanlığı,, bugünkü Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan ve Doğu Türkistan'ı da kapsayan bölgede 1709 ile 1876 yılları arasında hüküm sürmüş Mangıt-Ming Hanedanlığı. Buhara Hanlığı ve Hive Hanlığı ile birlikte Buhara Hanlıkları olarak anılmıştır. Başkenti Hokand olan hanlığın yönetimi içerisinde Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Kazaklar, Farslar, Kıpçaklar, Soğdlar, Uygurlar bulunmaktaydı. Yönettiği şehirler arasında; Hokand, Taşkent, Buhara, Semerkand, Margilan, Namangan, Fergana, Andican, Türkistan, Çimkent, Taraz(Talas), Bişkek, Oş, Zaferabad, İsfara, Aksu, Kaşgar, Hoten vb şehirler bulunmaktaydı.,

<span class="mw-page-title-main">Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti</span> Sovyetler Birliğinin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyeti

Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) (Rusça: Росси́йская Сове́тская Федерати́вная Социалисти́ческая Респу́блика; Rossiyskaya Sovetskaya Federativnaya Sotsialistiçeskaya Respublika), Sovyetler Birliği'nin nüfus ve yüzölçümü bakımından en büyük ve kurucu cumhuriyetidir.

<span class="mw-page-title-main">Türk tarihi</span> Türk topluluklarının ortak tarihi

Türk tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

<span class="mw-page-title-main">Hive Hanlığı</span> Orta Asyada 1512-1920 yılları arasında var olmuş Özbek devleti

Hiva Hanlığı, günümüz Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan sınırları içinde kalan bir alanda, 1512-1920 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Özbek devleti. Buhara Hanlığı ve Hokand Hanlığı ile birlikte "Özbek üç hanlığı" olarak anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Başkurtistan</span>

Başkurtistan, Başkurtistan Özerkliği veya Başkurtistan Özerk Cumhuriyeti 1917'deki Şubat Devrimi sırasında, Başkurt ulusal hareketi ulusal ve bölgesel yönetim oluşturmak için hazırlıklara başladı. 1917 temmuz ağustos aylarında Birici ve İkinci Başkurt Kurultayı yapıldı. 15 Kasım 1917'de, Başkurt Merkez Şurası özerklik ilanı kararı aldı.

<span class="mw-page-title-main">Alaş Orda</span>

Alaş Orda, 1910'lu ila 1920'li yıllar arasında Kazakların ve Kırgızların ilan ettikleri bir devletin ve buna yol açan harekâtın adı. Resmen 1928 yılına kadar var olmuştur.

Kazakistan tarihi günümüzdeki Kazakistan'ın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Türkistan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti veya Türkistan ÖSSC, Rusya SFSC içinde 30 Nisan 1918'de kurulan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti. Orta Asya'da ilk olarak kurulmuş Sovyet devleti, ayrıca "Türkistan" ismiyle kurulmuş SSCB'ye bağlı ilk büyük Türk devletidir. Başkenti Taşkent'tir.

<span class="mw-page-title-main">Basmacı Hareketi</span> Orta Asyanın bağımsızlığı için Rus yönetimine karşı Enver Paşa önderliğinde çıkarılan ayaklanmalari

Basmacı Hareketi, Özbeklerin Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlattığı ve aralıklı olarak 1934'e değin sürdürdükleri ayaklanma hareketi.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan İslam Konseyi</span>

Türkistan İslam Konseyi, 1917 yılında Mustafa Çokay önderliğinde Taşkentte düzenlenmiş ve Türk-Müslüman halkların katıldığı konsey. 1-11 Mayıs 1917 tarihlerinde Moskova'da yapılan Rusya Müslümanları Genel Kurultayı'na hazırlık mahiyetindedir.

Kazakistan Cumhuriyeti'nin başkenti Astana şehridir. Kazakistan her yıl 6 Temmuz'da Sermaye Günü'nü kutluyor.

<span class="mw-page-title-main">Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1920-25)</span>

Kırgız Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 1920'den 1925'e kadar Rusya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti içinde Kazak Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla adlandırılmış geleneksel Kazak toprakları üzerinde kurulu Sovyetler Birliği'nin özerk bir cumhuriyeti idi. Orta Asya Rus valileri, Kazak ve Kırgız etnik kökenlerini karıştırmaya eğilimli olmuşlar ve bu da bölgenin yanlış biçimde adlandırılmasına neden olmuştu. O zamanlar Kırgız toprakları ve Kazak toprakları, aslında Türkistan ÖSSC'nin bir parçasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Operasyonu (1920)</span>

Buhara Operasyonu (1920), RSFSC ile Genç Buharalılar karşısında Buhara Emirliği arasında askeri çatışma. Savaş 28 Ağustos ile 2 Eylül 1920 tarihleri arasında sürmüştür. Buhara Emirliği'nin yenilgisi ve RSFSC kontrollü Buhara SHC kurulması ile sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği Kuruluş Antlaşması</span> Sovyetler Birliğinin kurulduğu 1922 tarihli belge

Sovyetler Birliği Kuruluş Antlaşması, genellikle Sovyetler Birliği olarak bilinen Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) resmi olarak kurulduğu anlaşmadır. De jure birkaç Sovyet cumhuriyetinin birliğini yasalaştırdı ve yeni bir merkezileştirilmiş federal hükûmet kurdu burada anahtar işlevler Moskova'da merkezileştirildi.

<span class="mw-page-title-main">Alaş Otonomu</span>

Alaş Otonomu 1917 ile 1919 yılları arasında, bugünkü Kazakistan Cumhuriyeti topraklarında bulunan bir Kazak devletiydi. Başkenti Semey, daha sonra "Alash-qala" olarak biliniyordu.

<span class="mw-page-title-main">Sovyet Orta Asyası</span> orta Asyadaki Sovyet Cumhuriyetleri

Sovyet Orta Asyası, Orta Asya'nın bir dönem Sovyetler Birliği tarafından kontrol edilen bölümünü ve Sovyet yönetiminin kontrol sağladığı zaman aralığını ifade eder (1918-1991). Orta Asya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri (SSC) 1991'de bağımsızlıklarını ilan etti. Bölgesel kullanım açısından, bölgenin adı Rus İmparatorluğu sırasında kullanılan Rus Türkistanı ile neredeyse eş anlamlıdır. Sovyet Orta Asyası, mevcut sınırlar 1920'lerde ve 1930'larda oluşturulmadan önce birçok bölgesel bölünmeden geçti.

<span class="mw-page-title-main">Alaş (parti)</span> siyasi parti

Alaş, Rus Cumhuriyeti ve Sovyet Rusya'daki bir siyasi parti ve kurtuluş hareketi. Bugünkü Kazakistan ve Rusya topraklarında Alaş Otonomu'nun iktidar partisiydi. Kazaklar ve Ruslar arasında eşit muameleyi ve Kazak topraklarındaki Rus yerleşiminin durdurulmasını savundular. Özellikle ilk modern organize siyasi Kazak ve Kırgız elit grubuydu.

<span class="mw-page-title-main">Tataristan Tarihi</span>

Rusya Federasyonu'na bağlı bir cumhuriyet olan Tataristan toprakları, tarih öncesi dönemde farklı gruplar tarafından iskan edilmiştir. İtil Bulgar Devleti bir süre Hazarlara tabi olmuştur. İtil Bulgarları Müslüman olup çeşitli Türk halklarını bünyelerine katınca İtil Tatarları olarak anılmaya başlandı.