İçeriğe atla

Türk yazı dilleri söz varlığı

(Daha fazla bilgi için buraya bakınız: Türk dilleri ailesi)

Türk dilleri olarak söylenegelen dillerin birbirlerine göre söyleniş biçimlerini gösterir çizelgeler halinde karşılaştırmalar yapılmıştır.

Türk yazı dilleri söz varlığı karşılaştırması

Burada yer alan bazı çizelgelerde, önemli sözcükler farklı Türk dillerinde karşılaştırılır; böylece Çuvaşça'nın ve Yakutça'nın farklığını ve diğerlerinin birbirine yakınlığını görmemizi sağlar. Bazı sözcüklerin tabloda eksik olması, o dilde o sözcüğün varolmadığı anlamına gelmez. Bazı dillerde bazı sözcükler farklı etimolojik kökten gelirler ve bu yüzden karşılaştırılması anlamlı değildir.

 Eski TürkçeTürkiye TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşca
 ataata ata otaata atte
 anaanne/anaeneanaanaonaana anne
 o'guloğuloğulul, uğılulo'giloğuluolıvăl
 er(kek)erkekerkekirerkekerkakär(käk)erar, arşçin
 kyzkızgyzqızqιzqizqizky:she'r
 kišikişikişikeşekisi kishikişikihişçin
 kelingelingeli:nkilenkelinkelinkelinkylynkilen
 Eski TürkçeTürkiye TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşca
 jürekyürekýürekyöräkjürekyurakyüräksüreqıratu
 qankanga:nqanqanqonqanqa:njon
 bašbaşbaşbaşbas boshbaşbaspušç
 qylkılqylqılkylkylqilkylχe'le'r
 közgözgözküzközko'zközkoskör
 kirpikkirpikkirpikkerfekkirpikkiprikkirpikkirbi:χurbuk
 qulqaqkulakgulakqolaqqulaqquloqqulaqgulka:khălha
 burunburunburunborınmurιnburunburunmurunsămsa;
 qolkolgolqulqolqo'lqolqolhul
 el(ig)elel  al(qan)ili:ală
 barmakparmakbarmakbarmaq barmoqbarmaq  pürne
 tyrnaqtırnakdyrnaqtırnaqtιrnaqtirnoqtirnaqtynyraq 
 tizdizdy:zteztizetizzatiztüsäχ 
 baltyrbaldırbaldyrbaltırbaldyrboldyrbaltirballyr 
 adaqayakaýaqayaqayaqoyoqayaqataq 
 qarynkarıngarynqarınqarιnqorinqor(saq)qarynhırăm
 Eski TürkçeTürkiye TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşca
 atatatatatotatatut
 siyirsığırsygyrsíır (sıyır)siyιrsigirseyir  
 ytititetiytititytjyda
 balyqbalıkbalykbalıqbalιqbaliqbeliqbalykpulă
 bitbitbitbetbiytbitpitbytpıjdă
 Eski TürkçeTürkiye TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşca
 evevöýöyüyuyöy av
 otagotağotaq otaqotoqotağotu: 
 yolyolyo:lyuljolyo'lyolsuolşçăl
 köprüqköprüköpriküparköpirko'prikkövrükkürpe keper
 oqokokuk o'qoqoχugu
 otototutoto'totuotvot
 külkülkülkölkülkulkülkülkö'l
 suvsusuwsywsuwsuvsuuisyv
 kemigemigämikimäkemekemakemä kime
 kölgölkölkülkölko'lkölküölkülĕ
 atovadaadaatanaralorolaral ută
 künešgüneşgünqoyaşkün quyoshkünkün (quyaş)hĕvel
 bulutbulutbulutbolıtbultbulutbulutbylytpĕlĕt
 yulduzyıldızýyldyzyoldızzhuldιzyulduzyultuzsulusşçăltăr
 topraqtopraktopraktufraqtopιraqtuproqtupraqtoburaχtăpra
 töpütepedepetübätöbetepatöpätöbötüpe
 yağacağaçagaçağaçağaš yog'ochyağaç jyvăşç
 tenritanrıtaňrytäñre  tangritäñritanaratură
 Eski TürkçeTürkiye TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşca
 uzunuzunuzynozınuzιnuzunuzunuhunvărăm
 yanyyeniyanyyañajangayangiyeñisanaşĕnĕ
 semizsemizsemizsimezsemizsemizsemizemissamăr
 toludoludo:lytulıtolιto'latoluqtolorutulli
 aqakakaqaqoqaq  
 qarakaragaraqaraqaraqoraqaraχaraχura
 qyzylkızılgyzylqızılqızılqizilqizilkyhylχĕrlĕ
 kökgökgökkükkökko'kkökküöqkăvak
SayılarEski TürkçeTürkiye TürkçesiTürkmenceTatarcaKazakçaÖzbekçeUygurcaYakutcaÇuvaşca
1birbirbirberbirbirbirbi:rpĕrre
2ekiikiikiikeyekiikkiikkiikkiikkĕ
4törtdörtdö:rtdürttörtto'rttöttüörttăvattă
7yetiyediyedicidejetiyettiyättäsetteşiççĕ
10onono:nunono'nonuonvunnă
100yüzyüzyü:zyözjüzyuzyüzsü:sşĕr
Şahıs Zamirleri
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
benmənmenmenmänminminmenmenminepĕ / ep
bana mənə maňa menga maña miñä miña mağan maga miexe / miexeğe mana
beni məni meni meni meni mine mine meni meni miigin mana
bende məndə mende menda mändä / meniñdä mindä mindä mende mende - manra
benden məndən menden mendan mändin / meniñdin mindän minnän menen menden miigitten manran
benim mənim meniň mening meniñ mineñ minem meniñ menin miene man / manăn
benimle mənimlə men bilen / meniň bilen men bilan / mening bilan män bilen / meniñ bilän mineñ menän minem belän menimen men menen miiginen manpa
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
sensənsensensänhinsinsensenenesĕ / es
sana sənə saňa senga saña hiñä siña sağan saga eyiexe / eyiexeğe sana
seni səni seni seni seni hine sine seni seni eyigin sana
sende səndə sende senda sändä / seniñdä hindä sindä sende sende - sanra
senden səndən senden sendan sändin / säniñdin hindän sinnän senen senden eyigitten sanran
senin sənin seniň sening seniñ hineñ sineñ seniñ senin eyiene san / sanăn
seninle səninlə sen bilen / seniň bilen sen bilan / sening bilan sän bilän / seniñ bilän hineñ menän sineñ belän senimen sen menen eyiginen sanpa
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
sizsizsizsizsiz / siliheźsezsizsizenesir / esĕr
size sizə size sizga sizgä / siligä heźgä sezgä sizge sizge eyiexe / eyiexeğe sire
sizi sizi sizi sizni sizni / silini heźźe sezne sizdi sizdi eyigin sire
sizde sizdə sizde sizda sizdä / silidä heźźä sezdä sizde sizde - sirĕnte
sizden sizdən sizden sizdan sizdin / silidin heźźän sezdän sizden sizden eyigitten sirĕnten
sizin sizin siziň sizning sizniñ / siliniñ heźźeñ sezneñ sizdiñ sizdin eyiene sirĕn
sizinle sizinlə siz bilen / siziň bilen siz bilan / sizning bilan siz bilän / sizniñ bilän / sili bilän heźźeñ menän sezneñ belän sizben siz menen eyiginen sirĕnpe
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
oooluuululolalkinivăl / ul
ona ona oňa unga uniñğa uğa aña oğan aga kiniexe ăna
onu onu onu uni uni unı anı onı anı kinini ăna
onda onda onda unda unda / uniñda / anda unda anda onda anda - unra / unta
ondan ondan ondan undan undin / uniñdin / andin undan annan onan andan kinitten unran / untan
onun onun onuň uning unuñ unıñ anıñ onıñ anın kiene un / unăn
onunla onunla o bilen / onuň bilen u bilan / uning bilan u bilän / unuñ bilän unıñ menän anıñ belän onımen al menen kininen unpa
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
bizbizbizbizbizbeźbezbizbizbihigiepir / epĕr
bize bizə bize bizga bizgä beźgä bezgä bizge bizge bihiexe / bihiexeğe pire
bizi bizi bizi bizni bizni beźźe bezne bizdi bizdi bihigini pire
bizde bizdə bizde bizda bizdä beźźä bezdä bizde bizde - pirĕnte / pirte
bizden bizdən bizden bizdan bizdin beźźän bezdän bizden bizden bihigitten pirĕnten / pirten
bizim bizim biziň bizning bizniñ beźźeñ bezneñ bizdiñ bizdin bihiene pirĕn
bizimle bizimlə biz bilen / biziň bilen biz bilan / bizning bilan biz bilän / bizniñ bilän beźźeñ menän bezneñ belän bizben biz menen bihiginen pirĕnpe
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
sizsizsizsenlarsilär / sänlärheźsezsendersilerehigiesir / esĕr
size sizə size senlarga silärgä / sänlärgä heźgä sezgä senderge silerge ehiexe / ehiexeğe sire
sizi sizi sizi senlarni silärni / sänlärni heźźe sezne senderdi silerdi ehigini sire
sizde sizdə sizde senlarda silärdä / sänlärdä heźźä sezdä senderde silerde - sirĕnte
sizden sizdən sizden senlardan silärdin / sänlärdin heźźän sezdän senderden silerden ehigitten sirĕnten
sizin sizin siziň senlarning silärniñ / sänlärniñ heźźeñ sezneñ senderdiñ silerdin ehiene sirĕn
sizinle sizinlə siz bilen / siziň bilen senlar bilan silär bilän / sänlär bilän heźźeñ menän sezneñ belän sendermen siler menen ehiginen sirĕnpe
Türkiye Azerbaycan Türkmen Özbek Yeni Uygur Başkurt Tatar Kazak Kırgız Yakut Çuvaş
onlaronlarolarularularularalar / ularolaralarkinilervĕsem / vălsem
onlara onlara olara ularga ularğa ularğa alarğa olarğa alarga kinilerge vĕsene
onları onları olary ularni ularni ularźı alarnı olardı alardı kinileri vĕsene
onlarda onlarda olarda ularda ularda ularźa alarda olarda alarda - vĕsenche
onlardan onlardan olardan ulardan ulardin ularźan alardan olardan alardan kinilerten vĕsenchen
onların onların olaryň ularning ularniñ ularźın alarnıñ olardıñ alardın kiennere vĕsen / vĕsenĕn
onlarla onlarla olar bilen ular bilan ular bilän ular menän alar belän olarmen alar menen kinilerinen vĕsempe

Karşılaştırmalı Çalışmalar

  • Süleyman Hilmi Kızıldağ (2021), Eski Türk Yazıtları söz varlığının Çağdaş Kuzeybatı (Kıpçak) Türk Lehçeleri söz varlığı ile karşılaştırılması, Doktora Tezi.
  • Aydın Öztürk (2021), Türkmen Türkçesi Söz Varlığının Türkiye Türkçesi Ağızları Söz Varlığı ile Karşılaştırılması, Doktora Tezi.
  • Mesut Sönmez (2021), Kazak Türkçesi konu çözümlemeli söz varlığı -Türkiye Türkçesi ile karşılaştırmalı-, Yüksek Lisans Tezi.
  • Sara Amirtayeva (2019), Temel kelimeler açısından söz varlığı karşılaştırması (Türkiye Türkçesi, Kazak Türkçesi, Türkmen Türkçesi), Yüksek Lisans Tezi.
  • Günsel Barış (2016), Azerbaycan Türkçesinin Söz Varlığının Türkiye Türkçesi ile Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi.
  • Jyldyz Alimova (2011), Türkiye Türkçesi ağızları ile Kırgız Türkçesinin söz varlığı açısından karşılaştırılması, Doktora Tezi.
  • Nurettin Aksu (2006), Konuşan Sözlük Türkiye Türkçesi-Kazak Türkçesi.[1]
  • Kurtuluş Öztopçu (1996), Dictionary of the Turkic Languages: English, Azerbaijani, Kazakh, Kyrgyz, Tatar, Turkish, Turkmen, Uighur, Uzbek
  • Ahmet Bican Ercilasun vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü[2]

Kaynakça

  1. ^ Bu sözlük sadece ortak sözcükleri listelediğinden karşılaştırmalı bir söz varlığı çalışmasıdır.
  2. ^ Bu sözlük Azerbaycan, Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar, Türkmen ve Yeni Uygur dillerini kapsamaktadır. Bu sözlük Türk Dil Kurumunun resmî sözlük sitesi olan sozluk.gov.tr adresinde çevrimiçi olarak yayınlanmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk Dil Kurumu</span> Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla oluşturulmuş kamu kurumu

Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan kurumdur. Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer alan kurum, Türk dili üzerine çalışmaların yapılıp yayımlandığı bir merkezdir. Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilirdi. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişirdi. 1983'te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesine alındıktan sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. Günümüzde "Türk Diline Hizmet Ödülleri"ni vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kırgızca</span> Kırgızistanın resmî dili olan Türk dili

Kırgızca ya da Kırgız Türkçesi, Kırgızların ana ve Kırgızistan'nın resmî dili. Altay dillerinin içerisinde sınıflanan Türk dillerinin Kıpçak grubuna ait bir dildir. Kazakça ile yakın özellikler gösteren Kırgızca 4 milyondan fazla kişi tarafından konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkmence</span> Türkmenistanın resmî dili olan Türk dili

Türkmence, çoğunluğu Türkmenistan'da yaşayan Türkmenlerin konuştuğu Türk dil ailesine bağlı Doğu Oğuz dili. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.

Lehçe ya da diyalekt, bir dilin belli bir coğrafî bölgedeki insanlar tarafından konuşulan çeşididir. Lehçe sözcüğü Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Lehçe anlamında bazı sözlüklerde diyelek ve ağgan sözcükleri de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Arkadaşlık</span>

Arkadaşlık, bir kişilerarası ilişkidir, birbirlerine karşı sevgi ve anlayış gösteren kimselerin kurduğu sosyal ve duygusal bağdır.

<span class="mw-page-title-main">Çağatayca</span>

Çağatayca, Çağatay Türkçesi veya Doğu Türkçesi, 15. yüzyılda Timurluların idaresi altında gelişen ve 15. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına dek Orta Asya'daki Müslüman Türk halkları tarafından ortak yazı dili olarak kullanılan dildir.

<span class="mw-page-title-main">Türk dilleri</span> Çinin batısından, Sibirya ve Doğu Avrupaya dek uzanan bir alana yayılmış dil ailesi

Türk dilleri veya Türkî diller, Doğu Avrupa'dan Sibirya ve Çin'in batısına dek uzanan bir alana yayılmış ve içerisinde 35 yaşayan dil barındıran dil ailesi. Toplamda yaklaşık 180 ile 200 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dillerinin en çok konuşulan lehçesi Türkçe olup tüm Türk dili konuşurlarının %40'ı bu dili konuşmaktadır. Bu dili Azerice, Özbekçe, Uygurca, Kazakça, Türkmence ve Tatarca takip etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Başkurtça</span> Kıpçak grubundan, Başkurdistanın resmi dili

Başkurtça veya Başkırca, çağdaş Türk yazı dillerinden biridir ve Kıpçak grubuna bağlıdır. Çoğunluğu Başkurdistan'da yaşayan Başkurtlarca konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Kibrit</span>

Kibrit ya da çakmaksız, ağaç dallarından yontularak kürdana benzetilen ve başına sıvı yapışkan bir madde sürüldükten sonra, üzerine fosfor içeren bir katı karışım konularak oluşturulan yanıcı maddedir.

<span class="mw-page-title-main">Kıpçak grubu</span> Türk dillerinin bir kolu

Kıpçak dilleri, Ukrayna'dan Çin'e kadar uzanan Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın çoğunda yaklaşık 28 milyon kişi tarafından konuşulan Türk dil ailesinin bir alt koludur. Bu grupta en çok konuşulan dillerden bazıları Kazakça, Kırgızca ve Tatarcadır.

<span class="mw-page-title-main">Sungur, Sorgun</span>

Sungur, Yozgat ilinin Sorgun ilçesine bağlı, Bahadın beldesi içine alınan bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Fars alfabesi</span> Arap alfabesinden uyarlama bir alfabe

Fars alfabesi, Farsçanın İran ve Afganistan'da kullanılan yazı sistemidir. Kökeni Arap alfabesine dayanır, bu alfabeye Arapçada bulunmayıp Farsçada bulunan ژ,چ,پ ve گ harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı alfabesi büyük ölçüde bu alfabeden uyarlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Caferoğlu</span>

Ahmet Caferoğlu, Türk dilbilimci.

Türk dili tarihi, çivi yazılı Sümerce tabletlerdeki alıntı kelimeler şeklinde bilinen ilk örneklerine rastlanan, coğrafya olarak Moğolistan ve Çin içlerinden Avrupa’nın ortalarına, Sibirya’dan Hindistan ve Kuzey Afrika sahasına kadar yayılmış olan Türk dilinin tarihidir. Günümüzde Asya ve Avrupa kıtalarında konuşulan ve yazılan Türk yazı dilleri ve bunların ağızlarının tarihî süreçlerini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Ana Oğuzca</span>

Ana Oğuzca ya da Ana Oğuz Türkçesi Türk dilinin Milat sonrası dönemlerinden günümüze gelen en büyük kollarından biridir. GökTürkçe döneminde, Ötüken’de kullanılan yazı dilinin yanında, onunla beraber henüz yazı dili formu kazanmayan bir hâlde olduğu kabul edilir. Divânu Lügati't-Türk’te Oğuzcaya dair belirtilen görüşler, bu kolun Divandan birkaç yüzyıl önceki biçimine dair düşünceler verir.

Türkiye Türkçesi coğrafyası, çağdaş Türk yazı dillerinden biri olan Türkiye Türkçesinin yazı dili ve ağızlarıyla kullanıldığı coğrafi sahadır. Bu saha, dünyanın orta kesimi olarak sayılabilir. Bu saha çok genel olarak Hazar Denizi’nin batısındaki Kafkaslar’dan Balkanlar’a kadar olan coğrafi alanı kapsar.

Irak ağızları Türkiye Türkçesi ağızlarının bugün Irak devlet sınırları içinde konuşulan ağız sahalarından biridir. Bazen Irak'ta yaşayan Türkçeyi kastetmek amacıyla “Irak Türkçesi” şeklinde de belirtilir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.