Türk otomotiv sanayii
| Makale serilerinden |
 |
Türkiye’de ilk otomobil üretme girişimi 1929’da Ford tarafından İstanbul serbest bölgede denenmiş montaj hattı kurulmuş fakat 1930’lu yıllardaki ekonomik kriz ortamı (Büyük Buhran) içinde gelişim gösteremeden sona ermiştir.[1]
 |  |  |  |  |  |
| Devrim | Anadol A1 | Tofaş Murat 124 | Oyak-Renault 12 | Anadol STC-16 | Karsan Peugeot J9 |
İlk Adımlar
1954 yılında tarım alanında da kullanılmaya uygun olan Jeep modellerinin Türkiye’de üretilmesi için Tuzla Jeep Fabrikası kurulmuş ve Türk Willys Overland askeri cip ve kamyonetleri ile Büssing kamyonlarının yapımına başlanmıştır. 1955’te ise ticari kamyonet üretimine geçilmiştir. 1955 yılında kurulan Federal Türk Kamyonları AŞ tamamı Türk olan kadrosu ile Çayırova'da Federal markası ile kamyon montajı ve imalatına başlamıştır.1958'den itibaren üç sene Fuldamobil lisansı ile İstanbul Şişli'de ufak ilk türk otomobili Nobel 200 üretildi. 1959 yılında Ford Motor Company ve Koç grubu girişimiyle Otosan kurulmuş ve otomobil üretimine dönük yatırımlar bakımından ilk adım atılmıştır. 1960 yılında kadrosu bütünüyle Türk olan Otosan fabrikasında günde 4 adet Ford Consul otomobil ile 8 adet Ford Thames kamyon üretimine, 1967 yılında da hafif ticari araç Ford Transit üretimine başlanmıştır.
1962 yılında Federal Türk Kamyonları AŞ, OYAK tarafından satın alındı.Yerine İnternational Harvester ortaklığıyla Kamyon, Otobüs, Minibüs, Traktör, Kamyonet, Pick-Up ve REO marka Askeri Araçlar ile şase, radyatör, benzin deposu, tampon ve şase ara malzemesi üretecek olan Türk Otomotiv Endüstrileri A.Ş. kuruldu. 1963 yılında ise Otobüs Karoseri A.Ş. tarafından Magirus otobüsleri montajı gerçekleştirilmeye başlanmıştır.
İlk yerli otomobil: Devrim
1961 yılında dönemin Devlet Başkanı Cemal Gürsel'in emriyle Eskişehir Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Fabrikası'nda (bugünkü TÜLOMSAŞ) Türk mühendisler tarafından tamamıyla Türkiye'de tasarlanıp, geliştirilen ilk otomobil üretilmiş ve araca Gürsel'in isteği üzerine Devrim adı verilmiştir. O tarihlerde toplu iğne dahi üretemeyen bir ülkede 135 gün gibi çok kısa bir zamanda son derece kısıtlı imkânlarla tamamen Türk yapımı bir otomobil geliştirilmiş, bundan 4 tane üretilmiş; otomobiller için 3 farklı tipte 10 adet motor üretilmiştir. Projeye katılanların yaptığı açıklama olayı özetlemektedir:
"Devrim otomobilleriyle, "Türkler otomobil yapamaz!" zihniyeti çürütülmüş, geri düşünce mağlup edilmiştir. Şunu ileri sürebiliriz ki, Devrim'in daha sağlam, daha güzel hale getirilmesi artık bir yatırım işidir. Bu konuda karar vermek de devletindir. Teşvik görmek bizleri şevklendiriyor. Yapıcı tenkide daima hazırız. Şahsi hiçbir menfaatimiz yok. Hedefimiz memleketimizin inkişafıdır. (gelişmesidir) Takdir Büyük Türk Milletinindir."
Türk milletinden hak ettiği ilgiyi gören Devrim otomobilleri ne yazık ki yatırım konusunda aynı ilgiyi görememiş ve seri üretime geçememiştir. Buna rağmen özel sektörde otomobil imali fikrini körüklemiş ve onlara cesaret vermiştir. Üzerinde durulacak diğer bir husus, 1966 yılında üretime geçen ülkenin ilk seri üretim otomobillerinden Anadol'un müteşebbislerinin, başlangıçta "Türkiye'de otomobil yapılamaz!" diyenler oluşudur.
Gerçekleşemeyen ikinci yerli otomobil: Zafer
1960'ların ortalarına doğru TOE Volvo ile ortak araç üretiminde bulunma çalışmaları yapmış ve Volvo firmasıyla anlaşma sağlanamayınca 1968 yılında Triumph firmasının ortaklığı ile 'Zafer' marka yerli otomobil üretme çalışmalarına başlanmıştır. Önce sedan modelinin, daha sonra ise station wagon ve pick-up modelinin üretilmesi düşünülen aracın daha tanıtım aşamasında iken bazı kişilerin ve çevrelerin baskısı nedeniyle üretiminden vazgeçilmiştir.Bu otomobil daha sonra Haifa İsrail'de Triumph 1300 baz alınarak Autocars İsrail tarafından Triumph Zafer olarak 1967'den 1973 yılına kadar CKD koleksiyon olarak üretildi aynı Tofaş'ın kuş serisinin Etyopya'da CKD olarak bir dönem üretildiği gibi.
İlk başarılı otomobil: Anadol
1966 yılına gelindiğinde Otosan, İngiliz Reliant firmasına prototipini hazırlattığı ve prensipte fiberglas gövdeli, iki kapılı, bütün mekanik parçaları Ford’dan alınan, adı bir yarışma sonucu belirlenen otomobilini Anadol’u üretmeye başlamıştır.
1968 – 1980 dönemi
Anadol’un üretime başlamasından sonra 1968 yılında Tofaş kurulmuş, 1971 yılında Murat 124 modelini İtalyan Fiat lisansı ile üretmeye başlamıştır. Yine 1969 yılında kurulan Oyak Fransız Renault lisansı ile ilk modelini 1971 yılında Renault 12 olarak hayata geçirmiştir.
Bu dönemde koltuk, döşeme, lastik, kauçuk parçalar ve akü üretebilen Türk sanayii motor aksamı, piston, sekman, subap, dişli üretimine de geçmiş; MAN, Otoyol Sanayi A.Ş., Karsan, Otomarsan, Genoto, Chrysler, BMC Sanayi ve Ticaret A.Ş., Taşıt Sanayii A.Ş. faaliyete başlamıştır.
1975 ile 1979 arası Çiftçiler otomotiv Volkswagen EA 489'u üretti.
1977 yılında Ford Otosan ve Reliant’ın Anadol için kurulan ortaklığında Bertone imzalı FW11 prototipi ortaya çıkmış ancak bu projenin maliyetini yüksek bulan Otosan mühendisleri yeni bir çalışma başlatarak Anadol 16 adı verilen yeni bir örnek geliştirmişlerdir, ancak bu prototipin üretiminden de vazgeçilmiştir.
1980 yılında Devrim’den sonra motoru da dahil olmak üzere bütünüyle Türkiye’de Otosan tarafından tasarlanan "Çağdaş" modeli, endüstri tasarım ödülü almıştır. Çağdaş modeli yeni bir Anadol modeli olarak tasarlanmıştı ve motor olarak Wankel Tipi Motor kullanılmıştı.
1980 – 1990 dönemi
1985 yılına gelindiğinde Otosan Ford Taunus modelini, Oyak Renault ise ikinci bir model olarak Renault 9 modelini üretmeye başlamıştır. İki yıl sonra 1987’de ise Türkiye’nin ilk hatchback modeli olan Renault 11 bantlardan çıkmış ilk dizel motor da Anadol pikap’a takılmıştır.
1989 yılında motor ve karoserde yapılan değişikliklerle Renault 12 serisi, Toros modeline dönüştürülmüş ve 2000 yılına kadar üretimi devam etmiştir.
1990 - 2000 dönemi
90’lı yıllarda Renault’nun üst sınıf modeli Renault 21’in üretimine başlanmıştır. İlk yerli üretim Opel’ler ve Toyota Corolla yollara çıkmıştır.
1993 yılında TOE ve 1995 yılında Genoto fabrikaları kapanmıştır.
1996 yılında klasik otomobil tutkunu Prof. Dr. Hasan Yurdakul klasik tipteki Maral marka otomobillerin üretimine başlamıştır. Araçların üretimi günümüzde halen sürmektedir ve üretim tamamiyle elle yapılmaktadır.
1997 yılında yine ilk yerli üretim olarak Honda Civic ve Hyundai Accent üretimine başlanmıştır.
1999 yılında Fadıl Akgündüz'ün kurduğu JetPA şirketi tarafından, bu "dünya otomobilinin" Akgündüz'ün memleketi Siirt'te üretileceği "İmza 700" adlı küçük "yerli" otomobilin "prototipi" lanse edilmiş, daha sonra İngiliz bir firmaya yaptırılan 2 maket, tel örgülerle çevrilen büyükçe bir arazi ve inşaata başlanmış birkaç bina ile sınırlı kalmıştır.
2000 - 2010 dönemi
Türkiye bu yıllarda spor otomobil üretmeye başlamıştır. Etox, Anadol STC-16 dan sonra üretilen Türkiye'nin üretmiş olduğu 2. spor otomobildir.[2] Henüz prototip aşamasındadır. Diğer spor otomobiller ise Yonca-Onuk Tersaneleri tarafından üretilen "Onuk Sazan" ve "Onuk S-56" adlı prototip aşamasında olan otomobillerdir.[3] Ayrıca bir Çenberci Ltd. Şti. klasik tipteki el yapımı Diardi marka otomobilleri üretmiştir.[4]
2007 yılında Gaziantep'te kurulan Müjdeci Kamyonet firması Folkvan markalı kamyonetlerin üretim ve montajına başlamıştır.[5]
2007 yılında Fatih Başoğlu Şamil 1 ve 2 isimli otomobillerini tescil ettirmiştir.[6]
2009 yılında Türkiye'nin ilk 4×4 yerli cipi Türkar üretildi.
2010 - 2020 dönemi
2010 yılında Türkiye'de üretimine başlanan modellerden birisi de Fiat Doblo'dur. Üretimi devam etmektedir.[7]
2012 yılında EVT Motor, Hacettepe Üniversitesi Teknokent ve Otomotiv Mühendisliği Bölümü öğretim elemanları işbirliği EVT S1 adında elektrikli spor otomobil, üretilmeye başlanmıştır. EVT Motor destek gelmediği için faaliyetlerine son vermek zorunda kalmıştır.
28 Mayıs 2015 tarihi itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Saab 9-3'ün bütün haklarını satın almıştır.
2015 yılında Fiat Egea C segment otomobil Tofaş fabrikasında üretilmeye başlanmıştır. Egea uretime başladıktan sonra 5 yıl boyunca Türkiye'de en çok satan otomobil olmayı başarmıştır.
2018 yılında Otosan tarafından üretilen Ford F-Max Almanya Hanover fuarında 2019 yılının en iyi ağır vasıtası seçilmiştir.
25 Haziran 2018 tarihinde Türkiye'nin Otomobili Girişim Grubu Sanayi ve Ticaret A.Ş. firması kurulmuştur.
27 Aralık 2019 tarihinde yeni yerli elektrikli otomobil TOGG Yerli Otomobil kamuoyuna tanıtılmıştır.
 |  |  |  |  |  |
| Tofaş (Fiat Linea) | Oyak-Renault (Renault Fluence) | Ford-Otosan (Ford Taunus TC) | Etox (Zafer Coupé) | Anadol (A8) | Celik (Skoda 1202) |
 |  |  |  |  |  |
| Mercedes-Benz Türk | Askam | Ford Otosan Cargo | MAN Türkiye | Katmerciler | Otokar |
 |  |  |  |  |  |
| Otokar | BMC | Temsa | Mercedes-Benz Türk | MAN Türk | A.I.O.S. |
Ayrıca bakınız
- Türkiye'de sanayi
- Otomotiv
Kaynakça
- ^ Gündelik Hayatımızın Tarihi, Kudret Emiroğlu, Dost, sayfa 444 – ISBN 975-8457-66-7
- ^ "100 kilometrede 2 lira yakıyor". sabah. 17 Temmuz 2013. 30 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
- ^ "Onuk Sazan Cenevre Fuarı'na da gidecek". milliyet. 5 Kasım 2012. 4 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
- ^ "El yapımı otomobille ödül aldı". gazetevatan. 15 Aralık 2005. 4 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
- ^ "İkinci yerli kamyonun seri üretimine başlandı". zaman. 7 Haziran 2008. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
- ^ "Şamil satışa çıkarıldı!". milliyet. 29 Kasım 2012. 4 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
- ^ "Türkiye'de üretilen Fiat Doblo Amerika yolunda!." cumhuriyet. 11 Temmuz 2013. 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.
