Türk birliği

Türk Birliği, Türk dilleri konuşan ve Türki soydan gelen toplulukların bir arada olmasını, ortak hareket etmesini, ortak siyasi ve ekonomik kararlar almasını tanımlayan fikri ve siyasi bir kavram.

Geniş tanımıyla köken itibarıyla Türk olan tüm ülke, özerk yönetim ve başka ülkelerde yaşayan Türk topluluklarının (kısaca Türk Dünyası'nın) tek çatı altında toplanmasını ve örgütlenmesini ifade eden siyasi bir kavram.^[]

Dar anlamıyla, Türkçe konuşan devletlerin bir araya gelerek Avrupa Birliği'ne benzer bir yapı oluşturabileceğine yönelik fikir oluşumlarıdır. Bu fikir oluşumlarının çoğu duygusal temellere ve Türkçülük ideolojisine dayanır. Ancak her siyasi görüşün gerçekte ekonomik temeli olur. Avrupa Birliği benzeri Türk Birliği görüşü ekonomik bir temelden yoksundur. Ancak kültürel, tarihi, manevi temeli olduğu tartışılmaz bir gerçekliktir. Ekonomik temellerin geliştirilmesi böyle bir uluslararası örgütü doğurabilir. Burada, enerji sektörü önemli rol oynayabilir.^[]

Türk Birliği kavramı bütün Türk Dünyası'nda aynı anlaşılmamaktadır. Türkiye ve Azerbaycan gibi Batı'ya daha yakın Türk ülkelerinde güçlü bir birlik olarak anlaşılır. Rus işgalinde kalmış Türk ülkelerinde Rusya Çarlığı ve Sovyetler Birliği propagandası ile Türkiye'nin güdümüne, işgaline girmiş bir ülkeler birliği olarak tanıtılmıştır. Sibirya ve Orta Asya Türkleri gerçek bir Türk Birliği düşüncesini genel olarak henüz anlayamamışlardır. Bu da Rusya, Çin, İran gibi devletlerin politikalarına uygun düşer. Türk Birliği için Türk Dünyası'nı fikirde ayırmaya yönelik olduğundan büyük engel oluşturur.

Fransız İhtilali (1789)'yle birlikte Avrupa'da ivme kazanan milliyetçilik fikirlerinin etkisi ve emperyalist devletlerin de kışkırtmasıyla, gayri müslim ve gayri Türk unsurların birer birer ayrılması, beraberinde, Osmanlı devlet idaresinde ve aydınlarda “Türk” kimliğinin daha açık dille ortaya konulması sonucunu doğurmuştur.^[]

Türk toplulukları arasında "birlikte hareket etme fikri", Fransız İhtilali'yle birlikte Avrupa'da ivme kazanan milliyetçilik fikirleri ile ortaya çıkmıştır.^[] Türk birliği fikri Türk toplulukların tarihinde çok daha eski temele dayanmaktadır. Kimi devletlerin baskısı altında kendi kültür ve bilincini yaşatma isteği bunu tetiklemiştir ancak fikrin oluşmasına sebep değildir, "sorunlardan kurtulma ve eski günlere dönme, eskiden ders çıkarma fikri", Türk toplulukları arasında "birlikte hareket ve mücadele etme, beraber olma fikrine" sadece zemin hazırlamıştır.^[]

Buna bağlı olarak; 1905 yılından itibaren Rusya içerisinde kalan Türk halkları, Cedidcilik hareketi etkisinde kalarak, ortak hareket etme bilinciyle bağımsızlık mücadelesine girmişlerdir. I. Dünya Savaşı sıralarında gerek Osmanlı'da, gerek Orta Asya'da, gerekse İdil boylarında ortak mücadele etme ve birlik olma fikri yücelmiştir. 1917 yılında Rusya içerisinde üç ayrı bölge özerklik ilan ederek daha sonra birleşmeyi öngörmüştür.

Türk Birliği için Kırım Türklerinden aydın kişi İsmail Gaspıralı dilde-fikirde-işte birlik parolası ile önemli bir çığır açmıştır.

Türk Birliği ülkelerinden Kazakistan^[1] (Kazakistan) cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in 3 Ekim 2009 tarihinde Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları 9.Zirvesi'nde Türk Dünyası'nın akademik birliğinin gerçekleşmesi için Türk Dünyası ve uluslararası ilmi araştırma merkezinin kurulması gerekti hakkında öneride bulunmuştur. Böylece Türk Akademisi (Kazakça: ТҮРКІ АКАДЕМИЯСЫ, İngilizce: Turkic Academy) 25 Mayıs 2010'da Astana'da kurulmuştur.^[2]

Ekonomik çıkarlar, Türkçe konuşan ülkelerin birlikte hareket etmeleri gereğini ortaya çıkarmaktadır. Özellikle enerji alanında Türk devletlerinin sahip olduğu kaynaklar, bu kaynakların piyasaya aktarılabilmesi için birbirine bağlanmasına zemin hazırlamaktadır. Türkiye-Azerbaycan-Kazakistan ve Türkmenistan boru hatlarıyla birbirine bağlanmaktadır. Boru hatlarıyla gelen ekonomik birliktelik (ya da iktisadi bağlılık) siyasi arenada ortak hareket etmeye neden olmaktadır.

1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Özbekistan, Azerbaycan Cumhuriyetleri oraraya gelen Türkçe konuşan 6 devlet lideri, ortak bir siyasi platformda buluşmuştur. İlk zirve Türk devletleri arasında siyasi, ekonomik, kültürel yönde ilişkilerin arttırılması ve sağlamlaştırılması ekseninde geçmiştir. Türk tarihinin-kültürünün araştırılması ve ortak kültürün ortaya çıkarılması yönünde görüş bildirilmiştir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in bağımsızlığının ilanından sonra bu zirvede İstanbul'da yaptığı konuşma, Türk Cumhuriyetleri'nin bu beklentisini ve geleceğe yönelik umutlarını yansıtması bakımından önemlidir:

“Ancak bahar sellerini ne kadar engellemeye, önüne bentler çekmeye çalışırsanız çalışın, su yine de kendi yolunu açacaktır. İşte tarih nehri ile de aynısı olmuş ve ‘soğuk savaş' engelini yıkan tarih insanlık kanunlarıyla belirlenen esas yatağına dönmüştür...Halklarımız arasında karşılıklı anlayış ve güven duygusu oluştu. Dostluk etkili bir iş birliğinin en güvenilir garantisidir. Bu durum bizi umutlandırıyor.”

Türkçe konuşan ülkeler arasında son dönemlerde yapılan ortak çalışmalar şunlardır:

• Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları zirveleri yapılmaktadır. 3 Nisan 2009 itibarıyla Türk Konseyi uluslararası örgüt olarak faaliyete geçmiştir. Türk Konseyi daha sonra 12 Kasım 2021 tarihinde Türk Devletleri Teşkilatı adını almıştır.
• En son 11. Türk Devletleri Kurultayı Kasım 2007'de yapılmıştır.
• Karşılıklı öğrenci değişimi yoğun olarak devam etmektedir.
• Devletin desteklediği TÜDEV ve TİKA dernekleri kurulmuştur.
• Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi TÜRKSOY kurulmuştur.
• Birçok özel dernek kurulmuştur.
• Ortak üniversiteler kurulmuştur.
• Çağdaş Türk Lehçeleri arasında alfabe birliği büyük oranda sağlanmıştır.
• Çağdaş Türk Lehçeleri sözlüğü tamamlanmıştır.
• Türk Dil Kurumu tarafından lehçeler arasında robot çeviri sistemi yapılmaktadır.
• Türk tarihi'nin Orta Asya'da daha etkin ve doğru şekilde öğretilmesi çalışmaları yapılmıştır.
• Moğolistan'daki anıtlar için ülkeler arası iş birliği kararı alınmıştır.
• Askeri İşbirliğine gidilmiştir.
• Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk Kardeşlik ve İşbirliği Kurultayı: Her yıl düzenlenen ve Türk devlet ve topluluklarının katıldığı bir forumdur. Sonuncusu (Onbirinci) Kasım 2007'de Azerbaycan'da yapılmıştır.
• TDBB: Türk Dünyası Belediyeler Birliği.
• TÜRKPA: Türkçe Konuşan Ülkeler Parlamentolar Arası Birliği, Türk Dili Konuşan Ülkelerin Parlamentoları arasında kurulan birlik.
• ECO: Ekonomik İşbirliği Teşkilatı.

Türkiye Cumhuriyeti'nin ve Kemalizm'in kurucusu olan Mustafa Kemal Atatürk tarafından Türk Birliği ve Pan-Türkizm görüşleri oldukça eleştirilmiştir. 1921'de Atatürk, Amerikalı gazeteci Streit'in "İslam Birliği", "Türklük Birliği", "Turan Birliği" hakkındaki sorularına şu yanıtı vermiştir:

"Bütün Müslümanların Türk hâkimiyeti altında birleşmesi anlamına geldiği müddetçe Panislamizm ve üzerinde Türk ırkı yaşayan bütün ülkelerin Anadolu Türklerinin hâkimiyeti altında birleşmesi anlamına geldiği müddetçe de Panturanizm, İngiltere emperyalistlerinin, kendi milletlerinin bize karşı daimi bir Haçlı seferine sürüklenmelerini temin etmek maksadı ile uydurmuş oldukları "korkuluk"lardır."^[3]

Yine Atatürk, kendi yazdığı Nutuk kitabında da Pan-Türkizm'i şöyle eleştirmiştir:

"Muhtelif milletleri müşterek ve genel bir unvan altında toplamak ve bu muhtelif unsur kütlelerini aynı hukuk ve şartlar altında bulundurarak kuvvetli bir devlet tesis etmek, parlak ve cazip bir siyasi görüştür; fakat aldatıcıdır. Hatta, hiçbir sınır tanımayarak, dünyada mevcut bütün Türkleri dahi bir devlet halinde birleştirmek, elde edilmesi imkansız bir hedeftir. Bu, asırların ve asırlarca yaşamakta olan insanların çok acı, çok kanlı hadiseler ile meydana koyduğu bir hakikattir. Panislamizm, panturanizm siyasetinin muvaffak olduğuna ve dünyayı tatbik sahası yapabildiğine tarihte tesadüf edilememektedir. Irk farkı gözetmeksizin, bütün insanlığı kapsayan, cihangirane devlet teşkili hırslarının neticeleri de tarihte yazılıdır."^[4]

Atatürk'ün yukarıdaki sözlerinden daha sonra 1933 yılında Türk Birliği ile ilgili sözleri ise şu şekildedir:

"Bugün Sovyetler Birliği, dostumuzdur komşumuzdur, müttefikimizdir. Bu dostluğa ihtiyacımız vardır. Fakat yarın ne olacağını kimse bu günden kestiremez. Tıpkı Osmanlı gibi, tıpkı Avusturya-Macaristan gibi parçalanabilir, ufalabilir. Bugün elinde sımsıkı tuttuğu milletler avuçlarından kaçabilirler. Dünya yeni bir dengeye ulaşabilir. İşte o zaman Türkiye ne yapacağını bilmelidir… Bizim bu dostumuzun idaresinde dili bir, inancı bir özü bir kardeşlerimiz vardır. Onlara sahip çıkmaya hazır olmalıyız. Hazır olmak yalnız o günü susup beklemek değildir. Hazırlanmak lazımdır. Milletler buna nasıl hazırlanır. Manevi köprüleri sağlam tutarak. Dil bir köprüdür… İnanç bir köprüdür… Tarih bir köprüdür… Köklerimize inmeli ve olayların böldüğü tarihimizin içinde bütünleşmeliyiz. Onların bize yaklaşmasını beklemeyiz. Bizim onlara yaklaşmamız gerekli…"

^[5]

Türk Birliğine Yönelik Kuruluşlar

• Türk Dünyasından haber, şarkı-türkü, sözlük, makale, alfabe, turizm-coğrafya, Türk Dünyası'ndan birçok link bulunur 2 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türk Dünyasını siyasi olarak bütünleştirmeyi hedefleyen Büyük Turan Hareketi
• Türk Dünyası bilgi ve forum sitesi
• Dünya Türkleri Akraba Toplulukları Hizmet Derneği 28 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Türk Dünyası Birlik Platformu 3 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Türk dilleri
• Ortak Türkçe alfabesi
• Türkçülük
• Türk milliyetçiliği
• Turancılık