İçeriğe atla

Türk Dil Kurumu

Türk Dil Kurumu
KısaltmaTDK
SloganÜlkesini, yüksek bağımsızlığını korumasını bilen Türk Milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır.[2]
Kuruluş12 Temmuz 1932 (92 yıl önce) (1932-07-12)
TürBilim kuruluşu[3]
AmaçTürk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek[1]
MerkezÜniversiteler Mahallesi, Toplum Cad. No.: 5 Çankaya, 0668 Ankara, Türkiye
Hizmet bölgesiUlusal
ÜyelerÇevrimiçi üyelik
Süreli Yayınlar Aboneliği
Resmî dillerTürkçe
KurucularMustafa Kemal Atatürk
Sâmih Rif'at (Yalnızgil)
Ruşen Eşref Ünaydın
Celâl Sahir Erozan
Yakup Kadri Karaosmanoğlu[4]
BaşkanProf. Dr. Osman Mert[5]
Başkan YardımcısıDoç. Dr. Harun Şahin[6]
Önemli kişilerMustafa Kemal Atatürk (Kurucu ve Koruyucu Genel Başkan)
İsmet İnönü (Koruyucu Başkan)
Sâmih Rif'at (Kurucu Başkan)[4]
Ruşen Eşref Ünaydın (İlk Genel Sekreter)
Abdülkadir İnan (Başuzman)
Agop Dilâçar (Batı Dilleri Başuzmanı)
Ana organYönetim Kurulu
Bilim Kurulu
Ana kurumAtatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu
Bütçe1.031.710.397,05 ₺ (2023)[7]
Personel111 (2023)[7]
Resmî sitetdk.gov.tr
Eski adıTürk Dili Tetkik Cemiyeti (1932-1934)
Türk Dili Araştırma Kurumu (1934-1936)[1]
Makale serilerinden
"Anavatan", 1927
Siyaset
Toplumsal
Eğitim ve kültür
Ekonomi
Hukuk
TDK'ye ait bir gezici kitap satış aracı (GOÜ)

Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan kurumdur. Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer alan kurum, Türk dili üzerine çalışmaların yapılıp yayımlandığı bir merkezdir. Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilirdi. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişirdi. 1983'te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesine alındıktan sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. Günümüzde "Türk Diline Hizmet Ödülleri"ni vermektedir.

Tarihçe

Kurum, "Türk Dili Tetkik Cemiyeti" adı ile 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatıyla, devletten ayrı bir dernek olarak kurulmuştur.[8][9] Kurumun kurucuları, hepsi de milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları olan Samih Rifat Bey, Ruşen Eşref, Celâl Sahir ve Yakup Kadri'dir. Kurumun ilk başkanı Samih Rifat Bey, ilk genel sekreteri Ruşen Eşref Ünaydın'dır.[10] Kurumun 1933-1955 yılları arası başuzmanı Abdülkadir İnan,[11][12][13][14] 1938-1979 yılları arası garp dilleri başuzmanı Agop Dilâçar olmuştur.[15][16][17]

Türk Dili Tetkik Cemiyetinin gereği, "Türk dilinin öz güzelliğini ve varsıllığını ortaya çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" olarak belirlenmiştir. Atatürk'ün sağlığında 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem Kurumun yönetim organları seçilmiş, hem dil siyaseti belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır. 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan Birinci Türk Dili Kurultayı için yayımlanan bildiride Kurultay'a yalnız uzmanların, Türkçe-edebiyat öğretmenleri ile yazarların değil halktan da dileyenlerin katılması istenildiği için yayımlanan bildiride "Kadın erkek, her Türk yurttaş; Türk Dili Tetkik Cemiyeti üyesidir. Kendini Kurultay'a çağrılmış saymalıdır." denilmişti.[18] Kurultay'ın sonunda Kurumun "lügat-ıstılah, gramer-sentaks, derleme, lenguistik-filoloji, etimoloji, yayın" adları ile altı kol hâlinde çalışmalarını sürdürmesi kabul edilmişti.[19]

Atatürk'ün kendisi de Türk dili üzerindeki yerli ve yabancı araştırmaları inceleyerek, dönemindeki bilginleri Türk dili üzerinde araştırmalar yapmaya yönlendirmiştir. Nitekim Türk dilinin en eski anıtları olan Göktürk yazılı metinlerin ilk iki cildi onun sağlığında yayımlanmış; 1940'larda yayın yaşamına çıkabilen Dîvânu Lügâti't-Türk ve Kutadgu Bilig gibi yapıtlar üzerinde yine onun sağlığında çalışılmaya başlanmıştır. Daha sonra birçok cilt hâlinde ortaya çıkacak olan Tarama ve Derleme Sözlüğü'yle ilgili çalışmalar da Atatürk'ün sağlığında başlamıştır. Tarama Sözlüğü, 13. yüzyılda başlayan Batı Türkçesinin eski eserlerinin taranmasıyla; Derleme Sözlüğü, Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin derlenmesiyle oluşturulmuş büyük sözlüklerdir. Çağdaş Türkçenin dilbilgisi, sözlüğü, yazımı ve terimleriyle ilgili çalışmalar da Atatürk tarafından ilgiyle izlenmiştir.

Türk Dil Kurumunun kuruluşuyla birlikte çağdaş Türkçede Atatürk'ün öncülüğünde özleştirme akımı başlamıştır. Atatürk'ün ölümünden sonra Öz Türkçe akımı Türk aydınları arasında sürekli tartışılan bir konu olmuştur. Türk Dil Kurumu bu akımın öncülüğünü yapmayı 1983'e dek sürdürmüştür.

Atatürk, ölümünden kısa bir süre önce yazdığı vasiyetname ile mal varlığının bir bölümünü Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumuna bırakmıştır. Fakat Atatürk'ün vasiyetnamesine aykırı davranılarak 1983'te Türk Dil Kurumu devletleştirilmiştir.[20][21]

Türk Dil Kurumu, 1940'ta Bakanlar Kurulu kararıyla "kamu yararına çalışan dernekler" statüsü kazandı. 1951'de Demokrat Parti iktidarının bütçe görüşmeleri sırasında kurumun ödeneğinin kesilmesine karar verildi.[22] Bir başka önemli yapı değişikliği 1982-1983 yıllarında gerçekleştirilmiştir. 1982'de kabul edilen ve şu anda da yürürlükte olan Anayasa ile Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu bir Anayasa kuruluşu olan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altına alınarak devletleştirilmiş ve dernek tüzel kişiliklerine son verilmiştir.

Atatürk, 1 Kasım 1936'da Türkiye Büyük Millet Meclisinin 5. dönem 2. yasama yılının açılış konuşmasında Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumunun geleceği ile ilgili dileklerini şu sözlerle dile getirmişti:

Başlarında değerli Eğitim Bakanımız bulunan Türk Tarih Kurumu ile Türk Dil Kurumunun her gün yeni gerçek ufuklar açan, ciddi ve aralıksız çalışmalarını övgü ile anmak isterim. Bu iki ulusal kurumun, tarihimizin ve dilimizin, karanlıklar içinde unutulmuş derinliklerini, dünya kültüründe başlangıcı temsil ettiklerini, kabul edilebilir bilimsel belgelerle ortaya koydukça, yalnız Türk ulusunun değil, bütün bilim dünyasının ilgisini ve uyanmasını sağlayan, kutsal bir görev yapmakta olduklarını güvenle söyleyebilirim. (Alkışlar) Tarih Kurumunun Alacahöyük'te yaptığı kazılar sonucunda, ortaya çıkardığı beş bin beş yüz yıllık maddi Türk tarih belgeleri, dünya kültür kahraman tarihinin yeni baştan incelenmesini ve derinleştirilmesini gerektirecektir. Birçok Avrupalı bilim adamının katılması ile toplanan son Dil Kurultayının aydınlık sonuçlarını görmekle çok mutluyum. Bu ulusal kurumların az zaman içinde ulusal akademilere dönüşmesini dilerim. Bunun için, çalışkan tarih, dil ve bilim adamlarımızın, bilim dünyasınca tanınacak orijinal eserlerini görmekle mutlu olmanızı dilerim.[23]

  • TDK'nin ilk başkanı ve dört kurucu üyesinden biri olan Samih Rifat Bey.[24]
    TDK'nin ilk başkanı ve dört kurucu üyesinden biri olan Samih Rifat Bey.[24]
  • Atatürk: "Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır."
    Atatürk: "Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır."
  • 1933 yılında yapılan bir toplantı
    1933 yılında yapılan bir toplantı

Amaçları

TDK'nin 2003-2007 Stratejik Plan Raporu'na göre amaçları şunlardır:[25]

  1. Türkçeyi bilim, kültür, edebiyat ve öğretim dili olarak geliştirmek ve yaygınlaştırmak.
  2. Türkçenin her alanda doğru, güzel ve etkili kullanılmasına katkıda bulunmak.
  3. Türk dilinin zenginliklerinin korunup işlenerek gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak.
  4. Akademik altyapıyı ve kurumsal donanımı güçlendirerek Kurumun Türk dili alanındaki bilimsel yetkinliğini ortaya koymak.

Tartışmalı başlıklar

Kurum, Suriye İç Savaşı sırasında bazı basın kuruluşlarında Suriye Cumhurbaşkanı Beşşar Esad'ın adının Beşşar Esed şeklinde yazılmasıyla başlayan tartışmada Beşşar Esed adının tercih edilmesini önermiştir.[26]

2013 Taksim Gezi Parkı Protestoları sırasında Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından eylemcilere çapulcu denmesinin ardından[27] bu yorum büyük tepki çekmiş[28][29][30] tepkilerden sonra ise Türk Dil Kurumunun, çapulcu kelimesinin tanımını "Başkasının malını alan, yağma, talan eden kimse, talancı, yağmacı, plaçkacı" tanımından "Düzene aykırı davranışlarda bulunan, düzeni bozan, plaçkacı" olarak değiştirdiği iddia edilmiştir.[31] Ancak, Türk Dil Kurumu Başkanlığı (TDK), sözlüklerindeki "çapulcu" sözcüğünün anlamında herhangi değişiklik yapılmadığını bildirdi. Kurumun hazırladığı ve şu anda satışta olan 11. baskı Türkçe Sözlük'ün 2010'da yayımlandığına işaret edilen açıklamada, "Bu sözlükte 'çapulcu' sözcüğünün tarifi neyse internet sayfamızdaki sözlüğümüzde yer alan tarif de aynıdır. Herhangi bir değişiklik söz konusu değildir." ifadelerinden herhangi bir değişikliğin gerçekleşmediği ortaya konmuştur.[32][33]

Kurumun, 2012-13 Mısır protestoları sonrasında görevden alınan Muhammed Mursi'nin durumu kamuoyu tarafından irdelenirken sözlükteki darbe tanımının değiştirildiğinin sav edilmesi üzerine[34] tepki almış, karar Türkiye P.E.N. Yazarlar Derneği tarafından eleştirilerek TDK yönetimi istifaya davet edilmiştir.[35] Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Mustafa S. Kaçalin'in 20 Haziran 2013 Perşembe günü Anadolu Ajansına yaptığı açıklamada "Son günlerde günlük hadiseler dolayısıyla halkımızda bazı kelimelere karşı merak ve hassasiyet uyanmıştır. Önce 'çapulcu', ardından 'darbe' kelimesinin, ülke gündeminin etkisinde kalınarak verilen ani kararlarla değiştirildiği yönündeki asılsız haberler, doğru ile yanlışın birbirine karışmasına sebebiyet vermiş ve Kurumumuz sözlü ve yazılı olarak zaman zaman hakarete varan haksız ithamlarla karşı karşıya kalmıştır. Bütün bu gelişmeler Kurumumuzca bir açıklama yapılmasını zaruri kılmıştır." ifadelerine yer vererek değişiklik yapılmadığını kanıtlarıyla ortaya koymuştur.[33]

10 Mart 2015 tarihinde, "müsait" sözcüğünün karşılığını "flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın)" olarak vermesi tepki görmüştür.[36][37] TDK tarafından yapılan açıklama şu şekildedir: "TDK’nin üç gün süren toplantısında bir yandan Türkçenin Etimoloji Sözlüğü’nün düzenlenişi üzerine konuşmalar yapılmış, öte yandan da Türkçe Sözlük’ün mevcut maddelerinin tanımı görüşülmüş, Sözlük’teki tanımların baştan sona dikkatle yeniden okunmasına, düzenlenmesine karar verilmiştir. Sözlükçünün görevi bir kelimeye kendi başına, masa başında yeni bir anlam katmak değil, yazı dilinde ve günlük dilde kullanılışlarına bakıp var olanı tespit ederek sözlüğe yansıtmaktır.

Kelime ilk defa 1918’de tespit edilmiştir. Teklz. Flörte temayülü olan: Ne müsait kız. Bana tuhaf tuhaf gülüyor. Eliyle manasını anlamadığım işaretler yapıyor. Ömer Seyfeddin. “Nakarat”, Yeni Mecmua, C. 3, S. 63, 3 Teşrinievvel 1918, s. 218.

Kelimenin bu anlamı ilk defa Meydan Larousse Ansiklopedisi’nde (1972, 1981, C. 9, s. 155, sol sütun) aşağıdaki şekilde yer almıştır. Belli ki müsait sözünün bugünlerde söz konusu edilen anlamı 1983’te yayımlanan 7. baskıya bu yolla girmiş olmalıdır. Söz konusu anlam tam da bu hâliyle ilk kez 1983’te Türkçe Sözlük’e girmiştir (682. sayfa, sol sütun).

O dönem sözlüğü hazırlayanların hangi düşünce ile bu anlamı müsait kelimesine ilave ettiklerini bilemiyoruz. Ancak kesin olan, bu anlam, 1983’ten beri Sözlük’ün her baskısında aynı şekilde devam etmiştir. Yani bir iki günlük bir konu veya iş değildir, 32 yıldan beri bu anlam sözlükte aşağıdaki şekliyle mevcuttur. müsait s. (müsa:it) Ar. musā‘id 1. Uygun, elverişli: Müsait bir gün geleceğim. 2. tkz. Flört etmeye hazır olan, kolayca flört edebilen (kadın).

Aşağıdaki sözlüklerde ise TDK Sözlük’ünde verilen anlam aynı şekilde yer almıştır. Karacan Büyük Sözlük ve Genel Kültür Ansiklopedisi, [1982], C. 5 (L-R), s. 1521, sol sütun. Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi, 1986, C. 16, 8466, sol sütun. Dil Derneği, Türkçe Sözlük, 2. baskı, 2005, s. 1394, sağ sütun. Ali Püsküllüoğlu, Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 5. baskı, 2004, s. 1276, sol sütun. Türkçenin derlemi (corpus) üzerine hazırlanmış en geniş çalışmaya baktığımızda müsait’in 560 kez geçtiğini görürüz. Ancak söz konusu edilen ikinci anlam bu 560 örnek arasında karşımıza çıkmaz. Türkçe Sözlük’te teklifsiz konuşmaya (tkz.) özgü bir kullanım olarak kaydedilen bu anlam belli ki bir tür argo kullanımdır. Büyük bir ihtimalle de 1980'li yıllarda bu anlam, belirli bir çevrede kullanılmış olabilir. Bugün bu anlam herkesçe bilinen bir anlam değildir. Belki de bir döneme özgü, moda sözlerdendir. Bir yönden cinsiyet ayrımcılığı güden, bir yönden de bu anlamıyla kullanılışı neredeyse hiç bilinmeyen bu kelime, Türkçe Sözlük’ün yeni baskısında ve Genel Ağ ortamındaki kullanımlarında gerekli taramalar yapıldıktan sonra yeniden düzenlenecektir. Kamuoyunda tartışmalara sebep olan bu ve benzeri konularla ilgili TDK olarak çalışma yapılacak ve kamuoyuyla paylaşılacaktır."[38]

Çalışmaları

Bugün Türk Dil Kurumu; 20'si Yükseköğretim Kurulu, 20'si Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu tarafından seçilen 40 asil üyeye sahiptir. Üyelerin büyük çoğunluğu Türk üniversitelerinde çalışan Türkologlardır. Cumhurbaşkanı tarafından atanılan TDK Kurum Başkanı ve 40 asil üye, Bilim Kurulunu oluşturur. Kurumun bilimsel çalışmaları bu kurul tarafından planlandığı gibi yönetim işlerini üstlenen Yürütme Kurulu ile bilimsel çalışmaları yürüten Kol ve Komisyonların üyeleri de bu kurul tarafından seçilmiştir. Bilimsel çalışmaları yürüten kollar şunlardır:

  • Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu
  • Çağdaş Türk Yazı Dilleri Bilim ve Uygulama Kolu
  • Dil Bilgisi ve Dil Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu
  • Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Bilim ve Uygulama Kolu
  • Terim Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu
  • Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Bilim ve Uygulama Kolu
  • Türk Edebiyatları Bilim ve Uygulama Kolu
  • Yayın Kolu
  • Yazıt Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu

Bilimsel çalışmaları yürüten komisyonlar şunlardır:

  • Etimolojik Sözlük Projesi Yürütme Komisyonu
  • Etkinlik Değerlendirme Komisyonu
  • Kütüphane ve Yazma Eserler Komisyonu
  • Proje Değerlendirme Komisyonu
  • Osmanlı Türkçesi Sözlüğü Komisyonu
  • Türkiye Türkçesinin Tarihsel Sözlüğü Komisyonu
  • Türkiye Türkçesi Ağızları Atlası Projesi Yürütme Komisyonu

Türkiye Türkçesinin çağdaş sözlüğünü sürekli geliştirerek yayımlayan Türk Dil Kurumu, Yazım Kılavuzu'na da son şeklini vererek 27. baskısını 2012 yılında yayımlamıştır. 2023 yılı içinde 12. baskısı çıkmış olan Türkçe Sözlük'te 100 bin civarında madde başı sözcük yer almıştır.

Son dönemde, yılda 30-40 bilimsel eseri yayın dünyasına kazandıran Türk Dil Kurumunun üç süreli yayını da bulunmaktadır. Güncel dil konularını ve geniş kitlenin anlayacağı dilde yazılmış araştırmaları içine alan Türk Dili dergisi ayda bir yayımlanmaktadır. Altı ayda bir yayımlanan Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi; Kazak, Kırgız, Tatar vb. Türk topluluklarının dil ve edebiyatlarıyla ilgili araştırmalara yer verir. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten ise tamamen bilimsel araştırmaları içine alır ve yılda bir sayı yayımlanır.

Türk Dil Kurumunun tamamladığı ve yürütmekte olduğu projeler şunlardır:

  • Türk Dili ile İlgili Yabancı Dillerdeki Temel Eserlerin Tercüme Edilmesi
  • Türkiye Türkçesi Köken Bilgisi (Etimolojik) Sözlüğü’nün Hazırlanması
  • Türk İşaret Dili Sisteminin Oluşturulması, İşaret Dili Sözlüğü’nün Hazırlanması
  • Uzaktan Öğretim Yöntemiyle Yabancılara Türkçe Öğretimi Yazılımı
  • Farklı Kültürlerin Temel Düşünce ve İlim Eserlerinin Türkçeye Çevirisi
  • Türk Dili Belgesel ve Film Yapımı
  • Türkiye Türkçesi ve Tarihi Devirleri Yazı Dilleri Grameri
  • Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçe ve Şiveleri Sözlüğü ve Grameri Saha Araştırmaları
  • Göktürk Yazı Belgesi Yazıt ve Anıt Albümü
  • Türkiye Türkçesi Sözlükleri
  • Yöneylem Araştırması Terimleri Sözlüğü
  • Yeni Türkçe-Sırpça Sözlük
  • Dil İlişkileri Açısından Halaççanın Durumu
  • Türkçenin Ulu Çınarı Dünya Şairi Ali Şir Nevai
  • Karaçay- Balkarca: Derlem Tabanlı Bir İnceleme
  • Türkiye Türkçesinin Açık Erişimli Sesletim Sözlüğü Araştırmaları
  • Hive- Ürgenç Oğuz Ağızları Araştırmaları
  • Yüzyıl Türkçenin Söz Varlığı
  • Türkiye Türkçesi Ağızları Atlası

Türk Dil Kurumu; 1.514'ü aşan yayını, 42 Bilim Kurulu üyesi, 23 uzmanı, 88 çalışanı ve varsıl bir araştırma kütüphanesiyle çalışmalarını sürdürmektedir.

Süreli yayınlar

  • Türk Dili - İlk sayısı Ekim 1951'de yayımlanmış aylık dil ve edebiyat dergisidir.
  • Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi - Uluslararası hakemli bir dergidir. Altı ayda bir yayımlanır.
  • Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten - Tamamen bilimsel araştırmaları içine alır. Yılda iki sayı yayımlanır.[39]

Kurucular[40]

Başkanlar[40]

Adı Görev Başlangıcı Görev Bitişi
Mustafa Kemal Atatürk
(Kurucu ve Koruyucu Genel Başkan)		12 Temmuz 193210 Kasım 1938
İsmet İnönü
(Koruyucu Başkan)		11 Kasım 193825 Aralık 1973
Samih Rıfat Yalnızgil12 Temmuz 193218 Ağustos 1932
Esat Sagay19 Ağustos 19324 Aralık 1932
Dr. Reşit Galip4 Aralık 193219 Ağustos 1933
Dr. Refik Saydam19 Ağustos 193326 Ekim 1933
Yusuf Hikmet Bayur27 Ekim 19338 Temmuz 1934
Zeynel Abidin Özmen9 Temmuz 19349 Haziran 1935
Saffet Arıkan10 Haziran 193528 Aralık 1938
Hasan Âli Yücel28 Aralık 19385 Ağustos 1946
Reşat Şemsettin Sirer5 Ağustos 19469 Haziran 1948
Prof. Dr. Tahsin Banguoğlu10 Haziran 194822 Mayıs 1950
Hüseyin Avni Başman23 Mayıs 195010 Ağustos 1950
Ahmet Tevfik İleri11 Ağustos 195010 Şubat 1951
Hakkı Tarık Us19511954
Prof. Dr. Macit Gökberk19541960
Prof. Dr. Hasan Tahsin Banguoğlu19601963
Prof. Dr. Agâh Sırrı Levend19631966
Prof. Dr. Gündüz Akıncı19661969
Prof. Dr. Macit Gökberk19691976
Prof. Dr. Seha L. Meray19761978
Prof. Dr. Şerafettin Turan19781983
Prof. Dr. Hasan Eren19831993
Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun19932000
Prof. Dr. Hamza Zülfikar20002001
Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın20012012
Prof. Dr. Mustafa Sinan Kaçalın20122018
Prof. Dr. Gürer Gülsevin2018[41]2023
Prof. Dr. Osman Mert 2023[42]Görevde

Başkan Yardımcıları[43]

Adı Görev Başlangıcı Görev Bitişi
Prof. Dr. Himmet Umunç19881991
Prof. Dr. Hamza Zülfikar19932001
Prof. Dr. Recep Toparlı20012009
Prof. Dr. Melek Özyetkin20102012
Ali Karaçalı20122016
Doç. Dr. Bilâl Çakıcı20162019
Prof. Dr. Feyzi Ersoy20192022
Dr. Ömer Gök20222024
Doç. Dr. Harun Şahin 2024[44]Görevde

Genel Sekreterler[43]

Adı Görev Başlangıcı Görev Bitişi
Ruşen Eşref Ünaydın19321933
Prof. İbrahim Necmi Dilmen19331945
Hasan Reşit Tankut19451951
Agâh Sırrı Levend19511960
Behçet Kemal Çağlar19601960
Sami Nabi Özerdim19601963
Ömer Asım Aksoy19631978
Cahit Külebi19781982
Kemal Demiray19821983
İ. Sefa Pehlivantürk19831988
Halil Selçuk19882001
Cafer Çetin20012002
Ramazan Güney20022004
Burhan Apatay20042005
Ali Karaçalı20052011

2 Kasım 2011 tarih ve 28103 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 664 sayılı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile genel sekreterlik kadrosu sonlandırıldı.

Kaynakça

  1. ^ a b "Türk Dil Kurumu - Tarihçe". TDK Resmî Sayfa. Çankaya, Ankara: Türk Dil Kurumu Başkanlığı. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2015. 
  2. ^ "TDK Ana Sayfası". TDK Resmî Web Sitesi. Çankaya, Ankara: Türk Dil Kurumu Başkanlığı. 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2015. 
  3. ^ "TDK - Tarihçe". TDK Resmî. Çankaya, Ankara: Türk Dil Kurumu Başkanlığı. 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2015. Türk Dil Kurumu 800'e ulaşan yayını, 40 Bilim Kurulu üyesi, 17 uzmanı, 56 çalışanı ve zengin bir araştırma kütüphanesiyle Türkiye'nin saygın bilim kuruluşlarından biri olarak çalışmalarını sürdürmektedir. 
  4. ^ a b "Türk Dil Kurumu - Başkanlar". TDK Resmî. Çankaya, Ankara: Türk Dil Kurumu Başkanlığı. 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2015. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2023. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  7. ^ a b https://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2016/11/SoN-Faaliyet-Raporu-2023.pdf []
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2014. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2013. 
  10. ^ Türk dili. Türk Dili Tetkik Cemiyeti. Nisan 1933. s. 6. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2023. Reis: Samih Rifat Bey, Umumî Kâtip: Ruşen Eşref Bey 
  11. ^ Ayşe Altıntaş (Aralık 2011). "İki Kurum: Mustafa Kemal Atatürk'ün kurduğu, görevlerini belirlediği iki kurum... Türk Dil Kurumu ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi..." (PDF), 720. Türk Dil Kurumu. s. 559. Türk Dil Kurumunun 5 numaralı üyesi Abdülkadir İnan ise 1933 yılından başlayarak Kurumda Başuzmanlık yapar. 
  12. ^ Türk Dili. Türk Dili Tetkik Cemiyeti. Eylül 1934. s. 22. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2023. İhtısas Kâtibi Aptülkadir Süleyman Bey 
  13. ^ Üçüncü Türk Dil Kurultayı, 1936: tezler, müzakere, zabıtlar. Devlet Basımevi. 1937. ss. 30, 449. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2023. Prof. Abdülkadir İnan: Kurum Başuzmanı 
  14. ^ "İNAN, Abdülkadir". TDV İslâm Ansiklopedisi. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2023. 1955’te emeklilik haklarından mahrum edilerek görevden alındı. Aynı yıllarda Türk Tarih Kurumu’nun aslî üyesi olan ve Türk Dil Kurumu’nda da başuzman olarak çalışan İnan’ın buradaki vazifesine de dilde tasfiyecilik hareketine taraftar olmadığı için son verildi. 
  15. ^ Tan, Nail (2001). "Türk Dil Kurumu Çalışanları (1932-2001)". Kuruluşunun 70. Yıl Dönümünde Türk Dil Kurumu. Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 157. ISBN 978-975-16-1482-7. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2023. Garp Dilleri Başuzmanı: Agop DİLÂÇAR 
  16. ^ Canpolat, Mustafa (Ağustos 2004). "Anılarla Türk Dil Kurumu" (PDF). LXXXVIII (632). Türk Dil Kurumu. s. 121. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mart 2023. Abdülkadir İnan doğu dilleri başuzmanıydı. Dilaçar Bey de batı dilleri başuzmanıydı. 
  17. ^ Türk Dil Kurumu (1943). Dördüncü Türk Dil Kurultayı 1942: toplantı, tutulgaları, tezler. Alâeddin Kıral Basımevi. s. 32. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2023. Bay. A. DİLAÇAR Türk Dil Kurumu başuzmanlarından 
  18. ^ Hatıralar, TDK Yayını, 1943.
  19. ^ Tarihçe bölümü[] TDK resmî internet sitesi
  20. ^ Prof. Dr. Afet İnan, Yayına Hazırlayan: Arı İnan, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005, s. 124: "1980 ihtilalinden sonra çıkarılan bir yasayla TTK ve TDK'nin (Atatürk'ün vasiyeti de hiçe sayılarak) özel statüleri değiştirilmiştir."
  21. ^ "Ayrıca bakınız Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun Esas 2004/4-371, Karar 2004/375 sayılı 23.06.2004 günlü kararı ve karşıoy gerekçesi". 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2010. 
  22. ^ 24 Şubat 1951, TBMM Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı bütçe görüşmeleri, 627. bölüm
  23. ^ Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisinin V. Dönem 2. Yasama Yılını Açış Konuşmaları (1 Kasım 1936) 14 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TBMM resmî internet sitesi
  24. ^ "TBMM Albümü - Cilt. 1, sf. 86" (Albüm). TBMM Resmî. Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No: 1. Haziran 2010. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2014. 
  26. ^ 3 Nisan 2012 tarihli 4 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TRT haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir
  27. ^ 2 Haziran 2013 tarihli 30 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anadolu Ajansı haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir
  28. ^ Cem Boyner çapulcuyum dedi[] Milliyet haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir
  29. ^ Eylemciler: Ne çapulcuyuz ne ayyaş 11 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyet haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir
  30. ^ Noam Chomsky: Ben de çapulcuyum! 8 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL Haber Portalı haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir
  31. ^ 5 Haziran 2013 tarihli 13 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL Haber Portalı haberi 6 Haziran 2013 tarihinde erişilmiştir
  32. ^ AA (6 Haziran 2013). "TDK'dan 'çapulcu' açıklaması". Hürriyet. 2 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2023. 
  33. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2015. 
  34. ^ 7 Temmuz tarihli 9 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. soL Haber Portalı haberi 7 Temmuz 2013 tarihinde erişilmiştir
  35. ^ PEN Yönetim Kurulu resmi açıklaması[] 7 Temmuz 2013 tarihinde erişilmiştir
  36. ^ "Kadınlardan TDK'ya "müsait" tepkisi: O parantezi kaldırın". 12 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2015. 
  37. ^ "Kadınlardan TDK'ya "müsait" tepkisi". Milliyet.com.tr. Milliyet. 10 Mart 2015. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2015. 
  38. ^ "Basın duyurusu". 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2015. 
  39. ^ "Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten". Türk Dil Kurumu. 9 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2021. 
  40. ^ a b "Başkanlar". 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2015. 
  41. ^ "TDK'nın yeni başkanı Gürer Gülsevin oldu". TRT Haber. 26 Haziran 2018. 1 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2018. 
  42. ^ "Başkan – Türk Dil Kurumu". www.tdk.gov.tr. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2023. 
  43. ^ a b Nail Tan (Temmuz 2019). 1932’den 2012’ye Türk Dil Kurumu"TÜRK DİLİ - Dil ve Edebiyat Dergisi" (PDF). CXVII (811). Türk Dil Kurumu. ss. 41, 47. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  44. ^ "Başkan Yardımcısı". Türk Dil Kurumu. 11 Mart 2024. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2024. 

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Türk Dil Kurumu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkçe</span> Türk halkının Oğuz Türkçesi dili

Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türk dilleri dil ailesine ait sondan eklemeli bir dildir. Türk dilleri ailesinin Oğuz dilleri grubundan bir Batı Oğuz dili olan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur. Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 90 milyon konuşanı ile dünyada en çok konuşulan 18. dildir. Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.

Dil Derneği, 1982 Anayasası ile Türk Dil Kurumu özerk bir kurum olmaktan çıkıp hükûmete bağlı bir birim durumuna getirilince dilde özleştirme yanlılarının kurum dışında kalması üzerine 22 Nisan 1987'de kurulmuş olan bir dernektir. Dernek, Bakanlar Kurulunun 24 Temmuz 2002 günlü 2002-4812 sayılı kararıyla kamu yararına çalışan derneklerden sayılmıştır. Merkezi Ankara'dadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkoloji</span> Türk dili, tarihi, edebiyatı ve halk bilimi araştırmalarını konu edinen bilim dalı

Türkoloji (Osmanlı Türkçesi: Türkiyat [تركيات], İngilizce: Turcology, Fransızca: Turcologie) veya Türklük bilimi; Türk halklarının filolojisi, antropolojisi, edebiyatı ve tarihi başta olmak üzere genel bir somut ve somut olmayan kültürel miraslarını sistematik bir şekilde derleyen, araştıran ve inceleyen bilim dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Afet İnan</span> Türk sosyolog ve tarihçi

Afet İnan, Türk sosyolog, tarihçi ve akademisyen. Mustafa Kemal Atatürk'ün manevi kızıdır.

Beşir Göğüş, dilci, eğitimci, yazar.

<span class="mw-page-title-main">Ali Püsküllüoğlu</span> Türk yazar, şair ve sözbilimci

Ali Püsküllüoğlu, Türk yazar, şair ve sözbilimcidir.

<span class="mw-page-title-main">Türk Tarih Kurumu</span> Devlet kurumu

Türk Tarih Kurumu, Türk tarihinin ilk kaynaklardan araştırılması amacı ile Mustafa Kemal Atatürk'ün direktifi sonucu 15 Nisan 1931'de kurulmuş bir araştırma kurumudur. 664 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Türk Tarih Kurumu ayrı bir kamu tüzel kişiliğe sahip olup 1983 yılında kurulan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumunun denetim ve gözetimine bağlanmıştır.

Ömer Asım Aksoy,, Türk eğitimci, siyasetçi ve dilbilimci.

<span class="mw-page-title-main">Şükrü Halûk Akalın</span>

Şükrü Halûk Akalın,, 15 Nisan 2001 - 12 Ocak 2012 tarihleri arasında Türk Dil Kurumu Başkanlığı görevini üstlenmiştir. Kurumda düzenlenen basın toplantısında, görevinden kendi isteği ile ayrıldığını belirten Akalın, Hacettepe Üniversitesi'ndeki asli görevine geri dönmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Ali Ağakay</span>

Mehmet Ali Ağakay,, Türk hekim, dilbilimci, siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Agop Dilâçar</span> Türk dilbilimci

Agop Dilâçar, Türk dilleri üzerine uzmanlaşmış Ermeni asıllı Türk dilbilimcidir.

Öz Türkçe ya da ÖzTürkçe; yabancı sözcüklerden arındırılmış, arı durumdaki Türkçedir. Öz Türkçecilik ise kullanımdaki dil içerisinden yabancı kökenli sözcüklerin atılarak yerine Türkçe kökenli sözcüklerin kullanıma sokulmasını amaçlayan bir yaklaşımdır.

<span class="mw-page-title-main">Türk folkloru</span>

Türk folkloru, Türkçe çevresinde gelenekselleşmiş folklor, halk bilimidir.

Şerafettin Turan, Türk bilim insanı, tarihçi ve yazardır. Dil Derneği Onursal Başkanı ve eski Türk Dil Kurumu Başkanıdır.

Hasan Eren. Türk sözlükçü ve etimoloji konusuna yoğunlaşmış Türkolog.

Aydın Sayılı, Türk bilim insanı.

Türkçedeki alıntı sözcüklerin değiştirilmesi, Atatürk'ün Türkleştirme politikasının bir parçasıdır. Osmanlı Türkçesi, Arapça ve Farsçadan birçok alıntı sözcüğe sahipti, aynı zamanda Fransızca, Yunanca ve İtalyanca gibi Avrupa dillerinden bulunan diğer alıntı sözcükler de resmî olarak Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından önerilen Türkçe karşılıkları ile değiştirildi. Türkçedeki yabancı kökenli sözcüklerin (alıntı) Türkçeleştirilmesi, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra Atatürk Devrimlerinin daha geniş çerçevesindeki kültürel reformların bir parçasıdır.

Sevgi Özel,, Türk yazar, Dil bilimci ve Dil Derneği Başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Abdülkadir İnan</span> Başkurt halkbilimci

Abdülkadir Süleyman İnan,, Başkurt tarihçisi, halkbilimci, dilbilimci ve öğretim üyesi. Arapça, Farsça, Rusça, Almanca ve bütün Türk lehçelerini bilmekteydi. Türk folkloru, Türk tarihi, Türk inançları, Türk lehçeleri ve Türk edebiyatı üzerine araştırmalar yapmış, bu konularda 350 kadar bilimsel makale ve kitap yayımlamıştır.

Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü veya kısaca Derleme Sözlüğü, Anadolu'da halk ağzında bulunan, halk tarafından kullanılan ancak yazı diline girmemiş Türkçe sözcüklerin derlenmesi amacıyla Türk Dil Kurumu tarafından 1932-1960 yılları arasında yürütülen faaliyet sonucu ortaya çıkan sözlüktür. Derleme çalışmaları ise Türk Dil Kurumu bünyesinde Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu tarafından hala devam ettirilmektedir. Ayrıca pek çok akademisyen ve gönüllü, akademik ve bireysel çalışmaları ile derlemeye günümüzde de katkı sağlamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.