İçeriğe atla

Türk Şahiler

Türk Şahiler
665-822 [1][2]
Türk Şahiler bayrağı
Damga
TürBozkır imparatorluğu
BaşkentKâbil
Resmî din
Budizm, Hinduizm
Tigin 
• 665 - 680
Barha Tegin
• 680 - 739
Tegin Şah
• 739 - 800
Fromo Kesaro
• 800 - 815
Pati Dumi
• ? - 850
Lagaturman
Tarihçe 
• Kuruluşu
665
• Dağılışı
822 [1][2]
Günümüzdeki durumuAfganistan, Hindistan

Türk Şahileri, MS 7. ila 9. yüzyıllarda Kabil ve Kapisa'dan Gandara'ya kadar hüküm süren Batı Türk veya Türk-Eftalit kökenli bir hanedandı.[3][4][5] Halaç etnik kökenine de sahip olabilirler.[6][7][8] Gandara bölgesi, doğuda Keşmir krallığı ve Kanauj krallığı ile sınırında olabilir.[6] 560'lardan itibaren Batı Türkleri, Transoksonya'dan yavaş yavaş güneydoğuya doğru genişlediler ve Baktriya ve Hindukuş bölgesini işgal ederek büyük ölçüde bağımsız yönetimler oluşturdular.[5] Türk Şahileri, Tokaristan Yabgularının siyasi bir uzantısı olabilir.[4]

Türk Şahileri, Sasani imparatorluğu'nun Râşidîn Halifeliği tarafından çoktan fethedildiği bir zamanda ortaya çıktı. Türk Şahileri, Abbâsîler'in doğuya doğru genişlemesine 250 yıldan fazla direndiler fakat 9. yüzyılda Seferîler tarafından ortadan kaldırıldılar.[9] Gazneliler, azalan Şahileri ve Gucaratları alt ettikten sonra nihayet Hindistan topraklarına girdiler.

Sınırları

Batı Göktürk hükümdarı Tong Yabgu Kağan komutasındaki Türkler Hindukuş'u geçtiler ve MS 625 dolaylarından itibaren Gandara'yı İndus Nehri'ne kadar işgal ettiler.[10][11] Genel olarak, Türk Şahi'nin toprakları Kapisa'dan Gandara'ya kadar uzandı ve bir noktada Zabulistan'da bir Türk kolu bağımsız hale geldi.[6][12] MS 723-729 yıllarında bölgeyi ziyaret eden Koreli hacı Hui Chao, bu bölgelerin Türk kralları tarafından yönetildiğinden bahsetmiştir.

Kaynakça

  1. ^ "Contained within a clay urn were a gold bracteate with the portrait of a ruler, three early drachms of the Turk-Shahis (Type 236, one of which is countermarked), and a countermarked drachm of the Sasanian king Khusro II dating from year 37 of his reign (= 626/7). The two countermarks on Khusro 's drachm prove that the urn could only have been deposited after 689" Alram 2014, ss. 282–285
  2. ^ Alram, Michael; Filigenzi, Anna; Kinberger, Michaela; Nell, Daniel; Pfisterer, Matthias; Vondrovec, Klaus. "The Countenance of the other (The Coins of the Huns and Western Turks in Central Asia and India) 2012-2013 exhibit: 16. The Hindu Shahis in Kabulistan and Gandhara and the Arab Conquest". Pro.geo.univie.ac.at. Kunsthistorisches Museum Vienna. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2017. 
  3. ^ ALRAM, MICHAEL (2014). "From the Sasanians to the Huns New Numismatic Evidence from the Hindu Kush". The Numismatic Chronicle (1966-). 174: 261-291. ISSN 0078-2696. 23 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  4. ^ a b Kim, Hyun Jin (19 Kasım 2015). The Huns (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-317-34090-4. 
  5. ^ a b Vondrovec, Klaus. "Coinage of the Nezak". 1 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  6. ^ a b c Inaba, Minoru. "From Kesar the Kābulšāh and Cenral Asia". 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  7. ^ Rezakhani, Khodadad (15 Mart 2017). ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity (İngilizce). Edinburgh University Press. ISBN 978-1-4744-0030-5. 5 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  8. ^ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org (İngilizce). 10 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  9. ^ Sasanian Iran in the Context of Late Antiquity: The Bahari Lecture Series at the University of Oxford (İngilizce). BRILL. 1 Şubat 2021. ISBN 978-90-04-46066-9. 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  10. ^ Vondrovec, Klaus (2014). Coinage of the Iranian Huns and Their Successors from Bactria to Gandhara (4th to 8th Century CE): Kidarites (İngilizce). Austrian Academy of Sciences Press. ISBN 978-3-7001-7695-4. 
  11. ^ Laet, Sigfried J. de; Herrmann, Joachim (1 Ocak 1996). History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D. (İngilizce). UNESCO. ISBN 978-92-3-102812-0. 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  12. ^ Dani, Ahmad Hasan; Litvinsky, B. A.; Unesco (1 Ocak 1996). History of Civilizations of Central Asia: The crossroads of civilizations, A.D. 250 to 750 (İngilizce). UNESCO. ISBN 978-92-3-103211-0. 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hunlar</span> MS 4-6. yüzyıllar arasında Avrasyada yaşamış göçebe halk

Hunlar, MS 4-6. yüzyıllar arasında Orta Asya, Kafkaslar ve Doğu Avrupa'da yaşayan göçebe bir halktır. İlk olarak Volga'nın doğusunda, o zamanlar İskitya'nın bir parçası olan bir bölgede yaşadıkları tahmin edilmektedir. MS 370 yılına gelindiğinde Hunlar Volga bölgesine varmış ve 430 yılına gelindiğinde ise Avrupa'da kısa ömürlü de olsa geniş bir hakimiyet kurmuşlardır. Gotları ve Roma sınırları dışında yaşayan diğer birçok Cermen halkını fethetmiş ve diğerlerinin Roma topraklarına kaçmasına neden olmuştu. Hunlar, özellikle Attila döneminde Doğu Roma İmparatorluğu'na sık ve yıkıcı baskınlar yaptılar. 451'de Hunlar, Batı Roma eyaleti Galya'yı işgal ettiler ve burada Katalonya Tarlaları Savaşı'nda Romalılar ve Vizigotlardan oluşan birleşik bir orduyla savaştılar ve 452'de İtalya'yı işgal ettiler. 453'te Attila'nın ölümünden sonra Hunlar Roma için büyük bir tehdit olmaktan çıkmış ve Nedao Savaşı'ndan sonra imparatorluklarının çoğunu kaybetmişlerdir (454?). Hun isminin varyantları Kafkasya'da 8. yüzyılın başlarına kadar kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hiung-nu</span> İlk Çağda Orta Asyada yaşamış göçebe Avrasya Türk İmparatorluğu

Hiung-nu, Türkçe tarihyazımında bilinen isimleri ile Büyük Hun İmparatorluğu veya Asya Hun İmparatorluğu, eski Çin kaynaklarına göre MÖ 3. yüzyıl ile MS 1. yüzyılın sonları arasında doğu Avrasya bozkırlarında yaşamış göçebe halklardan oluşan boylar konfederasyonudur. Bilinen ilk Türk devletidir. Hiung-nu halkı hakkındaki bütün bilgiler dağınık Çin kaynaklarına ve arkeolojik bulgulara dayanmaktadır. Dilleri hakkındaki değişik varsayımlar, Çin kaynaklarında bulunabilen çoğunluğu kişi ve unvan adları olan sözcüklere dayanmaktadır. Dillerindeki sözcüklerin Çin lehçelerindeki transkripsiyonlarına göre dillerinin Türk, İrani, Moğol, Ural, Yenisey kökenli veya yalıtık dil olduğuna ve hatta halkın çok uluslu olduğundan dilin de karışık bir dil olabileceğine dair görüşler bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kadisiye Muharebesi</span>

Kadisiye Muharebesi, Müslüman Arap ordusu ve Sasani İmparatorluğu ordusu arasında İran'ın İslami Fethi ile sonuçlanan İslamiyet'in yayılmasının ilk döneminde yer alan geleceği belirleyen bir muharebe olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kutbşahlar</span> Gülkonda Sultanlığını 1518-1687 arasında yöneten hanedan

Kutub Şah Hanedanı, soyu Türk kökenli Karakoyunlu hükümdarı Kara İskender'e dayanan ve 1512-1687 yılları arasında Hindistan'ın güneyine hakim olmuş hanedan. Behmeni Sultanlığı'nın yıkılmasından sonra Kutbşahlar hanedanı 1512'de iktidara geldi. Bu hanedanın ilk hükümdarı Sultankulu Kutbü'l-Mülk'tür. İngilizce kaynaklarda bu hükümdara genellikle Guli Kutubşah adı verilir.

615'te Bizans İmparatorluğu ile devam eden savaş sırasında, spahbed Şahin komutasında Sasani ordusu, Küçük Asya'yı istila etti ve Konstantinopolis'te Boğazın karşısında Kalkedon'a ulaştı. Sebeos'a göre, bu noktada Herakleios'un savaştan çekilmeyi kabul edip Roma İmparatorluğu'nun bir Pers devleti haline gelmesi yanında, hatta II. Hüsrev'in imparatoru seçmesine izin vermek yanında Sasani imparatoru II. Hüsrev'e bağlanmaya hazırdı. Sasaniler bir önceki yıl Roma Suriyesi ve Filistin'i ele geçirmişlerdi. Bizans imparatoru Herakleios ile görüşmeler yapıldıktan sonra, Pers Şahinşah II. Hüsrev'e bir Bizans elçisi gönderildi ve Şahin yine Suriye'ye çekildi.

<span class="mw-page-title-main">İran Hunları</span> Orta Asyadan gelerek Pers İmparatorluğuna saldıran ve oralara yerleşen göçebe kabileler.

İran Hunları terimi bazen dördüncü ve yedinci yüzyıllar arasında Afganistan'da ve komşu bölgelerde yaşayan ve kuzeybatı Hindistan'a kadar genişleyen bir grup farklı kabile için kullanılır. Kabaca Hunalara karşılık gelirler. Ayrıca Sasani İmparatorluğunun kuzeydoğu sınırlarını tehdit ettiler ve Şahların onlara karşı eksik belgelenmiş birçok kampanya yürütmesine neden oldular.

Akatziri veya Akatzirs Karadeniz'in kuzeyinde, Kırım'ın batısında yaşayan bir kabileydi. Jordanes onları zirai insanlar olarak değil avcı-toplayıcı olarak tanımladı. Etnik kökenleri belirlenmemiştir. 5. yüzyıl tarihçisi Priscus onları İskitlerin etnik bir grubu olarak tanımlar. Ayrıca Hunlarla bağlantıları olduğu olduğu söylenir (Akatiri Hunni). İsimlerinin kökeni Ağaçeri Türkleri (Agathyrsi) ile bağlantılıdır. Bir Türk aşireti oldukları varsayıldı. veya "Aq Qazir " olarak Beyaz Hazarlar oldukları söylendi. Ancak Peter B. Golden ayrıca şunları kaydetti: "Bu tezlerin hiçbiri fonetik benzerliğin ötesinde hiçbir şeye dayanmaz"; ve Akatsirleri'in Hazarların atası olduğuna dair diğer hipotez de sağlam bir kanıtla desteklenmemiştir.

Karaton, Hunların ilk krallarından biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Tegin Şah</span> Türk hükümdar

Tegin Şah, Şahi Tegin ya da Sri Şahi Batı Göktürk kökenli Türk Şahiler hanedanının hükümdarı. 7. ve 8. Yüzyıllar sırasındaki Egemenliği Kâbil'den Kapisa'ya kadar uzanan coğrafyayı kapsamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nezak Tarkan</span>

Nezak Tarkan, M.S 709 civarında Arap komutan Kuteyba bin Müslim'e karşı bir isyan başlatan Toharistan'ın göçebe hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Ak Hun-Sasani savaşı (484)</span>

Ak Hun-Sasani Savaşı, 484'te I. Fîrûz komutasındaki Sasani İmparatorluğu'nun istilacı gücü ile Aksuvar komutasındaki Ak Hun İmparatorluğu'nun daha küçük bir ordusu arasında gerçekleşmiş olan askeri bir çatışmadır.

<span class="mw-page-title-main">Kirada</span>

Kirada modern bilim insanları tarafından kuzeybatı Hindistan'daki Gandhara bölgesinde Kidarite Hunlarının bilinen ilk hükümdarı olarak kabul edilir.

Alxon, Alakana ve Walxon olarak da bilinen Alkon Hunları, MS 4. ve 6. yüzyıllarda Orta ve Güney Asya'da devletler kuran göçebe bir halktı. İlk önce Paropamisus'ta bulunan Hunlar daha sonra güneydoğuya, Pencap ve orta Hindistan'a, Eran ve Kausambi'ye kadar genişlemişlerdir. Hint yarımadasındaki Alkon istilası, onlardan yaklaşık bir asır önce gelen Kidarit Hunlarını ortadan kaldırdı ve Gupta İmparatorluğu'nun yıkılmasına sebep oldu ve bir anlamda Klasik Hindistan'a son verdi.

Yejong, Kore'de Koryo Hanedanı'nın 16. kralıdır. Saltanatı 1105'ten 1122 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

Yezîd bin Ziyâd bin Abīhi, Halife I. Yezîd'in saltanatı sırasında 680/81 yılları arasında Sistan vilayetinden sorumlu Emevî generalidir. Kardeşlerinden biri olan Ubeydullah veya Salim tarafından sırasıyla 680 veya 681 yılında Basra veya Horasan valisi olarak atandı. Yezid, Sistan emiri olarak atanırken, kardeşi Ebu Ubeyde saha komutanı yapıldı. 683/84'te iki kardeş, Zabulistan'ın Zünbil'ine ve Kâbil'in Türk Şahilerine karşı bir sefer düzenlediler. Ancak güçleri bozguna uğratıldı ve Yezîd öldürüldü, Ebu Ubayda yakalandı.

Zunbiller, aynı zamanda Zhunbil veya Zabulistan'ın Rutbilleri, günümüzün güney Afganistan bölgesinde Hindukuş'un güneyinde bir kraliyet hanedanıydı. MS 680'den MS 870'deki Saffarid fetihlerine kadar hüküm sürdüler. Zunbil hanedanı, Ak Hun İmparatorluğu'nu Kâbil'deki başkentinden yöneten Türk Şahi hükümdarının ağabeyi Rutbil tarafından kuruldu. Tarikh al-Tabari ve Tarikh-i Sistan gibi Arap kaynaklar Zunbillerin hizmetlerinde Türk birliklerinin bulunduğunu belirtmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çilek gümüş kase</span>

Çilek gümüş kase Semerkant bölgesinde bulunan ve "Ak Hun sanatının en iyi bilinen örneği" olarak kabul edilen gümüş bir kasedir. Daha spesifik olarak, kasenin MS 5. yüzyılın son üçte birinde Hindukuş'un güneyindeki Alkon Hunlarına ait olduğu görülüyor. Alkonlar uzun süredir Akhunların bir parçası veya alt bölümü veya onların doğu kolu olarak kabul ediliyordu, ancak artık ayrı bir devlet olarak kabul edilme eğilimindeler.

<span class="mw-page-title-main">Fromo Kesaro</span>

Fromo veya Phromo Kesaro, 7. ve 9. yüzyıllarda Kâbil ve Kapisa'dan Gandhara'ya kadar Batı Türk Kağanlığı veya Batı Türk-Ak Hun karışımı kökenli bir hanedan olan Türk Şahilerinin kralıydı. Çin kaynaklarında "Fromo Kesaro" 拂菻罽娑, "Fulin" (拂菻) "Bizans İmparatorluğu" için standart Tang Hanedanı adıdır.

<span class="mw-page-title-main">III. Mithridatis (Part kralı)</span> Part kralı

III. Mithridatis, MÖ 87'den 80'e kadar Part İmparatorluğu'nun kralıdır. Varlığı bilimde tartışmalıdır.