Türkçe kuş dili

Türkçe kuş dili (Kuşdili, Işıklık, Işılık, Işıldık, Iklık^[1]), Türkçenin yüksek perdeli ıslık ve melodilerle iletilen bir uyarlamasıdır.

Günümüzde, Türkiye'de başta Giresun, Ordu ve Gümüşhane olmak üzere Doğu Karadeniz bölgesinde kullanılmaktadır. Konut yerleşimlerinin birbirinden uzak olduğu engebeli arazide yaşayan insanların ıslığın çıkardığı yüksek ses hacminden faydalanarak iletişim kurabilmesi için geliştirilmiştir.^[1] Dünyada altmışa yakın olduğu tahmin edilen ıslık dillerinden bir tanesidir.^[2]

Doğu Karadeniz bölgesinde yüzyıllardır kullanılan kuş dilinin ilk defa ne zaman kullanılmaya başlandığı yönünde herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. 1966 yılında yapılan araştırmalar Giresun’un Güce ilçesi ile Trabzon’un Şalpazarı ilçesi arasındaki dağlık kesimde yer alan pek çok köyde ıslık dili konuşulduğunu ortaya çıkarmıştır.^[2] Bu dil sayesinde derin vadileri aşmak yerine ıslık dilini kullanmak Karadeniz Bölgesi insanının işini kolaylaştırmış ancak cep telefonu, internet gibi gelişmiş iletişim araçları kuş dilinin kullanım alanını daraltmıştır. Türkçe kuş dilinin konuşan sayısı günümüzde 10.000'e kadar düşmüştür.^[]

Kuzey Anadolu Dağları'nın kuzeyindeki Kuşköy’de 1997 yılından beri her Haziran ayında bir festival düzenlenmekte ve bu dili konuşanlar arasında yarışmalar yapılmaktadır. 2015 yılında başlatılan bir çalışmayla ıslık dili yeniden gün yüzüne çıkarılmış^[3] ve 2017 yılında UNESCO'nun Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras listesine dahil edilmiştir.^[4] Acil statüsünden çıkarılması için çalışmalar sürdürülmektedir.^[3]

Islık dili; halkın kendi arasında uzlaştığı ezgisel, ritimsel ve belirgin bazı seslerin birleşiminden oluşan kalıplara sahiptir. Bu kalıplar kullanılarak ıslık dili, günlük hayattaki “tamam”, “gel”, “git” gibi kısa, basit anlam birimleri yerine kullanılabilmektedir. Ayrıca ıslık dili ile "yangın var" şeklindeki acil yardım çağrıları veya "yarın bize fındık imecesine gelir misin?" gibi uzun olmayan diyalogların kurulması mümkün hale gelmektedir.^[1]

Islıkla konuşma genel olarak çocuklukta öğrenilmekte, ilkokul çağındaki çocuklar bu dili rahatça konuşabilmektedirler. Islıkla anlaşma bazı yerlerde kısmen görülmekte, bazı yerlerde ise küçük-büyük, kadın-erkek herkes tarafından başvurulan bir anlaşma aracı olmaktadır. Kısmen konuşulduğu yerlerde daha çok çobanların iletişim aracı olarak kullandıkları, ‘‘yaylaya gideceğim’ gibi sözleri ıslıkla naklettikleri görülmektedir.^[5]

Giresun'un Çanakçı ilçesine bağlı Kuşköy'de kuş dilinin unutturulmaması için 1997'den yılından itibaren her yıl Haziran ayında "Kuş Dili Kültür ve Sanat Festivali" adı ile festival düzenlenmektedir.^[6][7]