İçeriğe atla

Tâceddîn Hâtun

Tâceddîn Seferiyye ya da Seferiyye Hâtun olarak bilinen Tâceddîn Hâtun (öl. 1112), Büyük Selçuklu Devleti'nin 3. hükümdarı Melikşah'ın eşi, Sultan Muhammed Tapar ve Sultan Ahmed Sencer'in annesidir.

Hayatı

Taceddîn Seferiyye Hatun, cariye kökenli ve Kıpçak Türkü asıllıdır.[1] Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ı Lügati't Türk ve Reşidüddin Fazlullah tarafından yazılan Camiü't-Tevarih eserlerinde adı Başulu olarak geçmektedir.[2][3] Selçuklu sultanı Melikşah ile olan evliliği Selçuklulardaki ilk sultan-cariye evliliğidir. Daha önceki sultanların da cariyelerle ilişkileri olsa da hiçbiri bir cariyeyle evlenmemiştir.[4] Sultan Melikşah kimi konularda Taceddin Seferiyye Hatun'a danışmış, çoğu zamanda isabetli kararlarını uygulamıştır. Suriye Seferi'ne Melikşah, Taceddin Seferiyye Hatun'u hamile olduğu halde yanında götürmüş ve Ahmed Sencer bu sefer esnasında Sincar bölgesinde doğmuştur.[4][5] Kaynaklara göre Taceddin Seferiyye Hatun, Sultan Melikşah tarafından çok sevilmiştir.[4]

Büyük Selçuklu Devleti'nde sultan eşlerinin kendilerine bağlı vezirleri bulunmaktaydı. Taceddin Seferiyye Hatun'un veziri ise daha sonra Sultan Ahmed Sencer'e de vezirlik yapacak olan Şerefü’d-Dîn Ebû Tahir Sa’d b. Ali b. İsa el-Kûmmî'ydi.[6]

Sultan Melikşah 1092 yılında vefat etti. Eşinin ölümünün ardından Taceddin Seferiyye Hatun, oğulları Muhammed Tapar ve Ahmed Sencer'e destek oldu. Oğulları üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğundan onların idaresine verilmiş olan bölgelerde yönetimde etkin oldu.[4] Ayrıca oğullarının birbirlerine destek olmalarını da sağlamıştır. Nitekim Ahmed Sencer, Berkyaruk'a karşı öz ağabeyi Muhammed Tapar'ı desteklemiştir.

Sonrasında Muhammed Tapar ve Ahmed Sencer, Büyük Selçuklu Devleti'nin sultanı olmuştur. O dönemde yaşamış tarihçilerden Sıbt İbnü'l Cevzi, Taceddin Seferiyye Hatun için 'Bu kadın tarihin kaydettiği şanslı çok nadir kadınlardan biridir. Çünkü tarihte bir kadının iki oğlundan ikisinin de halife veya sultan olması pek az görülen bir şeydir.' demektedir.

Seferiyye Hatun oğullarının saltanatlarında da siyasette etkili olmuştur. Bunun en bilinen örneği oğlu Ahmed Sencer ve Muhammed Tapar'ın oğlu Mahmud arasındaki anlaşmazlıkta ikisini barıştırmasıdır. Oğlu Ahmed Sencer'e 'Gazne çevresini, Maveraünnehir'i ele geçirdin, pek çok yere hakim oldun, hepsini sahiplerine verdin. Kardeşinin oğlunu da onlardan biri gibi kabul et.' dediği bilinmektedir. Sultan Ahmed Sencer de annesinin bu isteğini kabul etmiştir. Bu olaydan sonra Mahmud amcasına itaatini bildirmek için geldiğinde babaannesi Seferiyye Hatun'un yanında kalmıştır.[4] Ahmed Sencer'in kızı Mahmelek ve Mahmud arasında yapılan evlilikte de Seferiyye Hatun'un payı büyüktür.[4]

Taceddin Seferiyye Hatun, 1122 senesinde vefat etmiştir. Cenaze namazını oğlu Sultan Ahmed Sencer kıldırmıştır. İbnü'l Esir'in ifadesine göre Mahmud bin Muhammed Tapar, babaannesinin vefatı üzerine Bağdat'ta o güne dek görülmemiş bir taziye merasimi tertip etmiştir.[4] Taceddin Seferiyye Hatun hayırsever biri olarak tarif edilmektedir. Kaynaklarda kendisinden büyük bir övgüyle bahsedilmiş tek Selçuklu hatunudur. Nitekim ünlü şair Mu‘izzî, ona methiyeler düzmüştür. Kendisine pek çok kaside yazdığı divanında ona dinin ve dünyanın tâcı manasında “tâc-ı dîn u dunyâ” lakabı ile yer vermektedir.[1]

Çocukları

Sultan Melikşah ve Taceddin Seferiyye Hatun'un evliliğinden beş çocukları olmuştur:

  • Muhammed Tapar
  • Ahmed Sencer
  • Seyyide Hatun (Abbasi Halifesi Mustazhir ile evlenmiştir. Halifenin ölümünden sonra Selçuklu Hanedanı'ndan Kavurd'un torunu Arslanşah'la evlenmiştir.)[4][5]
  • Sitare Hatun (Kakuyi Hanedanı'ndan Gerşasb ile evlenmiştir.)[4][5]
  • Küçük yaşta ölmüş, ismi bilinmeyen bir oğul[4][5]

Popüler kültürdeki yeri

Kaynakça

  1. ^ a b GÖKMEN, Gökhan (30 Haziran 2020). "MU'İZZÎ DÎVÂNI'NDA BİR SELÇUKLU HÂTUNU: TÂCEDDÎN HÂTUN". Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi. 20 (50): 25-46. doi:10.32330/nusha.673750. ISSN 1303-0752. 
  2. ^ al-Kāšġarī, Maḥmūd b. Ḥusain (1970). Kasgarli Mahmut. OCLC 641699731. 
  3. ^ 1247?-1318., Rashīd al-Dīn Ṭabīb,. Rashiduddin Fazlullah's Jamiʻuʼt-tawarikh = Compendium of chronicles. Harvard University, Dept. of Near Eastern Languages and Civilizations. OCLC 41120851. 
  4. ^ a b c d e f g h i j author., Kaçın, Bülent, 1978-. Selçuklu hatunları : Büyük Selçuklu Devleti hanedan üyelerinin siyasî evlilikleri. ISBN 978-605-9521-07-9. OCLC 999552274. 
  5. ^ a b c d author., Kesik, Muharrem,. Selcukların Muhteşem Sultanı Melikşah. ISBN 978-625-7201-38-4. OCLC 1338673388. 
  6. ^ "SULTAN SENCER DÖNEMİ (1118-1157) SELÇUKLU VEZÎRLERİ". Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi. 26 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">I. Melikşah</span> 3. Büyük Selçuklu Devleti Sultanı

I. Melikşah, Türk, Büyük Selçuklu İmparatorluğu hükümdarı.

<span class="mw-page-title-main">I. Mahmud (Büyük Selçuklu sultanı)</span> Büyük Selçuklu Sultanı

I. Mahmud, beş yaşında iken 1092-1093 döneminde Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı ve 1093-1094'te İsfahan ve Fars bölgesi tâbî hükümdarı ilân edildi.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Sencer</span> Büyük Selçuklu Devleti ve Horasan Selçuklularının 9. ve son sultanı

Ahmed Sencer veya Sultan Sencer ya da Muizzeddin Ahmed Sencer, 1097-1118 tarihleri arası Horasan Selçuklu Sultanı, 1118-1157 döneminde Büyük Selçuklu Sultanı.

<span class="mw-page-title-main">Irak Selçukluları</span>

Irak Selçukluları, Büyük Selçuklu Devleti'nin sekizinci sultanı Sencer'in Oğuzlar tarafından yenilerek esaretinde hastalanarak öldükten sonra İki Irak 'ı yöneten Selçuklular.

<span class="mw-page-title-main">Berkyaruk</span> Büyük Selçuklu Devleti sultanı

Berkyaruk (Temmuz 1081 - 22 Aralık 1104), Büyük Selçuklu hükümdarı I. Melikşah'ın oğlu ve 1092-1104 yılları arasında Büyük Selçuklu Devleti'nin hükümdarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Tapar</span> Büyük Selçuklu Devleti sultanı

Muhammed Tapar ya da Gıyaseddîn Muhammed Tapar Büyük Selçuklu Sultanı ve Melikşah'ın oğlu.

Kürboğa ; Büyük Selçuklu Devleti'nin Musul atabeyi ve deneyimli bir kumandandı. Bazı kaynaklarda "Kerboğa", "Kurboğa", "Gürboğa" olarak da anılmaktadır.

Muizzeddin Melikşah ya da II. Melikşah 6. Büyük Selçuklu Sultanı. Berkyaruk'un oğludur. Babası Berkyaruk 1105'te ölünce daha çocuk iken bir yılı süren Büyük Selçuklu sultanlığına getirildiyse de amcası Muhammed Tapar tarafından sultanlık tahtından indirildi.

II. Mahmud Büyük Selçuklu Sultanı ve Muhammed Tapar'ın oğlu.

<span class="mw-page-title-main">Gürcü Hatun</span> Anadolu Selçuklu sultanının eşi

Gürcü Hatun (fl. ?-1286?), Gürcü prenses. Anadolu Selçuklu Devleti sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev'in eşlerinden biri, II. Alâeddin Keykubad'ın annesidir.

Irak ve Horasan Selçukluları (1092-1194), Irak ve Horasan, Büyük Selçuklu Devleti'nin merkezi durumundaydı. Sultan Muhammed Tapar'dan sonra Selçuklu tahtına geçen oğlu Mahmud tahta geçtiği sırada amcası Ahmed Sencer, Horasan meliki idi. Sencer, Mahmud'u tahtan indirdi ve himayesine aldı. Mahmud, merkezi Hemedan olan Irak Selçuklu Devleti sultanlığına getirilirken, Sencer büyük sultan sıfatıyla Horasan'daki Merv'de tahta oturdu (1119).

Gıyaseddin Mesud Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı olan amcası Sultan Ahmed Sencer'e bağımlı olarak Irak ve batı İran'da hüküm süren Irak Selçuklu Devleti sultanlığı yaptı.

Tâcülmülk veya tam adıyla Ebü’l-Ganâim Tâcülmülk İbn Dârüst Merzübân b. Hüsrev Fîrûz-ı Şirâzî,, Büyük Selçuklu İmparatorluğu veziri.

Müeyyidülmülk veya tam adıyla Ebu Bekr Ubeydullah bin Nizâmilmülk bin Ali et-Tusî,, Büyük Selçuklu İmparatorluğu veziri, Nizâmülmülk'ün oğlu.

Zübeyde Hatun, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Sultanı Melikşah'ın eşi, Berkyaruk'un annesidir.

Diyaülmülk Ahmed bin Nizâmülmülk, Büyük Selçuklu İmparatorluğu ve daha sonra Abbasiler'in İranlı veziri. Selçuklu Devleti'nin ünlü veziri Nizâmülmülk'ün oğludur.

Porsuk ya da Bursuk olarak da bilinir, Büyük Selçuklu İmparatorluğu hizmetinde bir Türk generalidir.

Alp Arslan'ın oğlu ve I. Melikşah ve Suriye Selçuklu Meliki I. Tutuş'un kardeşidir. Berkyaruk, I. Mahmud, Muhammed Tapar, Sultan Ahmed Sencer, Dukak, Sultan Melikşah ile taht kavgasına girişti gözlerine mil çekildi. Rıdvan'ın amcasıdır.

Büyük Selçuklu Sultanı Ahmed Sencer'in eşi ve çocuklarının annesidir. Selçuklu tarihinde iz bırakan kadınlardan biridir. Bazı kaynaklarda Türkan Hatun olarak geçmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.