İçeriğe atla

Sınıraşan sular

Sınıraşan sular, bir ülkeden doğan başka ülke ile sınır oluşturan veya başka ülkeye akan sınıraşan sulardır. Ülke sınırlarında doğup, yine sınırlar içinde sona eren akarsulara milli/ulusal akarsu denilmektedir.[1]

Sınıraşan sulara (transboundary watercourses) kıyısı olan devletlere kıyıdaş ülke denilmektedir. Sınıraşan suların tüm yönleriyle el alındığı küresel bir düzenlenme yoktur. Dünya nüfusunun %40'ı sınıraşan 260'tan fazla göl veya akarsu havzasında yaşamaktadır.[1]

Önemi

Küresel ısınma ile birlikte yakın gelecekte suyun en önemli doğal kaynak haline geleceği düşünülmektedir. Gelecekte günümüzde petrol ve doğalgaz alanında yaşanan sert rekabetin, gelecekte su paylaşımı konusunda yaşanacağı düşünülmektedir.[1]

Hukuki durum

Sınıraşan sular ile ilgili ilk düzenlemeler 1992-1997 gibi geç bir zamanda yapılmıştır. Günümüzde geçerli olan iki hukuki metin vardır: 1992'de imzalanan Uluslararası Göller ve Sınıraşan Suyollarının Korunması ve Kullanılması Hakkında Sözleşme ve 1997'de imzalanan Uluslararası Suyollarının Ulaşımdışı Amaçlarla Kullanılması Hukukuna İlişkin Sözleşme metinleridir. Bu anlaşmalarda devletlerin sular üzerindeki sınır ve hakları kesin olarak düzenleyen hükümler bulunmamaktadır. Sorunların çözümü taraf devletlere bırakılmıştır.[2]

Anlaşmazlıklar uluslararası hakemlik kuruluşları veya mahkemelere aksettiğinde makul ve hakça kullanım prensibi doğrultusunda kararlar vermektedir. Hakça kullanım; "diğer tarafın çıkarlarına zarar vermeme" şeklinde tanımlanmaktadır.[2]

Sorunlar

Bu konu ile ilgili en önemli sorun suların paylaşılmasının oluşturduğu su sorunudur. Suya sınırı olan her devlet sudan en fazla yararlanma hedefinde olduğundan sorunlar çıkmaktadır. Devletler olayı sadece su çerçevesinde değil, stratejik, ekonomik ve siyasal bir açıdan ilgilendikleri için çözümsüzlük devam etmektedir.

Türkiye'nin sınıraşan suları

Başka ülkede doğup Türk topraklarına giren, Türkiye'de doğup başka ülke topraklarına akan sulardır. Türkiye'de 5 sınır oluşturan, 22 sınıraşan, toplamda 27 egemenlik hakkı olan akarsu belirlenmiştir.[3]

Türkiye'nin hak sahibi olduğu sınır oluşturan ve sınır aşan sular akış yönüne göre şunlardır:

  • Afrin Çayı, Türkiye, Suriye, Türkiye
  • Aras Nehri, Türkiye, Azerbaycan, İran, Ermenistan sınırını oluşturur.
  • Arpaçay, Türkiye, Ermenistan sınırını oluşturur.
  • Asi Nehri, Lübnan, Suriye, Türkiye
  • Balık Suyu, Türkiye, Suriye
  • Büyük Circop Suyu, Türkiye, Suriye. (Fırat'ın kolu)
  • Culap Deresi, Türkiye, Suriye.(Fırat'ın kolu)
  • Çoruh Nehri, Türkiye,Gürcistan
  • Dicle, Türkiye, Suriye, Irak
  • Drahini Deresi, Türkiye, Irak (Hezil Çayı'nın kolu)
  • Fırat, Türkiye, Suriye, Irak
  • Habur Çayı (Fırat), Türkiye, Suriye
  • Hezil Suyu, Türkiye, Irak sınırını oluşturur. (Dicle'nin koludur.)
  • Karacurum Çayı, Türkiye, Suriye
  • Karasu, Türkiye, Suriye sınırını oluşturur. (Asi nehrinin koludur)
  • Kocadere (Veleka), Türkiye, Bulgaristan
  • Kura Nehri, Türkiye, Gürcistan, Azerbaycan
  • Meriç nehri, Bulgaristan, Yunanistan, Türkiye sınırını oluşturur.
  • Mutludere, Türkiye, Bulgaristan sınırını oluşturur.
  • Nerduş Çayı, Türkiye, Suriye
  • Nusaybin Çağpınar, (Çağ Çağ Deresi) Türkiye, Suriye
  • Sabun Suyu, Türkiye, Suriye
  • Sayur Çayı, Türkiye, Suriye (Fırat'ın koludur)
  • Sarısu, Türkiye, İran
  • Senpas Suyu, Türkiye, Suriye
  • Şemdinli Çayı,
  • Tunca Nehri, Bulgaristan, Türkiye
  • Zerkan Suyu, Türkiye, Suriye
  • Büyük Zap Suyu, Türkiye, Irak (Dicle'nin koludur)

Fırat-Dicle havzası için Türkiye Körfez ülkelerine barış suyu projesi teklif etmiştir. Irak ve Suriye Türkiye'nin teklifini petrolü çok, suyu az olan ülkelere siyasal manevra olarak kabul etmektedir. Türkiye'nin amacının; su fazlasını paraya çevirme, petrole karşı su ile bu ülkeleri kendisine muhtaç hale getirme, ekonomik ve siyasi etki altına alma, olarak görmektedir.[2]

Türkiye Fırat ve Dicle sularını egemenlik meselesi olarak görmekte, suyun tahsisini kabul etmektedir. Suriye ve Irak bu ırmakları uluslararası su kabul etmekte paylaşım-taksimden yanadır.

Aras Nehri; Türkiye'nin sulama ve enerji projeleri uyguladı nehir için İran sorun görmekte, akışın %50 azaldığını iddia etmektedir.[3] Arasın bir kolu olan Arpaçay üzerinde Türkiye ile SSCB ortak anlaşma ile Arpaçay Barajı ve Serdarabat Bendini yapmışlardır. Türkiye ile Ermenistan eski anlaşmaya göre barajdan yararlanmakta, Iğdır Ovası bu sular ile sulanmaktadır. Anlaşma kıyıdaş ülkelerin anlaşarak sudan birlikte faydalanmasına iyi bir örnektir.[4]

Asi Nehri;Hatay'ı kendi toprağı kabul eden Suriye, Asi nehrinin tüm sularını kullanmakta, kışın habersiz baraj kapaklarını açmakta, yazın ise akarsu yatağı kurumaktadır.[3]

Meriç nehri; Yunanistan ve Türkiye nehir kenarlarına yapılan setlerle taşkın tehlikesi bertaraf edilmiştir. Fakat Bulgaristan yaptığı barajlarla yazın suyun tamamına yakınını kullanmaktadır. Türkiye 1993'te Bulgaristan'dan su satın almıştır.[3]

Çoruh Nehri; Türkiye nehir üzerinde HESler kurmaya devam etmekte, elektrik elde edilmektedir. Sorunun olmadığı bir sınıraşan sudur.[4]

Aktaş Gölü; Türkiye ile Gürcistan arasında bulunur. Sınır yaklaşık olarak ortasından geçer.

Dünyada sınıraşan sular

Sınıraşan suların 214 akarsu havzasının; 155 tanesi iki, 36 tanesi üç, kalanı dört veya daha fazla ülke tarafından paylaşılır.

Su paylaşımında anlaşmazlık yaşanan önemli sınıraşan sular ve ilgili devletler şunlardır:[5]

Kaynakça

  1. ^ a b c ERDAĞ, Yrd.Doç.Dr. Ramazan. "Türkiye'nin Sınıraşan Sular Sorunu". YALOVA SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  2. ^ a b c ÖZ, Dilek Elvan. ""SINIRAŞAN SU" KAVRAMI VE BAZI ÖRNEKLER IŞIĞINDA FIRAT VE DİCLE İÇİN BİR PAYLAŞIM PLANI" (PDF). TMMOB Su Politikaları Kongresi. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  3. ^ a b c d Tırıl, Alpay. "Sınır Aşan Sular: Türkiye ve Paydaşlarının Sınır Aşan Sular Politikalarına Siyasal ve Ekolojik Bir Bakış" (PDF). tucaum.ankara.edu.tr. 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  4. ^ a b AKMANDOR, M.Neşet. "SU KAYNAKLARIMIZ ve SINIR AŞAN AKARSULARIN YERİ VE ÖNEMİ" (PDF). 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 
  5. ^ İNAN, Prof. Dr. Yüksel. "Sınır aşan Suların Hukuksal Boyutları" (PDF). dergiler.ankara.edu.tr. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mart 2017. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Güneydoğu Anadolu Bölgesi</span> Türkiyenin güneydoğusundaki coğrafi bölgesi

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. Güneydoğu Torosların güneyinden Suriye sınırına kadar olan yerleri kaplar. Bölge doğu ve kuzeyden Doğu Anadolu Bölgesi, batıdan Akdeniz Bölgesi, güneyden Suriye ve kısa bir sınırla da Irak ile çevrilidir.

<span class="mw-page-title-main">Fırat</span> Türkiyeden başlayıp Basra Körfezine uzanan ırmak

Fırat, Güneybatı Asya'nın en uzun ırmağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dicle</span> Türkiyeden Iraka akan ırmak

Dicle ırmağı, Fırat ırmağı ile birlikte Mezopotamya'yı oluşturan iki büyük nehirden en doğuda olanıdır. Türkiye'de bulunan Elazığ ilinin Sivrice ilçesinden doğan nehir, Irak boyunca akar ve Fırat'la birleşerek Şattülarap'ta Basra körfezine dökülür.

Karasu, aşağıdaki anlamlara gelebilir:

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki akarsular listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Türkiye'deki bütün nehir, dere, çay ve suların döküldükleri yerlere göre listesi;

<span class="mw-page-title-main">Yeşilırmak</span> Karadeniz Bölgesinde nehir

Yeşilırmak, eskiden İris, Sivas'ın kuzeydoğusundaki Suşehri ilçesi sınırları içindeki Kösedağ eteklerinden doğan ve Samsun'un Çarşamba ilçesinden Karadeniz'e dökülen nehir. Hititler döneminde önemli bir nehir olan Yeşilırmak, Kumeşmaha olarak isimlendirilmiştir. Daha sonrasında, antik dönemde kendisine verilen ad ise İris'ti.

<span class="mw-page-title-main">Asi Nehri</span> Nehir

Asi Nehri, Lübnan'daki Bikâ Vadisi'nin doğu kısmından doğar ve Türkiye'nin Hatay ilinden Akdeniz'e dökülür. Asi Nehri'nin toplam uzunluğu 556 km olup, 366 km Suriye'de, 98 km Türkiye'de, 40 km Lübnan'dadır. 52 km'si Türkiye-Suriye sınırını oluşturur. Antakya ile Akdeniz'e doğal su yolu bağlanmış olan Asi Nehri'nin ortalama su debisi 30 m³/sn dir. Kış mevsimi ile ilkbaharda taşkınlar nedeniyle pek çok su baskını yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kralkızı Barajı ve Hidroelektrik Santrali</span> Diyarbakırda bir barajı

Kralkızı Barajı ve HES, Diyarbakır ili sınırları içerisinde Diyarbakır'a 81 km, Dicle ilçesine 6 km mesafede Dicle Nehri'nin ana kolu olan Maden Çayı üzerinde yer almaktadır. Enerji üretmek amacıyla 1985-1997 yılları arasında inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dicle Barajı ve Hidroelektrik Santrali</span>

Dicle Barajı ve Hidroelektrik Santrali, Diyarbakır ili sınırları içerisinde Diyarbakır'a 50 km mesafede, Maden Çayı ve Dibni Çayı'nın birleşerek Dicle Nehri'ni meydana getirdiği mevkiiden 800 m mesafede ve Kralkızı Barajı aksının 22 km mansabında yer almaktadır. Proje çalışmalarına 1986 yılında başlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fırat ve Dicle Sorunu</span>

Fırat ve Dicle Sorunu, Türkiye sınırları içinde doğan Fırat ve Dicle nehirlerinin bu nehirlerin içinden geçtiği Suriye ve Irak'la paylaşımı konusunda yaşanan sorunlardır. Bu nehirler hem Suriye ve Irak, hem de Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi için çok önemli su kaynaklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Habur Çayı</span>

Habur Çayı, Habur Suyu olarak da bilinir, Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Dicle Irmağı'nın kollarından biri. Güneydoğu Toroslar'ın en yüksek kütlesi olan Hakkâri Dağları'ndan çıkan küçük akarsuların birleşmesiyle oluşur. Genellikle kuzey-güney doğrultusunda akarak Şırnak ilinin Uludere ilçesinden Irak topraklarına geçer. Burada önce güneybatıya, sonra da batıya yönelir. Zaho'nun batısında kuzeydoğudan Hezil Çayı (Nizil) kolunu alır. Bundan sonra yaklaşık 20 km boyunca doğu-batı doğrultusunda Türkiye-Irak sınırını çizer. Şırnak'a bağlı Silopi ilçesinin güneyinde, Türkiye-Suriye-Irak sınırlarının birleştiği noktada doğudan Dicle Irmağına karışır.

<span class="mw-page-title-main">Arpaçay</span>

Arpaçay veya Ahuryan Türkiye-Ermenistan sınırını oluşturan, Arpa Gölü'nden doğan, Aras nehrinin önemli kolu olan akarsu. Toplam 186 km uzunlukta ve 9.500 km² yağış havzasına sahiptir. Türkiye tarafında 5.437 km² büyüklüğündeki alanın sularını boşaltır. Karahan, Telek Suyu ve Kars Çayı önemli kollarıdır. Debisi 39.412 m³/sn'dir.

Sacır Çayı Türkiye'de Gaziantep il sınırları içerisinde doğan ve Suriye'de Türkmenköy'ün içinden geçtikten sonra Menbic'in kuzeyinden geçerek Avşariye'den Fırat Nehri'ne karışan 108 kilometre uzunluğunda bir çaydır. 60 kilometrelik ilk kesimi Türkiye'de, 48 kilometrelik kısmı ise Suriye sınırları içinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Afrin Çayı</span> Çay

Afrin Çayı, Kilis'in kuzeyinden doğar, Suriye'ye geçer, Hatay'dan yeniden Türkiye topraklarına giren akarsu. Kilis'in batı kısmının sularını Akdeniz'e boşaltır.

<span class="mw-page-title-main">Hezil Çayı</span>

Hezil Çayı, Dicle Nehri'ne dökülen Habur Çayı'nın kolu olan akarsu. Siirt'in güneyi, Şırnak kuzeyindeki dağlık alanlardan doğar, hemen tamamı Şırnak ili topraklarında bulunur.

Van Gölü Kapalı Havzası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda, Van Gölü'ne sularını döken akarsuların oluşturduğu kapalı havza.

Karasu Çayı, Kahramanmaraş topraklarından doğan, Amik Ovasında, Asi Nehri ile birleşen akarsu.

Peri Çayı ya da Peri Suyu Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan bir akarsudur.

<span class="mw-page-title-main">Dicle-Fırat havzası</span>

Dicle-Fırat havzası Batı Asya'da Basra Körfezi'ne dökülen büyük bir nehir sistemidir. Başlıca nehirleri, daha küçük kolları ile birlikte Dicle ve Fırat'tır.

<span class="mw-page-title-main">Suriye coğrafyası</span> Suriyenin coğrafi özellikleri

Suriye, Batı Asya'da, Arap Yarımadası'nın kuzeyinde, Akdeniz'in doğu ucunda yer almaktadır. Kuzeyde Türkiye, batı ve güneybatıda Lübnan ve İsrail, doğuda Irak ve güneyde Ürdün ile komşudur. Batıda sıradağlardan ve iç kesimlerde sarp bir alandan oluşur. Doğuda Suriye Çölü, güneyde ise Cebel el-Dürzi Sıradağları yer almaktadır. İlk bölge Fırat Vadisi tarafından ikiye bölünür. Fırat üzerinde 1973 yılında inşa edilen bir baraj, Suriye'nin en büyük gölü olan Esad Gölü adında bir rezervuar oluşturur. Suriye'nin en yüksek noktası Lübnan sınırındaki 2,814 metre yüksekliğindeki Hermon Dağı'dır. Nemli Akdeniz kıyısı ile kurak çöl bölgeleri arasında, ülkenin dörtte üçüne yayılan ve çöl boyunca esen sıcak ve kuru rüzgarları alan yarı kurak sarp bir bölge yer alır. Suriye'de toprakların yüzde 28'i ekilebilir, yüzde 4'ü kalıcı ürünlere ayrılmış, yüzde 46'sı çayır ve mera olarak kullanılırken sadece yüzde 3'ü orman ve ağaçlıktır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.