İçeriğe atla

Süpernova

Kepler Süpernovası

Süpernova, enerjisi biten büyük yıldızların şiddetle patlaması durumuna verilen addır. Bir süpernovanın parlaklığı Güneş'in parlaklığının yüz milyon katına varabilir.

Başlangıçta yapısı, iyonize madde olan plazma şeklindeki bir süpernovanın parlaklığını yitirmesi haftalar ya da aylar sürebilir. Bu süre zarfında yaydığı enerji, Güneş'in 10 milyar yılda yayacağı enerjiden daha fazladır. Bu patlamalar, maddenin evrende bir noktadan başka noktalara taşınması işine yarar. Patlama sonucunda dağılan yıldız artıklarının, evrenin başka köşelerinde birikerek yeniden yıldızlar ya da yıldız sistemleri oluşturduğu varsayılmaktadır. Bu varsayıma göre, Güneş, Güneş Sistemi içindeki gezegenler ve bu arada elbette bizim Dünyamız da, çok eski zamanlarda gerçekleşmiş bir süpernova patlamasının sonucunda ortaya çıkmıştır.

18 Eylül 2006 tarihinde R Quimby ve P. Mondol tarafından keşfedilen SN 2006gy isimli süpernovanın şimdiye kadar gözlemlenmiş en parlak süpernova olduğu açıklandı. SN 2006gy süpernovasının meydana geldiği galaksi NGC 1260, bize 238 milyon ışık yılı uzaklıkta. Yani süpernovadan gelen ışığın dünyamıza ulaşması 238 milyon yıl sürdü.

Süpernova tarafından fırlatılan gaz kabuk, yıldızlararası ortama ilerlerken, yeni meydana gelen ağır elementleri de yıldızlararası ortama katarak zenginleştirir; buna da süpernova kalıntısı denir. Tarihte gözlenen süpernova patlaması ile birlikte, sadece yarım düzine süpernova kalıntısı eşleştirilmiştir. 1572'de Tycho, 1604'te Kepler ve 1054 yılında Çinli astronomların gözlediği süpernovalar bunlara örnektir.

Cygnus takımyıldızında bulunan, Dünyaya 2500 ışık yılı uzaklıktaki ve Cygnus Düğümü olarak bilinen bir süpernova kalıntısına ait süpernova yaklaşık 15 000 yıl önce patlamıştır. Bugün bile devam edegelen patlamadan kalan şok dalgaları çevresindeki yıldızlararası ortamı hala itmektedir ve içindeki gazı ısıtıp X ışını yaymaya devam etmektedir.

1054'teki bir süpernova patlamasının artıklarından oluşan Yengeç Bulutsusu

1054 yılında Çin ve Japon kayıtlarına alınan Yengeç Bulutsusu (Crab Nebula) bir süpernova neticesi oluşmuş olup, bize uzaklığının 7000 ışık yılı olmasına rağmen haftalarca Venüs'ten daha parlak görünmüş ve yaklaşık iki yıl boyunca da gözle rahat görünen parlaklığa sahip olmuştur.

Bugün bile bulutsu saatte 4 milyon km hızla genişlemekte olup gama ışınlarından X ışınlarına, UV, optik, infared ve radyo dalgalarına kadar bütün dalga boylarında ışınım yayınlamaktadır.

Sınıflandırma

Tip Ia süpernovanın oluşumu

Gök bilimciler süpernovaları anlamak için onları tayflarında görünen farklı kimyasal öğelerin çizgilerine göre sınıflandırmışlardır. Birinci bölüm için ilk öğe, çizginin var olması veya hidrojen nedeniyle olmamasıdır. Eğer bir süpernovanın tayfı, (Tayfın görsel kısmında Balmer dizisi olarak bilinen) hidrojenin bir çizgisini içerirse, Tip II olarak sınıflandırılır; diğeri ise Tip I dir. Bu tipler arasındaki altbölümler, diğer elementlerin ve ışık eğrisi (süpernovanın zaman içindeki görünür parlaklığının grafiği) çizgilerinin var olmasına göre oluşturulur.[1]

Süpernova sınıflandırması[2]
Tipi Özellikleri
Tip I
Tip IaHidrojen yoksunluğu ve 615.0 nm'de (nanometre) çizdiği, o anki ayrı ayrı iyonlaşan silikon (Si II) yakın zirve ışığı.
Tip Ib587.6 nm'de çizilen iyonlaşmamış helyum ve 615 nm civarında kuvvetli olmayan silikon emilimi.
Tip IcZayıf veya hiç olmayan helyum çizgisi ve 615 nm civarında kuvvetli olmayan silikon emilimi.
Tip II
Tip IIPdüzlemde uzanan ışık eğrisi
Tip IILIşık eğrisinde doğrusal çizgilerin azalması (zaman içerisinde parlaklığın doğrusal çizgisi).[3]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Cappellaro, E.; Turatto, M. (8 Ağustos 2000). Supernova Types and Rates. Influence of Binaries on Stellar Population Studies. Brüksel, Belçika: Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. 9 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2006. 
  2. ^ Montes, M. (12 Şubat 2002). "Supernova Taxonomy". Naval Research Laboratory. 28 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2006. 
  3. ^ Doggett, J. B.; Branch, D. (1985). "A Comparative Study of Supernova Light Curves". Astronomical Journal. Cilt 90. ss. 2303-2311. doi:10.1086/113934. 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2007. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yıldız</span> nükleer füzyon ile karanlık uzayda etrafına ısı ve ışık saçan kozmik cisim, plazma küresi

Yıldız, ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdan oluşan, karanlık uzayda ışık saçan, gökyüzünde bir nokta olarak görünen plazma küresidir. Bir araya toplanan yıldızların oluşturduğu galaksiler, gözlemlenebilir evrenin hâkimidir. Dünya'dan çıplak gözle görülebilen yaklaşık 6 bin dolayında yıldız vardır. Dünya'ya en yakın yıldız, aynı zamanda Dünya üzerindeki yaşamın gerçekleşmesi için gerekli olan ısı ve ışığın kaynağı da olan Güneş'tir.

<span class="mw-page-title-main">T Tauri yıldızı</span> Genç değişken yıldızlar sınıfı

T Tauri yıldızları, on milyon yıldan genç olan bir değişken yıldızlar sınıfıdır. Genelde moleküler bulutların yakınlarında bulunup, değişken ışıksallıkları ve güçlü renkyuvarı çizgileri ile tanınırlar.

<span class="mw-page-title-main">Yengeç Bulutsusu</span>

Yengeç Bulutsusu Boğa takımyıldızı bölgesinde yer alan bir süpernova kalıntısı ve atarca rüzgarı bulutsusudur.

<span class="mw-page-title-main">Wolf-Rayet yıldızı</span>

Wolf-Rayet yıldızları, evrim geçirmiş olağanüstü büyüklükte yıldızlardır ve kütlelerini 2000 km/s hızına ulaşabilen çok yeğin yıldız rüzgârı nedeniyle kaybetmektedirler. Kendi yıldızımız kütlesinin her yıl 10−14'ünü kaybederken, Wolf-Rayet yıldızlarında bu değer 10−5 güneş kütlesidir. Bu yıldız türlerinin sıcaklığı genelde 25.000 ile 50.000 K arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">SN 1572</span>

SN 1572, "B Cassiopeiae" ya da 3C 10 bir Type Ia supernovaydı. Kraliçe takımyıldızı bölgesinde bulunan SN 1572, tarihsel kayıtlara göre insan gözüyle tespit edilmiş en eski sekiz süpernovadan biridir. Bu kayıtlara göre süpernova, 1572 Kasım'ının başlarında patlamış ve o dönemde pek çok farklı kaynak tarafından bağımsız olarak tespit edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Süpernova kalıntısı</span> patlamadan arta kalanlar

Süpernova kalıntısı (SNR) süpernova yıldızının dev patlamasıyla oluşmuş bir yapıdır. Süpernova kalıntısı, genişleyen bir şok dalgasıyla sınırlanır ve patlama sonucu ortaya çıkan, genişleyen malzemeden oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Cassiopeia A</span> Kraliçe takımyıldızı bölgesinde bulunan süpernova kalıntısı

Cassiopeia A, Kraliçe takımyıldızı bölgesinde bulunan süpernova kalıntısı ve 1 GHz.'de 2720 Jy akı ile gökyüzünün en parlak gök bilimsel radyo kaynağı. Süpernova, Samanyolu'na 11,000 ışık yılı (3.4kpc) uzaklıkta oluşmuştur. Süpernovadan uzaklaşan bulut ve malzeme, şu an yaklaşık olarak 10 ışık yılı mesafeye ulaşmıştır. Radyo parlaklığı çok berrak olmasına rağmen optik olarak çok soluktur ve ancak uzun süreli pozlama fotoğraflarında görülebilir.

<span class="mw-page-title-main">SN 1054</span> SN 1054 (Yengeç Süpernova), 1054 yılında Dünyada yaygın olarak gözlemlenmiş bir süpernova

SN 1054, 1054 yılında Dünya'da yaygın olarak gözlemlenmiş bir süpernova. Çinli, Japon, İranlı, Arap ve Amerikan yerlileri tarafından kaydedilen süpernova, 23 gün boyunca gündüz ışığında görülmüş ve 653 gün boyunca gökyüzünde kendisini göstermiştir. Bu dede yıldız (progenitor) Samanyolu'nda yaklaşık olarak 6300 ışık yılı uzaklıktadır ve çöken çekirdeği bir süpernova olarak patlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">W49B</span>

W49B, süpernova sonucu oluşmuş bir bulutsudur. Ayrıca gama-ışın patlaması kalıntısı olduğu düşünülüyor ki öyleyse ilk bulunan gama-ışını patlaması kalıntısıdır.

<span class="mw-page-title-main">SN 185</span>

SN 185 Erboğa ve Pergel takımyıldızları arasında Alfa Erboğa yönü yakınlarında 185 yılında ortaya çıkan bir süpernova. Bu "misafir yıldız" Hou Hanshu'da da belirtildiği üzere Çinli gök bilimciler tarafından gözlenmiş ve Roma literatürüne de geçmiştir. Sekiz ay boyunca gökyüzünde görünen süpernovanın insanoğlu tarafından kaydedilen ilk süpernova olduğu düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">SN 1006</span> süpernova

SN 1006 yaklaşık olarak 7,200 ışık yılı uzaklıkta bulunan ve 1006 yılında Dünya'dan yaygın olarak gözlemlenen bir süpernova. Yaklaşık -7.5 kadir'e ulaşan görsel büyüklüğüyle tarihin en parlak görünen yıldızlarından oldu. Bu "misafir yıldız" ilk olarak Kurt takımyıldızı içinde 1006 yılının 30 Nisan ve 1 Mayıs'ında Çin, Mısır, Irak, Japonya, İsviçre ve bir ihtimal Kuzey Amerika'dan gözlenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">SN 1604</span> Yılancı takımyıldızı yönünde Samanyolunda ortaya çıkan bir süpernova

Süpernova 1604, gökyüzünde Yılancı takımyıldızı yönünde Samanyolu'nda ortaya çıkan bir süpernova. Eylül 2011 itibarıyla galaksimizde gözlenmiş son süpernovadır ve Dünya'dan yaklaşık olarak 20.000 ışık yılı uzaklıktadır. -2,5 kadir görünen parlaklığıyla gece gökyüzünde tüm yıldızlardan ve Venüs hariç tüm gezegenlerden daha parlak olarak çıplak gözle gözlemlenebilmiştir. Süpernova 1604, üç hafta boyunca gündüzleri de görülebiliyordu.

<span class="mw-page-title-main">SNR 0509-67.5</span>

SNR 0509-67.5, Kılıçbalığı takımyıldızı yönünde yaklaşık olarak 160.000 ışık yılı uzaklıkta ve Büyük Macellan Bulutu içinde bulunan bir süpernova kalıntısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tip Ib ve Ic süpernova</span>

Ib ve Ic tipi süpernovalar, çok büyük kütleli yıldızların çekirdeklerinin çökmesi sonucu oluşan patlamaların kategorilerinden ikisidir. Bu tür yıldızlar yüzeylerindeki Hidrojenin tamamını tüketirler. Ia tipi bir Süpernova'nın spektrumu ile kıyaslandığında, silikona ait emilim çizgilerinin eksik olduğu görülür. Bu Ib ve Ic tipi Süpernovaların çekirdeklerindeki helyumun da büyük çoğunluğunun tükendiği Hipotezi yapılmıştır. Bundan dolayı bu iki tip süpernovaya tükenmiş çekirdeği çöken süpernova denir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya'ya yakın süpernova</span>

Dünya'ya yakın süpernova, Dünya'ya yakın bir yıldızın patlaması ile oluşan süpernovalardır. Biyosferde fark edilebilir etkiler yaratır.

<span class="mw-page-title-main">Tip II süpernova</span>

Tip II süpernova, büyük bir yıldızın şiddetli bir şekilde patlaması ve hızla çökmesi sonucu oluşan süpernovadır. Bu tür bir patlamanın gerçekleşebilmesi için bir yıldızın kütlesinin Güneş'in kütlesinin sekiz ila 40-50 kat daha fazla olması gerekmektedir. Diğer süpernova türlerinden spektrumundaki hidrojenin varlığı ile ayırt edilir. Tip II süpernovalar ağırlıklı olarak galaksilerin ve H II bölgelerin sarmal kollarında emilir.

<span class="mw-page-title-main">Sahte süpernova</span>

Sahte süpernova, ilk bakışta görünen süpernova olarak görünen ancak progenitör yıldızı yok etmeyen yıldız patlamasıdır. Bu nedenle sahte süpernovalar ekstra güçlü nova sınıfında yer alırlar. Ayrıca Tip V süpernovalar, Eta Carinae benzerleri ve dev parlak mavi değişen patlamaları olarak da bilinirler.

<span class="mw-page-title-main">SN 2006gy</span>

SN 2006gy, NGC 1260 galaksisinde keşfedilen hipernova. Astronomların ölçümlerine göre süpernovanın patladığındaki mutlak parlaklığı -22 kadire ulaşmıştır. Bu parlaklık şu ana kadar gözlemleyebildiğimiz en parlak ve en büyük süpernova olarak kabul ediliyor. Bu parlaklık seviyesine ulaşabilecek bir yıldızın en az 150 Güneş kütlesine sahip olması gerekiyor. Bu büyüklükteki bir yıldız evrenin ilk zamanlarındaki yıldızların boyutuna yakın olduğu için bu süpernovadan öğreneceğimiz bilgiler ile evrenin ilk zamanlarındaki yıldızlar hakkındaki bilgimizi büyük ölçüde genişletebiliriz. California Üniversitesi'nden Nathan Smith bu süpernova hakkında şu sözleri söylemiştir:

Bu gerçekten çok büyük bir patlamaydı, tipik bir süpernovadan 100 kat daha fazla enerji salınımı oluştu.

<span class="mw-page-title-main">SN 1993J</span> Süpernova

SN 1993J, NGC 3031 galaksisinde gözlenen bir süpernovadır. 28 Mart 1993'te İspanya'da F. Garcia tarafından keşfedildi. O zamanlar, SN 1987A'nın arkasında 20. yüzyılda gözlemlenen ikinci en parlak tip II süpernovaydı.

<span class="mw-page-title-main">Çift kararsızlığı süpernovası</span>

Bir çift kararsızlığı süpernovası, atom çekirdekleri ve enerjik gama ışınları arasındaki çarpışmada serbest elektron ve pozitronların üretimi olan çift üretiminin, süper kütleli bir yıldızın çekirdeğini yerçekimsel çöküşe karşı koruyan iç radyasyon basıncını geçici olarak azalttığında ortaya çıkması öngörülen bir süpernova türüdür. Bu basınç düşüşü kısmi bir çökmeye yol açar, bu da kontrolden çıkan bir termonükleer patlamada yanmanın büyük ölçüde hızlanmasına neden olur ve yıldızın arkasında hiçbir yıldız kalıntısı bırakmadan tamamen yok olmasıyla sonuçlanır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.