Süleyman bin Abdülmelik

Süleyman bin Abdülmelik سليمان بن عبد الملك
Arapça Hüsn-ü Hatt ile "Süleyman" yazısı
Emevî Halifesi
Hüküm süresi	715 – 717
Önce gelen	I. Velîd
Sonra gelen	Ömer bin Abdülazîz
Doğum	675
Ölüm	717
Tam adı Ebu Eyyub Süleyman bin Abdülmelik bin Mervan bin el-Hakem el-Ümevi
Hanedan	Emevî Hanedanı
Babası	Abdülmelik
Annesi	Vellade bint Abbas bin Caz
Dini	Sünni İslam

Süleyman bin Abdülmelik (Arapça: سليمان بن عبد الملك; d. 675 - ö. 717), yedinci Emeviler devleti halifesidir. Kardeşi I. Velîd yerine halife olmuş ve sonra 715 ile 717de döneminde iki yıl beş ay süren halifelik yapmıştır. Yerine halife olarak kuzeni Ömer bin Abdülaziz gelmiştir.

Kardeşi halife iken Süleyman Filistin eyaletinin valiliğini yapmaktaydı. O sırada Arap kabileleri arasındaki kabile siyasetleri ve kabilelerin kurdukları gruplar arasında, Süleyman devamlı Yemeni kabileler grubunu tutup koruyarak onlara destek verdi. Özellikle Haccâc ile Süleyman arasında şiddetli bir rekabet ve devamlı çatışma bulunmaktaydı.

Yezid bin Mühelleb, Haccâc'ın elinden kaçtıktan sonra Filistin'de Süleyman'a sığındı ve Süleyman onu bir mülteci olarak kabullendi. Ama Haccâc, halife olan Velîd'e baskı yaparak, Yezid bin Mühelleb'in kendisine gönderilmesini istedi. Halife Velîd de Süleyman'a Yezid bin Mühelleb'i zincir altında Haccâc'a göndermesi için emir verdi. Süleyman kendi oğlunu da Yezid bin Mühelleb ile birlikte zincire vurdu ve ikisini birlikte Velîd'e gönderdi. Bunlar Velîd'e Süleyman tarafından hazırlanmış bir mektubu Velîd'e verdiler. Bu mektubunda Süleyman, Yezid bin Mühelleb'e mültecilik hakkı tanıdığını ve Yezid bin Mühelleb'in bu sığınma hakkının Velîd tarafından da teyit edilmesini istemekteydi. Velîd bunu kabul etti; Yezid'in mültecilik hakkını onayladı. Velîd, Haccâc'a bir mektup yazıp durumu anlatan bilgiyi verdi ve neden onun isteğini kabul etmediğini ona açıkça bildirdi. Bu olay Haccâc ile Süleyman bin Abdülmelik'in arasının ne kadar bozuk olduğunu ve aralarındaki şiddetli rekabete bu olayın katkısını iyice ortaya koymuştur.^[1]

Süleyman'ın kardeşi olan I. Velîd'in 715'te ölümünde Velîd'in 19 tane erkek çocuğu bulunmakta idi; ama Velîd bunlardan sadece Abdülaziz'i kendine vâris olarak görmekteydi. Süleyman bin Abdülmelik'in halife olmasına Haccâc ve Horasan valisi Kuteybe bin Müslim karşı çıkması beklenmekteydi. Ama Haccâc, Velîd'den önce öldü ve sadece Kuteybe bin Müslim Süleyman'a önemli karşıt olarak kaldı.

Süleyman bin Abdülmelik halife olmasından hemen sonra Haccâc'ın yarattığı ikiliği ortadan kaldırmak için bazı tedbirleri aldı. Sind'in fethini sağlayan Muhammed bin Kasım'ı Haccâc'ın adamı olması dolayısıyla Sind valiliğinden azletti. Onun yerine eyalet valisi olarak desteklediği Yemeni sülaleden olan El Muhallab'ın oğlu Azdi'yi atadı. Bu yeni Sind eyaleti valisinin pasif kalması Emevi devletinin doğu sınırlarında ilerlemesini durdurdu ve Emevilerin prestijini azalttı.

Haccâc tarafından tayin edilmiş diğer bir eyalet valisi Horasan valisi olan Kuteybe bin Müslim idi. Kuteybe, açıkça Süleyman bin Abdülmelik'in halife olmasına karşı çıkıp Velîd'in oğlu Abdülaziz'in halife olmasını istemişti. Kuteybe yeni halifenin kendi yerine Yezid bin Mühelleb'i tercih edip Horasan valisi olarak tayin edeceğini beklemekteydi. Bunun üzerine kendi durumunu korumak isteyen Kuteybe bin Müslim Şam'daki Emevi halifesi aleyhine isyan bayrağı açtı ve devletin doğu sınırında bulunan Arap ordularını bu isyana katılmaya davet etti. Fakat diğer Arap kabile ve ordularının kendine katılacağı hesapları doğru çıkmadı. Önemli Arap kabileleri olan Azd ve Temim Kuteybe onları önceden gücendirdiği için ona düşmanca tavır aldılar. Kuteybe kendi ordusuna dahil olan fakat taraf değiştirmek isteyen bir asker tarafından atılan bir ok ile öldürüldü. Emrin altındaki nispeten küçük isyankar ordu da hemen ortadan kaldırıldı. Kuteybe bin Muslim ve 11'e yakın taraftarının kesik başları Şam'a Halife Süleyman'a gönderildi. Böylece Buhara, Semerkant ve Kaşgar'ı Emevi devleti adına fetheden Arap komutanı ortadan kaldırılmış oldu.^[2]

717 sonbaharında Halife olan Süleyman büyük bir Emevi donanması ile birlikte karadan kardeşi Mesleme bin Abdülmelik komutasında bir Arap kara ordusunu Konstantinopolis'i kuşatıp fethetmek üzere gönderdi. Bizans bir hükûmet krizi geçirmekte idi ve II. Theodosios tahttan indirilmiş ve gaspcı bir imparator olarak görülen ve İsauralı lakabına rağmen basit bir köylü çocuğu asıllı olan III. Leon Bizans imparatorluk tahtını yeni eline geçirmişti. III. Leon tahtı eline geçirmek için çok ihtiraslı ve her türlü hileye başvuracak bir kişi olarak tarihe geçmiştir. Tahta geçmek için Arap halifesi Süleyman ile anlaştığı bazı tarihçilerce bildirilmektedir. Fakat III. Leon verdiği söze uymayıp şehri bir kuşatmaya karşı iyi hazırlamıştı. Bu kuşatma beklenenden uzun sürüp kış ayları girince şehri kuşatan Arap ordusunun hazırlıksızlığı, iaşe ve levazım eksikliği iyice ortaya çıktı. Şehri kuşatan Arap ordusu hayvanlarına yem ve kendileri için yiyecek bulamadıkları için atlarını kesip yemek zorunda kaldılar. Hazırlıksız Arap ordusu ve donanması içinde fena hava şartları büyük insan kaybına sebep oldu. Bu sefer ilkbaharda Bulgarlar, zayıflamış kuşatıcı Arap ordusu üzerine hücum ettiler ve Araplar tekrar büyük zayiat verdiler. Ağustos 718'de Maslama kuşatmanın bırakılarak kara ordusunun karadan ve donanmanın denizden üslerine dönmesi emrini verdi. Kara ordusu pek önemli zayiat vermeden Anadolu'dan geçerek Suriye'ye çekilmeyi başardı. Ama Arap donanması bir seri yaz fırtınalarına tutuldu. Sonunda çok büyük bir gemi filosundan ancak 5 gemi üs limanına dönebildi.^[3]

Hazar Denizi'nin güney-doğu köşesinde olan Gürgan bölgesine göçebe Türkmenler gelip yerleşmeye başlamıştı. Bu yeni göçmenler ile yerli İranlı halk arasında çatışmalar ortaya çıkmış ve bölge bir terör ve talan alanına dönüşmüştü. Üçüncü halife Osman bin Affan bu karışıklıklara bir son vermek için bir Arap ordusunu Gürgan'a göndermiş ve bu ordu başarı kazanıp bölgede düzen ve barışı sağlamıştı. Fakat Emeviler döneminde Gürgan'da karışıklık tekrar ortaya çıktı. Bölge ahalisi eski dinlerine dönmeye başladılar. Durum o kadar kötüye gitmişti ki Haccâc'ın, ünlü Arap komutanı Kuteybe'ye bu bölgeye vali olarak tayin edilmemeyi tavsiye ettiği bildirilir.

Süleyman bin Abdülmelik bu sefer yeni Horasan valisi atanan Yezid bin Mühelleb'e Taberistan ve Gürgan bölgelerini fethedip karışıklığı ortadan kaldırma emir ve yetkisi verdi. Bir Arap ordusu üzerlerine geldiği zaman Gürgan halkı Müslümanlığı kabul etmeyi ve birkaç yüz bin dirhem yıllık tazminat vermeyi kabul ettiler. Fakat Arap ordusunun bölgeden uzaklaştığında Müslüman olmadan önceki eski inançlarına geri döndüler. Yezid bin Mühelleb, Horasan ordusuyla hem Gürgan hem de Taberistan'ı tümüyle eline geçirmeyi başardı. Bu askeri bir sefer olduğu için yağma ve talan etme ile kendine büyük bir servet de yaptı. Yezid bin Mühelleb, bu Gürgan ve Taberistan seferlerinden sonra Horasan'dan alınarak Irak eyaleti valiliğine atandı. Yerine Horasan valisi olarak Abdülmelik bin Muhalleb getirildi.^[1]

Yezid bin Mühelleb, yağma ve talan ile eline geçirdiği serveti Irak valiliği sırasında aldığı rüşvet, verdiği hukukî hükümler üzerinden aldığı yüzdelik kaza hakkı ve halka yüklediği yüksek harçlar ile artırmaya koyuldu. Yezid bin Mühelleb'in yolsuzlukları hakkında söylentiler her tarafa yayıldı. Bu söylentiler Şam da halife Süleyman'ın kulağına erişti. Süleyman bin Abdülmalik valisi olan Yezid bin Mühelleb'i sevip tutmakla beraber, halkın şikayetlerinden dolayı ona karşı tedbirler almak kararı aldığı bilinmektedir. Fakat tam bu sırada beklenmedik bir şekilde Halife Süleyman bin Abdülmelik öldü.

Süleyman bin Abdülmelik ölümünden çok kısa zaman önce bir oğlunu halifeliğe veliaht olarak seçmek istemişti. Fakat oğullarının yaşları halifelik görevini yüklenemeyecek kadar küçüktü. Onların ileride halife olma sırası gelmesi için kardeşinin oğlu olan Ömer bin Abdülaziz ile anlaştı ve vâris olarak Ömer bin Abdülaziz'i seçtiğini bir kararla açıkladı. Süleyman bin Abdülmelik Ekim 717'de Dabık'ta öldü.

Emevi halifeleri arasında, nasıl Velîd, imara önem veren bir halife olarak bilinmekteyse, Süleyman da harem hayatına ve kadınlara düşkünlüğü üzerine aynı derecede ün yapmıştı. Buna karşılık yerine halife olarak geçen Ömer bin Abdülaziz dindarlığı ve adaleti ile bilinmektedir.

• Emeviler
• Emevi Halifeler listesi

• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
• Çağatay, Neşet (1993),Başlangıcından Abbasilere Kadar (Dinî-İçtimaî-İktisadî-Siyasî Açıdan) İslam Tarihi , Ankara:Türk Tarih Kurumu ISBN 9751605342
• Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler- Abbasiler, Devlet Kitaplari, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
• Muir, William (1924), The Caliphate; Its Rise, Decline and Fall, Edinburgh, Bölüm 52. Websitesi: [2] 13 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
• Hinds, Martin, (Ed.) (1990). The History of al-Ṭabarī, Volume 23: The Zenith of the Marwānid House: The Last Years of ʿAbd al-Malik and the Caliphate of al-Walīd, A.D. 700–715/A.H. 81–95. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-721-1. 
• Hillenbrand, Carole, (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 26: The Waning of the Umayyad Caliphate: Prelude to Revolution, A.D. 738–744/A.H. 121–126. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-810-2. 
• [3] 28 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Fransızca Wikipedia Sulayman_ben_Abd_al-Malik maddesi (Fransızca) (Erişim tarihi: 30.8.2009)
• [4] 23 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İngilizce Wikipedia Sulayman ibn Abd al-Malik maddesi (İngilizce) (Erişim tarihi: 30.8.2009)