İçeriğe atla

Sxusem

Kırmızı meyveli Sh. canadensis
Sarı meyveli Sh. canadensis

Sxusem (İngilizce sxusem, sxushem, xoosum, hooshum) ya da Kızılderili dondurması (İng. Indian ice-cream), Pasifik Kuzeybatısında özellikle de Britanya Kolumbiyası'ndaki Kanada Kızılderilileri tarafından Shepherdia canadensis türünden iğdegilin saponin içeren tatsız acı kırmızı ya da sarı meyvesinden ezme çırpma yoluyla yapılan tatlı. Alaska'da Alaska Atabaskları tarafından kurutulmuş balık ve meyve ile yapılan ve yine Kızılderili dondurması adıyla anılan tatlı türüyle karıştırmamak gerekir.

Adlandırma

Sxusem adı İngilizcede hem tatlı hem de meyve için kullanılsa da yerli halk bu adı tatlı için değil tatlının yapıldığı bitki (ve meyvesi) için kullanır. Shepherdia canadensis için kullanılan adlar:

  • İngilizce soapberry, soap berry («sabun yemişi»); soopalallie < Chinook Jargon soop («soap/sabun») + olallie («berry/yemiş»);[1] foamberry, foam berry («köpük yemişi»); hooshum berry < Saliş dillerinden alıntı; buffaloberry («bizon yemişi»)
  • Klallam sx̣ʷásəm[2]
  • Sənčáθən (Saanich) sx̣ʷesəm [meyve] sx̣ʷəsəmiɬč [çalı][3]
  • Secwepemc (Western Shuswap) sxúsem[4]
  • Secwepemctsin (Eastern Shuswap) sxúse[5]
  • Nłeʔkepmxcin sx̣ʷúsm[6]
  • Northern St̕át̕imcets xúsum, sxúsum [meyve] xúsumaz̓ [çalı] tew̓p [çırpılmış köpüklü hâli] túw̓en [meyveyi köpürterek çırpmak][7]
  • Ditidaht x̣ʷaasim[8]
  • Tla’amin (Sliammon; dialect of Comox) xwosom
  • Kutenayca (Ktunaxa) kupaʔtiǂ[9]
  • Sekanice (Kwadacha Tsek’ene) nisghwush[10]
  • Çilkotince (Xeni Gwet’in) nuŵɨsh[11]
  • Dakelce (Nadleh Whut’en) nawus[12]

Yapılışı

Meyveler ezilerek eşit miktarda su katılır ve elle ya da bir çırpacak yardımıyla çırpılıp karıştırılır. İçeriğindeki saponin maddesinden dolayı sabun gibi köpürüp krema kıvamına gelen karışım büyük toplantılarda tahta kaşık yardımıyla yenir. Bazen çocuklar bu köpükleri birbirinin suratına atarlar. Tatlandırıcılar olarak Epilobium angustifolium ile Camassia quamash soğanı, Tsuga heterophylla ya da Tsuga mertensiana gibi suga türlerinin kambiyumu ve Gaultheria shallon, Rubus parviflorus gibi tatlı meyveler de eklenebilir. Günümüzde birçok kişi sofra şekeriyle tatlandırmaktadır.[13]

Sliammonlar geçmişte tatlandırıcı olarak Tsuga heterophylla kambiyumu kullanırlarken, günümüzde çağın gereğine uyarak şekerle yapmaktadırlar.[14]

Kaynakça

  1. ^ Parish, Roberta, Ray Coupe and Dennis Lloyd (eds). 1996. Plants of Southern Interior British Columbia. Lone Pine Publishing: Vancouver. P 71
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 
  12. ^ http://wwwhttp 12 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.://www.firstvoices.com/en/Nadleh-Whuten 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ J. Pojar & A. MacKinnon (1994), Plants of the Pacific Northwest coast: Washington, Oregon, British Columbia, and Alaska. Lone Pine Publishing, Redmond, Washington.
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2012. 

Bibliyografya

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Meyve</span> çiğ halde yenilebilir gıda

Botanikte meyve çiçeklenmeden sonra yumurtalıktan oluşan, çiçekli bitkilerde tohum taşıyan yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Dondurma</span> dondurulmuş tatlı

Dondurma, içine şeker katılmış çeşitli meyve suları ya da sütten soğutmak suretiyle elde edilen soğuk bir tatlıdır. Eş anlamlısı buzkaymak sözcüğüdür. Ayrıca meyveli buz ve freezie türleri de vardır. El ile ya da elektrikli makinelerde yapılabildiği gibi dondurma buzdolapları ile de hazırlanabilir. 100 g dondurma 100-200 kalori verir. A, B, D vitaminleriyle, kalsiyum, yağ, protein ve fosfor yönünden zengin bir gıdadır. Artık piyasada hemen her çeşidi olan dondurmaları servise hazır paket şeklinde her mevsimde bulmak oldukça kolaydır. Yaz kış yenilmesi tavsiye edilir. Her çeşit kuru ve yaş meyve ile hazırlandığı gibi cevizli, fıstıklı, çikolatalı, karamelli vb. olan çeşitleri piyasada sıklıkla tüketilmektedir. Dondurmalar elle, makine yardımıyla ya da döverek yapılabilir. Bazı yörelere has dondurmalar vardır örneğin Kahramanmaraş Dondurması. Kendine has dondurması olan ülkeler vardır. Birleşik Krallık, Japonya, Finlandiya, Yunanistan, Yeni Zelanda, Avustralya, Almanya ve İtalya'nın yanı sıra Türkiye'de de Kahramanmaraş, dondurması ile ünlüdür.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Kolumbiyası</span> Kanadanın eyaleti

Britanya Kolumbiyası ya da İngiliz Kolumbiyası, Fransızca: Colombie-Britannique, C.-B.), Kanada'nın Batı Kanada bölgesindeki en batıdaki eyaletidir. Kuzeybatısında ABD'nin eyaleti olan Alaska, kuzeyinde Yukon ve Kuzeybatı Toprakları, doğusunda Alberta ve güneyinde Amerikan eyaletleri Washington, Idaho ve Montana yer alır. 1871'de Kanada Konfederasyonu'na 6. eyalet olarak katılan B.C., günümüzde 4.270.000'in üzerinde bir nüfusa sahiptir.

<i>Amelanchier</i> bitki cinsi

Amelanchier (Taşarmudu), Rosaceae (gülgiller) familyasından bir bitki cinsi. Kuzey Amerika'nın serin ve ılıman bölgeleri bu cinsin anavatanı olarak bilinir. Birçok türü Amerika Birleşik Devletleri'nde Hawaii hariç her bölgede doğal olarak yetişir. Tuzlu topraklara dayanıklı bir bitkidir.

<span class="mw-page-title-main">Güzelavrat otu</span>

Güzelavrat otu, patlıcangiller familyasına ait çok yıllık otsu bir bitkidir. "Atropin" maddesi bu bitkinin halüsinojenik özellikleri olan oldukça zehirli yemişleri boyunca olan yapraklarından elde edilir.

<span class="mw-page-title-main">Elaeagnus commutata</span>

Elaeagnus commutata, Elaeagnus ailesinin bir türüdür ve doğu kuzey Amerika,Güney Alaska,Kanada'nın İngiliz Kolombiyası eyaletinden ABD'nin Utah,Mettesota,Güney Dakota gibi eyaletkerinde kadar pek çok yerde yetişebilmektedir. Kumlu taşlık alanlar,orman alanlarının kenarları,kuru bölgelerden ıslak bölgelere kadar her toprakta tıpkı diğer iğde türleri gibi gelişebilir.

<i>Vaccinium oxycoccos</i>

Vaccinium oxycoccos, fundagiller (Ericaceae) familyasından kuzey yarımkürenin kuzeyinde, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya'da yetişen bir yaban mersini türü.

Nikolaca, Kanada'da Britanya Kolumbiyası eyaletinde Nicola ile Similkameen nehirleri vadisindeki Similkameen ve Nicola Country köylerinde yaşamış olan Nikola Atabaskları tarafından konuşulmuş Atabask dillerinin Kuzey Atabask dilleri grubundan ölü bir Kızılderili dilidir. Bu dil hakkında kısmen bilgisi olan son kişi 1940 yakınlarında ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Kolumbiya Nehri</span>

Kolumbiya Nehri ya da Columbia Nehri, Kuzey Amerika'da Pasifik Kuzeybatısı'nın en büyük nehridir ve uzunluğu 2,000 km'dir. ABD'nin dördüncü en büyük nehridir. Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Rocky Dağlarında doğan nehir, Amerika Birleşik Devletleri'nin Washington eyaletine geçer ve Oregon eyaletiyle sınır oluşturduktan sonra Büyük Okyanus'a dökülür. Drenaj havzası kabaca Fransa büyüklüğündedir ve Amerika Birleşik Devletleri'nin yedi eyaletine ve bir Kanada eyaletine kadar uzanır. Hacim bakımından Amerika Birleşik Devletleri'nin dördüncü büyük nehri olan Kolumbiya, Pasifik'e dökülen Kuzey Amerika nehirleri arasında en büyük debiye sahip olanıdır. Kolumbiya, dünyadaki nehirler arasında 36. en büyük debiye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Haydalar</span> Haida Gwaii adası ile Galler Prensi Adasında yaşayan Şamanist ve Hristiyan Alaska ve Kanada Kızılderilileri

Haydalar ya da Hayda Kızılderilileri, Kanada'nın Britanya Kolombiyası eyaletinin Haida Gwaii adasında ve Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin Galler Prensi Adasında yaşayan şamanist ve Hristiyan Alaska ve Kanada Kızılderilileridir. Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler. Sanatları hem Alaska yerli sanatı hem de Pasifik Kuzeybatısı sanatı içinde değerlendirilir. Dilleri Haydaca eskiden Na-Dene dillerinde sınıflandırılırken şimdi daha çok izole dillerden kabul edilmektedir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 650 kişilik nüfustan 10 kadarı, Kanada'daki 1.100 kişilik nüfustan ise ancak 30 tanesi anadillerini konuşabiliyor. 1774 yılında Avrupalılarca ilk karşılaşmada nüfusları 15.000 olan Haydalar yeni getirilen salgın hastalıklardan kırılmıştır. Bugün daha çok Masset, Skidegate ve Hydaburg köylerinde yaşamaktadırlar. Kanada Haydaları Council of the Haida Nation adıyla, Alaska Haydaları ise Tlingitlerle birlikte Central Council of the Tlingit and Haida Indian Tribes of Alaska adıyla idari birlik oluştururlar.

<i>Rubus chamaemorus</i>

Rubus chamaemorus, Rubus cinsine bağlı meyveleri yenen bir bitki türüdür. Kuzey yarımkürede Alaska, Kanada ve Kuzey Avrupa ile Kuzey Asya'da taygada görülebilir.

<span class="mw-page-title-main">Amerika ahududu</span>

Amerika ahududu, gülgiller (Rosaceae) familyasından, Kuzey Amerika'da yetişen, meyveleri yenen bir bitki türü. Ahududuna çok benzer ve bazen onun alt türü olarak da sınıflandırılır; fakat ayrı tür olduğu daha yaygındır. Yine de ahududu ile kültivar melezleri vardır.

<i>Shepherdia canadensis</i>

Shepherdia canadensis, iğdegiller familyasından, Kuzey Amerika'da yetişen, 1–4 m boyunda, azot bağlayıcı, kırmızı meyveli diğer Shepherdia türlerinin aksine sarı renkte de olabilen acı meyveli bitki türü. Genellikle çakıllı sığ topraklarda görülür.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili dondurması</span>

Kızılderili dondurması ya da Atabask dondurması, Alaska'da Alaska Atabaskları ile Kanada'da Kanada Atabaskları tarafından kurutulmuş ya da taze tatlısu balıkları ve sığın, rengeyiği gibi memelilerin etlerinin yağ ve yabani meyvelerle çırpacak yardımıyla karıştırılmasıyla yapılan tatlı. Et, balık, yağ, meyve ve bazen karla yapılan bu tatlı klasik dondurma tarifleriyle uyuşmaz. Merkezi Alaska–Yukon Atabaskları bunu Nuchalawoya adlı potlaç törenlerinde de sunarlar. Yapılırken söylenen şarkılara «dondurma şarkıları» denir.

<i>Rubus spectabilis</i> çiçekli bitki türü

Rubus spectabilis, Rubus cinsine bağlı Kuzey Amerika'nın batı kıyılarında, Alaska'nın merkezî batısından Kaliforniya'ya kadar olan bölgede yetişen, meyveleri yenen çok yıllık bir bitki türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo dondurması</span>

Eskimo dondurması ya da akutak veya akutuk, Alaska'da İnyupikler, Yupikler, Nunivak Çupikleri, Supikler gibi Alaska Eskimoları ve Kanada'da Kanada İnuitleri tarafından balık ve sığın, rengeyiği gibi memelilerin et ve yağlarının yabani meyve ve sebzelerle el ya da çırpacak yardımıyla karıştırılmasıyla yapılan tatlı olup genelde içeriğindeki donyağından dolayı katılaşıp donduktan sonra yenir. Et, balık, sıvı yağ, don yağı, meyve ve çağdaş tarif olarak karla yapılan bu tatlı klasik dondurma tarifleriyle uyuşmaz.

<i>Rumex arcticus</i> Kuzukulağıgiller familyasından bir bitki

Rumex arcticus, kuzukulağıgiller familyasından, Alaska ve Kanada'da yetişen, 2 m boyunda, çok yıllık bir labada türü.

İç Saliş dilleri, Kuzey Amerika'da Kanada'nın güneybatısında Britanya Kolumbiyası eyaletinde ve ABD'nin kuzeybatısında Washington, Oregon, Idaho ve Montana eyaletlerinde yaşayan İç Saliş halkları tarafından konuşulan Saliş dilleri grubundan Kızılderili dilleri.

<span class="mw-page-title-main">Italian ice</span>

Italian ice, tatlı bir dondurulmuş meyveli buzdur. Meyve veya diğer doğal ve suni gıda tatlandırıcılar ile yapılır. İtalyan buzu, sorbet ve kar konisine benzer, ancak Amerikan usulü şerbetten farklıdır. Yumurta beyazı içerebilse de, süt veya yumurta içeriği içermez. Muhtemelen Sicilyalı granitadan, İtalyan göçmenlerin ABD'ye getirmiş olabileceği ilgili bir tatlıdan türemiştir. Ortak tatlar arasında mavi ahududu, kiraz, limon, mango, portakal, çilek, karpuz ve böğürtlen gibi çeşitli diğer tatlar bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Britanya Kolumbiyası Üniversitesi</span>

British Columbia Üniversitesi (UBC), Vancouver ve Kelowna'da kampüsleri olan Kanada'da yer alan devlet araştırma üniversitesi. 1908 yılında kurulan UBC, Britanya Kolumbiyası'nın en eski üniversitesidir. Üniversite, Kanada'nın en iyi üç üniversitesi arasında yer almaktadır. Yıllık 600 milyon dolarlık araştırma bütçesi ile UBC, yılda 8.000'den fazla projeye fon sağlamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.