İçeriğe atla

Susan Carey

Susan Carey
Doğum1942 (81-82 yaşında)
Eğitim
  • Radcliffe College (BA)
  • Harvard University (PhD)
Kariyeri
Dalı
  • Developmental psychology
  • Cognitive development
Çalıştığı kurumlarHarvard University, New York University, Massachusetts Institute of Technology

Susan E. Carey (1942[1] doğumlu), Harvard Üniversitesi'nde Psikoloji Profesörü olan Amerikalı bir psikologtur. Dil edinimi, çocuklarda kavram gelişimi, zaman içindeki kavramsal değişimler ve yönetici işlevlerin önemi üzerine çalışmaktadır.[2] Bebekler, küçük çocuklar, yetişkinler ve insan olmayan primatlar üzerinde deneyler yapmıştır.[3][4] Kitapları arasında Conceptual Change in Childhood (1985)[5] ve Origins of Concepts (2009) bulunmaktadır.[6]

Carey'nin geliştirdiği fikirler arasında çocukların kelimelerin anlamlarını yalnızca tek seferde öğrendikleri hızlı eşleme (fast mapping) ;[7][8] genişletilmiş eşleme (extended mapping), folk teoriler,[9] ve Quinecı anlamlandırma (Quinian bootstrapping) bulunur.[10] Çalışmaları "her modern ve ciddi kavramsal gelişim teorisinin başlangıç noktası" olarak kabul edilir.[11]

2009'da Carey, insan bilişinin teorik temellerine önemli katkılarından dolayı David E. Rumelhart Ödülü'nü alan ilk kadın olmuştur.[12][13][14] Carey, "insanların nesneler, sayılar, canlı türleri ve fiziksel dünyaya dair kavrayışlarının nasıl oluştuğu hakkında devrim yarattığı" kavramsal değişim teorisi (theory of conceptual change) nedeniyle Psikolojik ve Bilişsel Bilimler alanında 2020 Atkinson Ödülü'nü almıştır.[9][15]

Eğitim

Susan Carey, 1942'de Otoyol Araştırma Kurulunda (Highway Research Board, HRB) araştırma mühendisi olan William N. Carey Jr.'ın[16][17] ve onun ilk eşi Mary Champine'in çocuğu olarak dünyaya gelmiştir.[18] Ottawa, Illinois'deki Ottawa Township Lisesi'ne gitti ve 1960 yılında mezun olmuştur.[19]

Susan Carey lisans derecesini 1964 yılında Radcliffe College'da edindi.[13] Carey daha sonra Harvard Üniversitesi'ne girmiştir. Bir lisans öğrencisi olarak, Chiapas'ta bir Maya halkı olan Tzotzil ile saha çalışması yapmıştır. Üçüncü yılında George Armitage Miller ve Jerome Bruner'den dersler aldı ve yaz boyunca University College London'dan ziyarete gelen Peter Wason ile araştırma görevlisi olarak çalışmıştır. Carey, 1965'te Londra Üniversitesi'nde lisansüstü çalışmaları için Fulbright bursunu kabul etmeden önce Tanzanya'da mültecilerle çalışmıştır. Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu'nda (SOAS) Afrika tarihi okudu ve Wason'ın bilişsel çalışmalarla ilgili laboratuvar toplantılarına katılmıştır. Carey, 1967'de Harvard'da yüksek lisans çalışmasına başladı,[16] 1971'de deneysel psikoloji alanında doktorasını almıştır[13]

Kariyer

Carey, 1972'den 1996'ya kadar Massachusetts Institute of Technology'de Beyin ve Bilişsel Bilimler Bölümü'nde çalıştı.[3] Susan Carey, Hans-Lukas Teuber'i yönünü belirlemeye yardımcı olan önemli bir kariyer mentoru olarak ve Jerry Fodor'u kavramsal değişimin mümkün olup olmaması hakkında tartıştığı entelektüel bir akıl hocası olarak görmüştür. Carey, MIT'de George Miller, Jerome Bruner ve Roger Brown ile birlikte çalışmıştır ve Elizabeth Spelke ile ilk kez karşılaşıp tanıştı[16] Carey, 1972'den 1977'ye kadar MIT'de yardımcı doçent, 1977'den 1984'e kadar doçent ve 1984'ten 1996'ya kadar tam profesör olarak araştırmalarını yürütmüştür.[3][13] Carey, 1983-1984'te Felsefe ve Psikoloji Derneği'nin başkanı olarak görev yapmıştı.[20]

1996'da Carey, 1996'dan 2001'e kadar psikoloji bölümünde profesör olduğu New York Üniversitesi'ne katılmıştır. 2001 yılında Harvard Üniversitesi'nde öğretim üyesi olmuştur. 2004 yılı itibarıyla Harvard'da Henry A. Morss Jr. ve Elisabeth W. Morss Psikoloji Profesörü oldu ve bu ödülü alan ilk kadın olmuştur.[3][13]

Carey, Cognition,[21] Development Psychology, Memory and Cognition ve Psychological Review gibi yayın kurullarında görev yaptı.[20]

Araştırma

1978'de Susan Carey ve Elsa Bartlett " hızlı eşleme" terimini ortaya attılar. Bu terim, yeni bir kavramın (örn. bir renk adı) yalnızca bir kez maruz kalmaya dayalı olarak öğrenilmesini sağladığı düşünülen zihinsel süreci ifade eder.[8][22] Ayrıca, çocukların yeni kavramı kademeli olarak önceki sahip oldukları kavramsal alan (conceptual space) ile uyumlu hale getirdikleri süreç olan "genişletilmiş eşlemeyi" ele aldılar. Carey, genişletilmiş eşleme için, hem kelimeler için yeni öncüllerin (primitives) yaratılmasının hem de kelime anlamları hakkında hipotez testinin gerektiğini savunuyor. Hızlı eşleme, "önemli metodolojik ve teorik ilerlemelere" yol açan kelimelerin öğrenilmesiyle ilgili gelişimsel teorilerde merkezi bir fikir haline geldi. Genişletilmiş eşleme çalışmaları ise zor olmakla birlikte daha az denenir.[23]

1985'te Carey, çocuklar ve yetişkinler arasındaki bilişsel farklılıklar hakkında bir kitap olan Conceptual Change in Childhood'u yazdı. Kitap, çocukların biyolojik konular hakkında bilgi edinimi ile ilgili bir vaka çalışmasıdır ve gelişim süreci boyunca bilginin nasıl yeniden yapılandırıldığını analiz eder. Jean Piaget'nin animizm üzerine yaptığı çalışmaları, daha sonra çocukların biyolojik kavramlarla ilgili bilgileri üzerine yaptığı çalışmalarla bağdaştırır.[5] Carey, çocukların biyolojik kavramlara - mesela "hayvan" - dair erken yaştaki kavrayışlarının, insanların diğer hayvanların prototipi olarak görüldüğü antropomorfik bakış açısını veya folk teorizasyonunu gösterdiğini öne sürdü.[24] (Daha sonraki araştırmacılar, kültür ve deneyimin etkilerini vurgulayarak, bu türden antropomorfik bakışaçısının evrensel olmadığını savundular.)[25] Carey, bilginin çocuklar ve yetişkinler tarafından yeniden yapılandırılma biçimlerini de karşılaştırdı. Çocuklardaki kavramsal gelişimde ve, bilim tarihinde gösterildiği üzere, bilim insanlarının teoriler geliştirilmesinde benzer psikolojik süreçlerin yer aldığını savundu.[26]

2001'de Carey ve Elizabeth Spelke Harvard'a taşınarak Gelişim Çalışmaları Laboratuvarı'nı kurdular.[27] Bebekler, küçük çocuklar, yetişkinler ve insan olmayan primatlarla çalışarak bir temel bilgi (core knowledge) önerisi geliştirdiler. Temel biliş (core cognition) fikrine göre, insan bebekleri hayata nesne, özne, sayı ve muhtemelen nedensellik ve uzamı ele alabilmek için bir dizi temel işleme mekanizması veya temel bilgi sistemleri ile başlıyorlar. Bu erken yaştaki temsiller, daha fazla çıkarım, akıl yürütme ve daha büyük kavramsal yapıların geliştirilmesi için bir temel sağlıyor.[28][29]

2009'da Carey, kavramsal yapı, kavram edinimi ve değişimi ve bilişsel gelişim hakkında kapsamlı bir açıklama sağlamak amacıyla "zarif, iyi yazılmış ve iddialı bir sentez"[28] olan The Origin of Concepts'i yayınladı.[30] Kitapta Carey, insanların basit kavramlardan karmaşık kavramları nasıl oluşturduklarına dair bir teori için "Quinecı anlamlandırma" terimini ortaya attı.[10][31] Kitap, 2009'da Bilişsel Gelişim Derneği Kitap Ödülü'nü[32] ve 2011'de Amerikan Psikoloji Derneği'nin Eleanor Maccoby Kitap Ödülü'nü kazandı.[33]

2012'den başlayarak, Carey ve Deborah Zaitchik, insanların mevcut bilgilerini kavramsal değişim gerektiren yeni bilgilerle nasıl bütünleştirdiklerini incelemek için Yönetici İşlev ve Kavramsal Değişim (Executive Function and Conceptual Change) projesini[34] yönetti. Yönetici işlevi, öğrenme sürecini ve kavramsal değişimi etkileyen kilit bir faktör olarak tanımlamışlardı.[2][35] Yönetici işlevi, çalışma belleğindeki bilgiye odaklanma, bilgiye verilen tepkileri engelleme ve bağlamlar arasında geçiş yapma gibi önemli zihinsel süreçleri içerir.[34][36] Çocukların yönetici işlev düzeyi, bir şeyin canlı olduğuna dair biyolojik kavram gibi kavramsal değişimi içeren bir fikri öğrenme yeteneklerini etkiler.[2] Daha yüksek Yİ puanları olan çocuklar öğrenmede daha başarılıdır. Araştırma ayrıca, eğitimin yürütme işlevini geliştirebileceğini ve çocukların matematik, okuma ve kelime bilgisi puanlarında müteakip kazanımlara yol açabileceğini göstermektedir.[36]

Şaşırtıcı bir şekilde, araştırmacılar, yaşlıların, küçük çocuklar tarafından yapılanları anımsatan muhakeme hataları yaptığını göstermiştir. Yetişkinlerde bu, ilgili kavramların yokluğundan ziyade yürütme işlevindeki başarısızlıkları yansıtabilir.[2] 5 yaşın altındaki çocuklar, Alzheimer hastalığı olan yetişkinler ve 65 ila 81 yaş arasındaki sağlıklı yetişkinler, belirli görevlerde benzer yanlış sınıflandırma modelleri sergilemişlerdir. Birtakım şeyleri canlı olup olmadıklarına göre sıralamaları istendiğinde, üç grubun da üyeleri hareket eden şeyleri - uçaklar, saatler ve bisikletler dahil - "canlı" olarak kategorize etme eğilimindeydiler.[36] Carey, yürütme işlevinin yetişkinlerin daha önce öğrendikleri bilgileri ifade etme becerilerini nasıl etkilediği sorusunu inceliyor.[34]

Kişisel hayat

Carey, felsefe profesörü Ned Block (NYU) ile evlidir.[16]

Ödüller

Kitapları

Bazı makaleleri

Tek yazar olarak yazılan makaleler

Kaynakça

  1. ^ a b "Members of the American Academy of Arts & Sciences: 1780–2019 : Chapter C" (PDF). American Academy of Arts and Sciences. s. 96. 18 Ekim 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  2. ^ a b c d "Unlocking the secrets of children's complex thinking: The studies". National Science Foundation (İngilizce). 14 Ağustos 2014. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  3. ^ a b c d American Women of Science Since 1900 (İngilizce). ABC-CLIO. 1 Ocak 2011. ISBN 9781598841589. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  4. ^ "Award for Distinguished Scientific Contributions: Susan E. Carey". American Psychologist. 64 (8): 636-638. 2009. doi:10.1037/a0017193. PMID 19899856. 
  5. ^ a b Powell (January 1986). "Book Review". Educational Psychology. 6 (4): 373. doi:10.1080/0144341860060407. 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  6. ^ Kennison (10 Mart 2010). "The Beginning of Knowing". PsycCRITIQUES. 55 (10). doi:10.1037/a0018347. 
  7. ^ a b "2002 William James Fellow Award". Association for Psychological Science - APS. 19 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  8. ^ a b "Acquiring a single new word". Papers and Reports on Child Language Development. 15: 17-29. 1978. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  9. ^ a b c "Susan Elizabeth Carey". National Academy of Sciences. 25 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  10. ^ a b "Quinian bootstrapping (Quinean bootstrapping)". APA Dictionary of Psychology (İngilizce). 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  11. ^ "An Introduction to Core Knowledge and Conceptual Change". Core Knowledge and Conceptual Change. Oxford University Press. 2016. ss. 3-8. doi:10.1093/acprof:oso/9780190467630.003.0001. ISBN 978-0-19-046763-0. 
  12. ^ a b "Introduction to the 2009 Rumelhart Prize Special Issue Honoring Susan Carey". Cognitive Science. 34 (5): 716-718. 6 Temmuz 2010. doi:10.1111/j.1551-6709.2010.01115.x. PMID 21564233. 
  13. ^ a b c d e f Lavoie (21 Ağustos 2008). "Susan Carey awarded Rumelhart Prize". Harvard Gazette. 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  14. ^ a b Lombrozo (28 Temmuz 2014). "Cognitive Science Honors Its Pioneers And Leaders". NPR (İngilizce). 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  15. ^ Huang (1 Nisan 2010). "When is four far more than three? Children's generalization of newly-acquired number words". Psychological Science. 21 (4): 600-606. doi:10.1177/0956797610363552. ISSN 0956-7976. PMC 3110717 $2. PMID 20424108. 
  16. ^ a b c d Carey (9 Aralık 2022). "Becoming a Cognitive Scientist". Annual Review of Developmental Psychology (İngilizce). 4 (1): 1-19. doi:10.1146/annurev-devpsych-040622-091723. ISSN 2640-7922. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  17. ^ Hudson (1 Ocak 2006). "Duplicating The Test". Roads&Bridges. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  18. ^ Pearson (11 Ocak 1988). "WILLIAM N. CAREY JR". Washington Post. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  19. ^ "Ottawa Township High School Educational Foundation Hall of Fame Induction Ceremony 2009". Youtube (İngilizce). 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  20. ^ a b c National Science Policy Study, Parts I-VII: Hearings Before the Committee on Science, U.S. House of Representatives, One Hundred Fifth Congress, Second Session, March 4, 11, and 25, April 1 and 22, May 14, and June 10, 1998 (İngilizce). U.S. Government Printing Office. 1998. ss. 98-128. ISBN 978-0-16-057531-0. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  21. ^ "Editorial Board - Cognition - Journal". Elsevier. 3 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  22. ^ "Fast mapping in lexical development". Encyclopedia of language development (İngilizce). Sage. 12 Haziran 2014. ISBN 978-1-4522-5876-8. 17 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. 
  23. ^ Swingley (30 Haziran 2010). "Fast Mapping and Slow Mapping in Children's Word Learning" (PDF). Language Learning and Development. 6 (3): 179-183. doi:10.1080/15475441.2010.484412. 5 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. 
  24. ^ The Oxford handbook of thinking and reasoning. New York, NY: Oxford University Press. 2012. ISBN 9780199313792. 
  25. ^ Medin (2010). "Human-centeredness is Not a Universal Feature of Young Children's Reasoning: Culture and Experience Matter When Reasoning About Biological Entities". Cognitive Development. 25 (3): 197-207. doi:10.1016/j.cogdev.2010.02.001. ISSN 0885-2014. PMC 2930830 $2. PMID 20824197. 
  26. ^ Solomon (December 1996). "Commentary on Alison Gopnik's "The Scientist As Child"". Philosophy of Science (İngilizce). 63 (4): 547-551. doi:10.1086/289975. ISSN 0031-8248. 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  27. ^ Angier (30 Nisan 2012). "Insights From the Youngest Minds". The New York Times. 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. 
  28. ^ a b "Preliminary Thoughts on a Rational Constructivist Approach to Cognitive Development: Primitives, Symbols, Learning, and Thinking". Core Knowledge and Conceptual Change. Oxford University Press. 2016. doi:10.1093/acprof:oso/9780190467630.003.0002. 
  29. ^ Jenkin (1 Nisan 2020). "The Epistemic Role of Core Cognition". The Philosophical Review. 129 (2): 251-298. doi:10.1215/00318108-8012850. Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. 
  30. ^ Genone (21 Mayıs 2016). "The Conceptual Mind: New Directions in the Study of Concepts". Notre Dame Philosophical Reviews (İngilizce). 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2022. 
  31. ^ Beck (2017). "Can bootstrapping explain concept learning?" (PDF). Cognition. 158: 110-121. doi:10.1016/j.cognition.2016.10.017. PMID 27816843. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  32. ^ a b "Awards". Cognitive Development Society (İngilizce). 4 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  33. ^ a b "Bravo! APA honors psychology's best at its 2011 Annual Convention in Washington, D.C." Monitor on Psychology. 42 (9). 2011. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  34. ^ a b c "NSF Award Search: Award # 1247396 - INSPIRE: Executive Function and Conceptual Change". www.nsf.gov. 25 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  35. ^ Mixon (14 Ağustos 2014). "Psychologists seek to unlock secrets of children's complex thinking". medicalxpress.com (İngilizce). 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2023. 
  36. ^ a b c Nguyen (15 Aralık 2014). "Thinking Conceptually". Harvard Magazine (İngilizce). 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  37. ^ "APA honors psychology's best in D.C." Monitor on Psychology. 45 (8). 2014. 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  38. ^ "Award for Distinguished Scientific Contributions: Susan E. Carey". American Psychologist (İngilizce). 64 (8): 636-638. November 2009. doi:10.1037/a0017193. ISSN 1935-990X. PMID 19899856. 
  39. ^ "Professor Susan Carey FBA". The British Academy (İngilizce). 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  40. ^ "Dr. Susan E. Carey". APS Member History. 13 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2022. 
  41. ^ "Susan E. Carey". National Academy of Sciences. 23 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  42. ^ "Susan E. Carey". American Academy of Arts & Sciences (İngilizce). 14 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  43. ^ "Susan Carey". John Simon Guggenheim Memorial Foundation. 8 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  44. ^ "Jean-Nicod Lectures and Prize". Institut Jean Nicod (IJN). 13 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  45. ^ "George A. Miller Award". Cognitive Neuroscience Society. 13 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  46. ^ "The James McKeen Cattell Fund Fellowship Recipients". James McKeen Cattell Fund. 20 Aralık 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 
  47. ^ "Susan Carey". Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences. 12 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Sosyal biliş sosyal etkileşimde rol oynayan bilgiyi işleme, kodlama, depolama ve hatırlama gibi bilişsel süreçlerdir. İnsanların kendilerini kuşatan fiziksel, sosyal çevrelerini ve çevreleriyle olan ilişkilerini, diğer insanlar ve kendileri hakkında nasıl izlenim oluşturduklarını, nasıl hissettiklerini ve düşündüklerini ve bu türden bir düşünce biçiminin yargıları ve davranışları nasıl etkilediğini incelemektedir. Toplumsal bağlamdan etkilenen ve toplumsal bağlamı etkileyen bilişsel süreç ve yapıları incelemektedir Ancak sosyal biliş terimi diğer psikoloji ve bilişsel sinirbilim alanlarında yaygın şekilde kullanılmaktadır. Bu alanlarda sosyal biliş terimi çoğunlukla otizm ve diğer bozukluklar nedeniyle kesintiye uğrayan çeşitli sosyal becerilere karşılık gelmektedir. Bilişsel sinirbilim alanında ise sosyal bilişin biyolojik temelleri araştırılmaktadır. Benzer şekilde Gelişim psikolojisi alanında da sosyal biliş becerileri gelişimsel perspektifle incelenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Steven Pinker</span> Kanadalı-Amerikalı bilişsel psikolog, psikodilbilimci, popüler bilim yazarı ve kamu aydını

Steven Arthur Pinker, Kanadalı-Amerikalı bilişsel psikolog, psikodilbilimci, popüler bilim yazarı ve kamu aydınıdır. Pinker, evrimsel psikolojinin ve işlemsel zihin teorisinin savunucusudur.

Psikodilbilim veya ruhdilbilim, psikolojik süreçlerle dilsel etkenler arasındaki iletişimi çalışan disiplindir. Bu disiplin başat olarak dilin nasıl işlendiği, zihin ve beyinde nasıl temsillendiği ile ilgilenir; yani, insanların dili edinmesini, kullanmasını, anlamasını ve üretmesini sağlayan psikolojik ve nörobiyolojik faktörlerle...

Bilişsellik aralarında dikkat, bellek, dil kullanma ve anlama, öğrenme, değerlendirme, sorun çözme ve karar verme gibi zihinsel yetileri oluşturan bir kümeyi tanımlamada kullanılan bilimsel terimdir. Psikoloji, felsefe, dilbilim ve bilişim bilimi gibi çeşitli bilimsel disiplinler bilişselliği de inceler. Ancak disiplinlere göre bilişselik teriminin kullanımı farklılık gösterebilir. Örneğin psikoloji ve bilişsel bilimde "bilişsellik" genellikle bireyin psikolojik işlevlerinin bilgi işleme açısından bakış olarak kullanılır. Sosyal psikolojinin sosyal bilişsellik dalı tutum, yükleme ve grup dinamiğini açıklamaya çalışır. Bilişsel psikoloji ve bilişsel mühendislikte "bilişsellik" tipik olarak katılımcının ya da işletimcinin zihninde ya da beyninde meydana gelen bilgi işleme süreci olarak anlamlandırılır.

Bilişsel harita, bireye gündelik ya da kavramsal uzamsal çevrelerinde bulunan fenomenlerin göreceli yerleri ve nitelikleri ile ilgili bilgiyi edinme, kodlama, saklama, hatırlama ve çözme için yardımcı olan bir çeşit zihinsel simgedir. Bu kavram 1948 yılında Edward Tolman tarafından ileri sürülmüştür.

George Armitage Miller, bilişsel psikolojinin kurucularından Amerikalı psikolog. Dil psikolojisine ve bilişsel bilimlere yaptığı genel katkılarla da tanınmaktadır. Çevrimiçi kelime bağlantı veritabanı olan, WordNet 'in oluşturulması sürecini yönetmiştir. 20.yüzyılın en önemli psikologlarından birisi olarak kabul edilmektedir.

Nootropikler veya nootropik ilaçlar, sağlıklı bireylerde dikkat, hafıza, yaratıcılık ve motivasyon gibi zihinsel fonksiyonları artırmaya yönelik kullanılan çeşitli ilaç ve gıda takviyelerine verilen ortak ad. 2018 yılı itibarıyla bu gruba giren pek çok madde hala araştırma aşamasında olup etkileri tam olarak belirlenmemiştir.

Bilişsel dilbilim, dili anlama, dil üretimi ve dil ediniminin bilişsel yönleriyle ilgilenen bir bilişsel bilim dalıdır. Bilişsel dilbilimin ana araştırma alanları arasında doğal dillerde kategorizasyon, sözdizimi ve anlambilim arasındaki arayüz, dilin deneyim ve algıdaki temeli ve dil ile düşünce arasındaki ilişki yer almaktadır. Dilin bilişle nasıl etkileşime girdiğini, dilin düşünceleri nasıl oluşturduğunu ve dilin zaman içindeki ortak zihniyetteki değişime paralel olarak evrimini açıklar.

Bilişsel davranışçı terapi (BDT) ruh sağlığını geliştirmek amacıyla yapılan bir psikososyal müdahaledir. BDT tipi terapide, bireye fayda sağlamayan bilişsel bozulmalara odaklanır ve bu bilişsel bozulmalar değiştirilmeye çalışılır. Bireyin duygusal denge haline gelmesini ve kendi günlük yaşam problemlerini çözebilmesi için kişisel başa çıkma stratejileri geliştirmesini sağlamayı hedefler. Yöntem depresyon tedavisinde kullanılmak için tasarlanmış olsa da günümüzde anksiyete dahil birçok ruh sağlığı bozukluğunda kullanılmak üzere geliştirilmiştir. BDT bilişsel ve davranışçı psikoterapilerin kanıta dayalı teknik ve stratejilerini birlikte kullanarak psikopatolojileri tedavi etmektedir.

Ahlâki psikoloji ya da ahlâk psikolojisi hem felsefe hem de psikoloji alanlarını ortak bir zeminde inceleyen çalışma alanıdır. Tarihsel olarak, ahlaki psikoloji terimi, ahlaki gelişim çalışmasını ifade etmek için nispeten daha dar bir şekilde kullanılmıştır. Ahlaki psikoloji sonuç olarak etik, psikoloji ve zihin felsefesinin kesişimindeki çeşitli konulara daha geniş olarak değinmeye başlamıştır. Alanın bazı ana konuları ahlaki yargı, ahlaki akıl yürütme, ahlaki duyarlılık, ahlaki sorumluluk, ahlaki motivasyon, ahlaki kimlik, ahlaki eylem, ahlaki gelişim, ahlaki çeşitlilik, ahlaki temeller, ahlaki karakter, fedakarlık, psikolojik egoizm, ahlaki şans, ahlaki tahmin, ahlaki duygu, duygusal tahmin ve ahlaki anlaşmazlık olarak verilebilir.

Psikoloji temel bilimi, psikoloji alanında yapılan araştırmaların bazıları, uygulanan psikolojik disiplinlerde yapılan araştırmalardan daha "temel" dir ve doğrudan bir uygulaması yoktur. Psikoloji içerisindeki temel bilim yönelimini yansıttığı düşünülen alt disiplinler arasında biyolojik psikoloji, bilişsel psikoloji, nöropsikoloji vb. alt dallar sayılabilmektedir. Bu alt disiplinlerdeki araştırmalar, metodolojik titizlik ile karakterizedir. Psikolojinin temel bilim olarak kaygı, davranış, biliş ve duyguların altında yatan yasaları ve süreçleri anlamaktır. Temel bilim olarak psikoloji, uygulamalı psikoloji için bir temel sağlar. Uygulamalı psikoloji, aksine, temel psikolojik bilimlerin ortaya koyduğu psikolojik ilkelerin ve teorilerin uygulanmasını içerir; bu uygulamalar zihinsel ve fiziksel sağlık ayrıca eğitim gibi alanlarda sorunların üstesinden gelmeyi veya refahı artırmayı amaçlamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Dikkat kontrolü</span>

Dikkat kontrolü, bir bireyin neye dikkat edeceğini ve neyi göz ardı edeceğini seçtiği kapasitesidir. İç kaynaklı dikkat veya yönetici dikkat olarak da bilinir. Daha genel bir tabirle, dikkat kontrolü, bir bireyin konsantre olma becerisi olarak tarif edilebilir. Öncelikli olarak ön singulat korteksi de içeren frontal alanlar tarafından aracılık edilen dikkat kontrolünün, çalışma belleği gibi diğer yönetici işlevler ile yakından ilgili olduğu düşünülmektedir.

Bedenlenmiş biliş, bilişin birçok özelliğinin, organizmanın bedeninin çeşitli yönleri tarafından şekillendirildiğini ifade eden teoridir. Bilişin özellikleri, kavramlar ve kategoriler gibi üst düzey zihinsel yapılarla ve bilişsel görevlerde gözlenen performansla ilişkilidir. Bedenin çeşitli yönleri ise; motor sistem, algı, beden-çevre etkileşimi ve organizmanın yapısında yerleşik olan dünya hakkındaki varsayımlara işaret eder.

<span class="mw-page-title-main">Bağlantısallık</span>

Bağlantısallık, bilişsel bilim alanlarında mental fenomeni yapay nöron ağları (ANN) kullanarak açıklamayı umut eden bir yaklaşımdır. Bağlantısallık, öğrenmenin deneyime bağlı olarak bağlantı gücünün değiştirilmesiyle oluşan,eş zamanlı gerçekleşen,rakamsal olarak gösterilebilen bağlantılarla dağıtılmış, sinyal aktivitesine dayalı olan bir bilişsel teori ortaya koyar.

<span class="mw-page-title-main">Eleanor Rosch</span> Amerikalı psikolog

Eleanor Rosch Berkeley'deki California Üniversitesinde çalışan Amerikalı bilişsel psikoloji profesörüdür. Rosch kategorizasyon üzerine yaptığı çalışmalarla ve özellikle bilişsel psikoloji alanını derinden etkileyen prototip teorisiyle tanınır.

Kaliforniya Üniversitesi, Irvine'de kıdemli dilbilim profesörüdür. Psikodilbilim alanında ikinci dil edinimi ve iki dilli dil işleme konuları üzerinde uzmanlık sahibidir. Rand Marin ve Suparna Rajaram gibi isimlerle beraber, 2001 yılında kurulan Bilişsel Bilimde Kadınlar adlı organizasyonun kurucularından biridir. American Association for the Advancement of Science (AAAS), the American Psychological Association (APA), the Psychonomic Society, the Society of Experimental Psychologists ve Association for Psychological Science (APS) gibi topluluklara üyedir.

Bilişsel devrim, 1950'lerde zihnin ve süreçlerinin disiplinler arası bir çalışması olarak başlayan entelektüel bir harekettir. Daha sonra toplu olarak bilişsel bilim olarak tanınmıştır. İlgili etkileşim alanları psikoloji, dilbilim, bilgisayar bilimi, antropoloji, sinirbilim ve felsefe alanları arasındadır. Kullanılan yaklaşımlar, o zamanın şartlarında geliştirilen yapay zeka, bilgisayar bilimi ve sinirbilim alanlarındadı. 1960'larda, Harvard Bilişsel Araştırmalar Merkezi ve California San Diego Üniversitesi'ndeki İnsan Bilgi İşleme Merkezi, bilişsel bilimin akademik çalışmasını geliştirmede etkili olmuştur. 1970'lerin başında, bilişsel hareket, psikolojik bir paradigma olarak davranışçılığı aşmıştı. Ayrıca, 1980'lerin başında bilişsel yaklaşım, psikoloji alanındaki çoğu dalda baskın araştırma sorgulama hattı haline gelmişti.

Bilişsel psikolojide, bilişsel yük, birim zamanda çalışma belleği kaynaklarının ne derecede kullanıldığını ifade eder. Üç tür bilişsel yük bulunur. Asıl bilişsel yük, öğrenenin bir konuyu öğrenirkenki çalışma belleği kullanımı ifade eder. Konu dışı bilişsel yük, bilgi veya görevlerin öğrenene sunulma şeklinin ve öğrenenin bunlarla etkileşimlerini ifade eder. Son olarak etkili bilişsel yük, kalıcı bir bilgi deposu yaratmak için yapılan çalışmayı ifade eder.

Endel Tulving, Estonya doğumlu Kanadalı deneysel psikolog ve bilişsel sinirbilimcidir. İnsan hafızası üzerine yaptığı araştırmalarda semantik ve epizodik hafıza arasındaki ayrımı ortaya koymuştur. Tulving, Toronto Üniversitesi'nde fahri profesördür. Baycrest Sağlık Bilimleri Rotman Araştırma Enstitüsüne 1992 yılında Bilişsel Sinirbilim alanında katılmış ve 2010 yılında emekli olana kadar orada çalışmıştır. 2006'da Kanada'nın en yüksek sivil onuru olan Kanada Nişanı almıştır.

Lynn Nadel, Arizona Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan Amerikalı bir psikologdur. Nadel hafıza konusunda uzmanlaşmıştır ve hipokampusun hafıza oluşumundaki rolünü araştırmıştır. John O'Keefe ile birlikte hipokampüsün uzayın bölümlerinin bilişsel haritalarını öğrendiği ve depoladığı teorisini savunan ve 1978'de yayınlanan Bilişsel Harita Olarak Hipokampus isimli etkili kitabın yazarlarından biridir. Morris Moscovitch ile birlikte hipokampusun her zaman epizodik hafızanın depolanması ve geri çağrılması ile ilgili olduğu ancak semantik hafızanın neokortekste kurulabileceği şeklindeki çoklu iz teorisini geliştirmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.