Suriye Arap Krallığı
Suriye | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1920 | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Başkent | Şam | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Arapça | ||||||||||||
| Hükûmet | Meşrutî monarşi | ||||||||||||
| Kral I. Faysal | |||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yasama organı | Suriye Ulusal Kongresi | ||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Para birimi | Suriye lirası | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  İsrail Ürdün Lübnan Filistin Suriye Türkiye | ||||||||||||
Suriye Arap Krallığı (Arapça: المملكة العربية السورية, el-Memleket'ül Arabiyya es Suriye); varlığı dört aydan biraz fazla sürmüş (8 Mart–25 Temmuz 1920[1][2]), Hicaz Krallığı'ndan sonra kurulmuş ikinci modern Arap devleti. Kısa süreli bu devletin yöneticisi, Mekke emiri Hüseyin'in oğlu I. Faysal'dı. Tüm Büyük Suriye'de hak iddia etmesine rağmen, Faysal hükûmeti ancak sınırlı bir bölgeyi kontrol ediyordu ve varlığı da Birleşik Krallık'ın desteğine bağlıydı. İngiltere ise, Fransa ile birlikte genel olarak, Büyük Suriye fikrine karşıydı ve Faysal'ı kral olarak tanımayı reddediyordu.[3] Nihayetinde, Faysal'a bağlı birlikler, 25 Temmuz 1920'de, Fransız kuvvetlerine teslim oldular.
Kuruluşu
Suriye Arap Krallığı'nın kurulmasını sağlayan en önemli etkenlerden biri Arap Ayaklanması, diğeri ise Hicaz Emiri Hüseyin ile İngiltere'nin Mısır Valisi McMahon arasında gerçekleşen yazışmalardı. Hüseyin-McMahon yazışmalarında, Arapların Osmanlı'ya karşı bir isyan başlatmalarının ödülü olarak, bir Arap krallığı vadedilmekteydi.[4]:209–215 İngilizler, bir taraftan Araplara özgürlük vaadinde bulunmaktayken diğer taraftan Fransızlarla, aralarında Sykes-Picot'nun da bulunduğu, bir dizi anlaşmaya imza atmaktaydılar. Sonuçta Sykes-Picot'un uygulamaya sokulması, Suriye Arap Krallığı'nın sonu olacaktı. Arap Ayaklanması, birçok bağımsız devletin kurulmasına yol açsa da, bazı çevrelerde, art arda bir dizi bağımsız Arap devleti kurulması fikrine karşı ciddi bir muhalefet ve güvensizlik bulunmaktaydı. Zira Fransız ve İngilizlerin zorlaması ve teşvikiyle kurulan Arap devletlerinin tamamı, kukla devletler olarak değerlendirilmekteydi.[5]:185–191
Tarihçiler, emperyal güçlerin, meşru Arap milliyetçilerinden ziyade, kendi çıkarlarını düşünen Arap şeyhlerine, kendi devletlerini kurmaları için, büyük miktarda para ve silah desteği sağlamalarının bir hata olduğunu, bu şekilde kurulan devletlerin uzun ömürlü olmayacağını beyan ediyorlardı. İddialarını desteklemek için de, daha önce kurulmuş Haşimi krallıklarını (Hicaz Krallığı ve Irak Krallığı) örnek gösteriyorlardı. Ayrıca, yüzyıllar boyunca Osmanlı'ya sadık kalan Mekke Şerifi Haşimi ailesinin kontrolü ele geçirmesinin, pek çok arap için kabul edilemez olduğunu söylüyorlardı.[5]:187
Arap hükûmeti
I. Dünya Savaşı'nın sonuna doğru, 30 Eylül 1918 tarihinde, Edmund Allenby komutasındaki Britanya'nın Mısır Seferi Kuvvetleri Şam şehrini ele geçirdi. Birkaç gün sonra, 3 Ekim tarihinde de Faysal Şam'a geldi.[4]:30 Sykes–Picot Anlaşması'ndan henüz haberdar olmayan Faysal'ın sevinci kursağında kalacaktı. Faysal babası adına bağımsız bir krallık sahibi olma beklentisine girmişken, toprakların ne şekilde pay edildiği ve Suriye'nin de Fransız himayesine bırakıldığı kendisine anlatıldı. Faysal İngilizlerin Fransızlarla anlaşarak kendisini aldatmalarına öfkeliydi. Ancak İngilizler ona, savaş sonunda vaatlerini yerine getireceklerine dair güvence vermeye devam ediyorlardı. Büyük ihtimalle, o zamana kadar İngilizlerin Suriye'deki Fransız taleplerine verdikleri desteği çekeceğini umuyordu. Nitekim, 5 Ekim'de General Allenby'nin izniyle, Faysal, tamamen bağımsız, anayasal bir Arap hükûmeti kurduğunu ilan etti.[4]:34
Faisal kurduğu hükûmetin, din farkı gözetmeksizin, tüm Araplar için adalet ve eşitlik temelinde kurumuş bir hükûmet olacağını açıkladı. Fransız başbakan Georges Clemenceau büyük hayal kırıklığı yaşamıştı. Uluslararası toplumda tanınırlığı olmadan, sadece İngiltere'nin himayesinde, böylesine yarı bağımsız bir devlet kurulması, Fransa için endişe vericiydi. Allenby tarafından, bu siyasi durumun geçici olduğu yönünde verilen teminatlar da, Araplar, Fransızlar ve İngilizler arasında alttan alta yükselen tansiyonu azaltmaya yetmedi. Arap milliyetçileri ve Arap İsyanlarında savaşan Arapların birçoğu için bu durum, uzun süren ve zorlu bir mücadelenin semeresinin elde edilmesiydi.
Statünün belirlenmesi
Savaştan sonra toplanan Paris Barış Konferansı'nda, Faysal Arap bağımsızlığı için mücadele vermekteydi. Muzaffer devletler bu Konferansta, mağlup İttifak Devletleri'nin akıbetini ve bu devletlerin topraklarının nasıl paylaşılacağını karara bağlıyorlardı. Özellikle Osmanlı İmparatorluğu'nun Orta Doğu'daki topraklarının paylaşımı tartışma konusuydu. Ortadoğu'da Arap nüfusun yaşadığı toprakların statüsü konusunda, İngiltere ve Fransa devletleri arasında yoğun münakaşalar yaşanıyordu. Mayıs 1919'da Fransa ve İngiltere Başbakanları, Ortadoğu'daki topraklara veya nüfuz alanlarına ilişkin taleplerini karara bağlamak üzere, Paris'te Quai d'Orsay'da bir araya geldiler. Toplantıda, İngilizlerin Suriye'de Fransız kontrolünü kabul etmeleri karşılığında, Musul ve Filistin İngiliz mandasına bırakılacaktı .
Aynı zamanda ABD öncülüğünde, bölgede yaşayan halkın taleplerini dinlemek üzere, King-Crane Komisyonu adıyla anılacak bir uzlaşma komisyonu kuruldu. Başlangıçta hem İngiltere, hem de Fransa tarafından desteklenen bu komisyonda, en sonunda Amerikalılar kendi başına kalacak, komisyon amacına ulaşamayacaktı.[5]:268 Komisyonun ulaştığı sonuçlar, Milletler Cemiyeti'nde manda konusunda 1922 yılında yapılan oylamaya kadar açıklanmadı. Rapor, Arapların bağımsızlık yanlısı olduğunu ve Fransız varlığına şiddetle karşı çıktığını söylüyordu.[6]
Krallığın kuruluşu
Batı'da yaşanan bu gelişmeler karşısında, Suriye'de, El-Fetat Cemiyeti (Genç Araplar Cemiyeti) gibi milliyetçi örgütler, ulusal düzeyde bir kongre hazırlıklarına başladı. Milliyetçi gruplar Faysal önderliğinde tam bağımsız bir Arap devleti kurmak hevesindeydi. King–Crane Komisyonu, Arap birliği fikrini cesaretlendirirken, Fransız otoritelerin tüm engelleme çabalarına rağmen, Lübnan ve Filistin de dahil olmak üzere, tüm Arap topraklarında temsilcilerin tespiti için seçim çağrısı yapılıyordu. Suriye Kongresi'nin ilk resmi toplantısı 3 Temmuz 1919'da yapıldı, Kongre başkanı olarak Haşim el-Attasi seçildi.[7]:17
25 Temmuz 1919'da Şam'a ulaşan King–Crane Komisyonu üyeleri, "Bağımsızlık ya da ölüm" bildirileriyle karşılandı. Suriye Kongresi 2 Temmuz tarihinde, Fransızların taleplerini reddeden, Faysal'ın yönetiminde bağımsız bir anayasal monarşi kurulduğunu ilan eden ve ABD'ye yardım çağrısı içeren bir kararname yayınladı.[7]:19 Özellikle İngiltere'nin Suriye'den çekilmesi ve Suriye'deki İngiliz askeri yönetiminin sona ermesi için, İngilizlerin Fransızlarla anlaşmasından sonra, Faysal'ın, İngiltere ve ABD'nin, Fransızlara karşı kendisine yardıma geleceği yönündeki tüm ümitleri de sönüp gitti.
Faysal, Temmuz 1920'de Fransa ile anlaşma masasına oturmaya zorlandı. Yapılan bu anlaşmayla; Fransa'nın Suriye'de askeri varlığını sürdüreceği, Fransa'dan başka bir ülkenin Suriye topraklarında asker bulunduramayacağı, Suriye hükûmetine her türlü konuda danışmanlığın Fransa tarafından yapılabileceği yönünde hükümler, Faysal'a dayatılarak kabul ettirildi.[8]:167 Anlaşmanın duyulması, onun Fransa karşıtı ve bağımsızlık taraftarı destekçileri arasında tepkiyle karşılandı ve Faysal'a bu konuda yoğun şekilde baskı yapmaya başladılar. Politik alanda yaşanan bu değişikliklerden sonra, Fransız kuvvetlerine yönelik şiddetli saldırılar gerçekleşti. Mart 1920'de, Suriye Kongresi Suriye Arap Krallığı'nın kurulduğunu, Faysal'ın bu devletin kralı olarak seçildiğini ilan etti. Haşim el-Attasi başbakan olarak seçilirken, Savaş Bakanlığı ve ordunun başına Yusuf el-Azma getirildi.
Fransa ve İngiltere, kendilerine danışılmadan alınan tek taraflı bu kararları tanımayacaklarını duyurdular ve Orta Doğu'da arazilerin paylaşımı ve manda konusunu görüşmek ve sonlandırmak üzere, Müttefikleri San Remo'da bir konferansa çağırdılar. Bu durum Faysal ve taraftarlarınca kabul edilmedi. Fransızların verdikleri sözleri tutmamaları, uzun süren istikrarsızlık ve belirsizlik döneminin sebeplerinden birisiydi. Nihayetinde Fransız komutan General Henri Gouraud, 14 Temmuz 1920'de Kral Faysal'a teslim olmasını veya savaşmasını bildiren bir ültimatom verdi.[7]:215
Dağılma süreci
Fransızlarla yapılacak savaşın kanlı sonuçlarından çekinen Kral Faysal, teslim olmayı kabul etti. Kralın teslim olma konusundaki emrine itaat etmeyen, savunma bakanı Yusuf el-Azma, küçük bir orduyla, Suriye'ye ilerleyen Fransız kuvvetlerini karşılamak üzere harekete geçti. Ancak hafif silahlarla mücehhez Arap kuvvetlerinin, Fransız topçuları karşısında fazla bir şansı yoktu. Meyselun Savaşı'nda, Fransızlar kolay bir galibiyet elde ettiler. Çatışmalar sırasında General el-Azma da öldürüldü. Savaştan hemen sonra Fransızlar, Şam'ı kuşatma altına alarak, 25 Temmuz 1920'de ele geçirdiler. Artık Lübnan ve Suriye'de Fransız manda dönemi başlamıştı.
Sonrasındaki gelişmeler
Fransızlara teslim olduktan sonra Suriye'den kovulan Faysal, Ağustos 1920'de İngiltere'ye gitti. Ağustos 1921'de kendisine, İngiliz mandasındaki Irak'ın krallığı teklif edildi.
Şam ele geçirildikten bir gün sonra, 25 Temmuz tarihinde, Alaaddin el-Darubi liderliğinde Fransız yanlısı bir hükûmet kurduruldu.[7]:37 1 Eylül 1920'de, General Gouraud Fransız manda arazisini daha ufak devletlere parçalayan planı uygulamaya soktu. Fransa, böylelikle bölgede daha kolay kontrol sağlayacağına inanıyordu.
Kısa ve çalkantılı bir dönemde varlık gösteren Suriye Krallığı, sonraki Arap bağımsızlık hareketlerine ilham kaynağı olacaktı.
Kaynakça
- ^ Kuhn, Anthony John (15 Nisan 2011). "Broken Promises:The French Expulsion of Emir Feisal and the Failed Struggle for Syrian Independence". Carnegie Mellon University/H&SS Senior Honors Thesis. s. 60. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Antonius, George (1938). The Arab Awakening: The Story of the Arab National Movement (Reprint bas.). H. Hamilton. s. 104. ISBN 1626540861. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Itamar Rabinovich, Symposium: The Greater-Syria Plan and the Palestine Problem in The Jerusalem Cathedra (1982), p. 262.
- ^ a b c Zeine N. Zeine. Struggle for Arab Independence: Western Diplomacy and the Rise and Fall of Faisal's Kingdom in Syria. Caravan Books. Delmar, New York. 1977.
- ^ a b c Efraim Karsh and Inari Karsh. Empires of the Sand: The Struggle for Mastery in the Middle East 1789–1923. Harvard University Press. Cambridge, Massachusetts. 1999.
- ^ US Dept of State; International Boundary Study, Jordan – Syria Boundary, No. 94 – December 30, 1969, Pg .10 "Archived copy" (PDF). 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009.
- ^ a b c d Eliezer Tauber. The Formation of Modern Syria and Iraq. Frank Cass and Co. Ltd. Portland, Oregon. 1995. 978-0-7146-4105-8.
- ^ Elie Kedourie. England and the Middle East: The Destruction of the Ottoman Empire 1914–1921. Mansell Publishing Limited. London, England. 1987.
