Sumı
| Sumı Суми | |
|---|---|
      Yukarıdan aşağıya, sol-sağ (sol üstten): Sumi'deki Ukrayna Bankacılık Akademisi, Başkalaşım Katedrali'nin çan kulesi, Sumi Devlet Sanat Müzesi, Taras Şevçenko Anıtı, Altanka anıtı, Diriliş Kilisesi | |
 Bayrak  Mühür | |
 | |
Koordinatlar: 50°55′00″K 34°45′00″D / 50.91667°K 34.75000°D | |
| Ülke |  Ukrayna |
| Oblast | Sumi |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Oleksandr Lysenko (politikacı)(ukraynaca:Лисенко Олександр Миколайович)[1] (Batkivshchyna[2]) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 145 km² |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 259.660 |
| Zaman dilimi | UTC+02.00 |
| • Yaz (YSU) | UTC+03.00 (CEST) |
| Alan kodu | +380 542 |
Resmî site http://smr.gov.ua | |
Sumı, Sumi ya da Sumy, (Ukraynaca: Суми, Rusça: Сумы), Ukrayna'nın Sumı Oblastı'nın başkenti ve Sumı Rayon idarî merkezidir.[3] Ukrayna’nın kuzeydoğusunda kalan şehir, Psyol nehrinin kıyısındadır.[3] 2021 nüfus sayımına göre nüfusu 259,660 kişidir. Şehir, Rusya sınırına yaklaşık 30 km. uzaklıktadır.
Sumı, 1652'de Kozak kalesi olarak kuruldu. Şehrin Sloboda kısmı, Ukrayna'yı Kırım Tatarlar'nın saldırılarından korumak için yapıldı. Bu saldırılar bittikten ve bölge Rus İmparatorluğu'na katıldıktan sonra ise Sumı, önemli bir ticari merkez oldu. 1941 ve 1943 yılları arasında Ukrayna'nın Alman işgalinde Sumı şehri ağır hasar aldı. Şehrin yıkılan kısımları savaştan sonra yeniden yapıldı.
Tarihçe
Sumı, Dinyeper ırmağının bir kolu olan Psyol nehri kıyısında Stavişçe, Bila Tserkva Alayı'ndan Kazak Herasim Kondratyef tarafından kurulmuştur.[4] Kuruluş tarihinin 1652 veya 1655 olup olmadığı belirsizdir.[4] 1656-1658'de Moskova Voyvodası K. Arsenyev'in önderliğinde Sumı’nın ilk yerleşim yerinde bir kale inşa edildi.[4] 1670'lerde müstahkem bir posad (zanaatkarlar kasabası) eklenerek genişletildi. Sonrasında Sumı Sloboda Ukrayna'nın en büyük kalesi oldu.[4] 1658’de ise Sumı, Sumı Kozak Alayı'nın (askerî birlik ve yerel idari bölüm) merkezi olmuştu.[4] 1680'lerde Sumı çevresinde tahkim edilmemiş banliyöler oluşmaya başladı.[4]
17. yüzyılın sonundaki 1687 ve 1689 Kırım seferlerinde Sumı, Moskova birliklerinin toplanma noktası oldu.[4]
Büyük Kuzey Savaşı sırasında, Aralık 1708’den Ocak 1709'a kadar şehir, Çar I. Petro döneminde Moskova komutanlık karargahıydı.[4]
Prens A. Shakhovskoy önderliğinde kurulmuş, 1734–43 yılları arasında Sloboda Kozak alaylarını düzenleme Komisyonu Sumi'de bulundu.[4] Kuruluşundan Ukrayna'da Kozaklığın 1765'te tasfiyesine kadar Sloboda, Kozak subay ailesi Kondratyevler'in şehirde etkisi büyüktü.[4]
1765'te Kazak topluluğunun tasfiyesinin ardından idareci Sumı Kozak Alayı, yeni oluşturulan Sloboda Ukrayna Valiliği'ne bağlı Sumı eyaleti yapıldı ve Sumi şehri bu eyaletin merkezi oldu.[4] 1786-89'da şehrin etrafındaki kale surları kaldırılarak şehir yeniden düzenlendi.[4]
Sumı, 1765-1860 yılları arasındaki durgunluk döneminin ardından, Paul's Şeker Rafineri Fabrikası (I.Kharytonenko tarafından kuruluşu yakl. 1869’dır) ve Sumı Mühendislik Atölyeleri (Şeker rafinerilerine ekipman yapar ve kuruluşu yakl. 1896’dır) ile büyük bir sanayi ve ticaret merkezine dönüşmeye başladı.[4] Vorozhba – Merefa demiryolu inşaatı ile Ocak 1877'de Sumı tren istasyonu inşa edildi.[4] En ünlüsü Kharytonenkos olan çeşitli hayırsever sanayici aileleri Sumı'nin gelişimine katkılar yaptılar.[4]
1905 Devriminde Sumı, bir köylü birliğince bağımsız köylü cumhuriyeti (Sumı Cumhuriyeti) kurulduğundan bu özelliğiyle Rusya'nın ünlü birkaç bölgesindendi.[5]
İkinci Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası’nın Ukrayna’yı işgalinde Sumı ağır hasar aldı. Şehir, 10 Ekim 1941 tarihinden 2 Eylül 1943'e kadar işgal altında kaldı. Şehrin savaşta harap olan kısımları, savaştan sonra yeniden yapıldı.
Sumi, 17 Ocak 1990'dan itibaren Almanya'nın Celle şehri ile kardeş şehir oldu.
Coğrafya
Sumı, Ukrayna'nın kuzeydoğusunda, Orta Rusya Yaylası’nda ve Sloboda Ukrayna tarihi bölgesindedir. Şehir, Psyol nehrinin kıyısındadır.
Nispeten yakın konumu nedeniyle şehrin havası Harkiv'e benzer. Sumı'nın iklimi kışları soğuk ve karlı, yazları ise sıcak olmak üzere ılık yazlı ve nemli kıtasal iklimidir (Köppen: Dfb).[6] Ortalama sıcaklıklar kışın ne çok soğuk ne yazın çok sıcaktır: Ortalama sıcaklıklar Ocak'ta -6.9 °C, Temmuz'da 20.3 °C’dir. Ortalama yağış miktarı yılda toplam 513 mm olup yağışlar en çok Haziran ve Temmuz aylarında görülür.
 Sumi, Ukrayna (1981–2010, aşırılıklar 1949-2011) iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 11,0 | 13,5 | 21,0 | 30,0 | 33,6 | 36,1 | 38,0 | 39,4 | 31,1 | 27,9 | 22,8 | 11,5 | |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | −5,3 | −5 | 0,0 | 8,3 | 14,7 | 18,2 | 20,0 | 19,0 | 13,2 | 7,0 | 0,3 | −4,1 | |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −7,9 | −8 | −3,4 | 3,5 | 9,0 | 12,9 | 14,7 | 13,4 | 8,5 | 3,4 | −2,1 | −6,7 | |
| En düşük sıcaklık (°C) | −34,2 | −32,8 | −27,8 | −11,1 | −3,9 | 0,9 | 5,0 | 4,0 | −4,3 | −11,7 | −22,9 | −29,5 | |
| Ortalama yağış (mm) | 36,6 | 35,3 | 36,2 | 41,8 | 56,1 | 66,4 | 74,5 | 52,7 | 53,0 | 49,3 | 42,9 | 36,9 | |
Yönetim
Sumı, Sumı Oblastı içinde ayrı bölgesel önemdedir. Sumı aynı zamanda şehri çevreleyen Sumı Rayon'nun idari merkezidir.
Şehir, Zarichny ve Kovpakovsky olmak üzere iki kentsel rayona (ilçe) ve 13 mikro-rayona bölünmüştü. 2006'dan beri, kentsel bölgelere ayırma yürürlükte değildir.[7]
Şehir belediyesi ayrıca Verkhnie Pishchane, Zhyteiske, Zahirske, Kyryiakivshchyna, Pishchane ve Trokhymenkove dahil olmak üzere birkaç bitişik köyü de kapsar.
Ekonomi ve altyapı
İşletmeler
- Sumı Mühendislik Bilimi ve Üretim Derneği (eski Frunze fabrikası)
- Sumykhimprom, büyük bir kimya fabrikasıdır
- diğerleri
Altyapı
- Sumı Havaalanı şehrin içindedir ve 1978'de inşa edilmiştir. 2006'dan beri Sumı Havaalanı uluslararası uçuşlara açıktır.
- Şehirde, ikisi yolcu trenlerine hizmet veren birkaç tren istasyonu bulunmaktadır. Tüm istasyonlar UZ bölgesel şubesinin Ukrayna Güney Demiryolları’nın parçasıdır. Sumi tren istasyonu ayrıca Güney Demiryollarının dört bölgesel alt bölümünden birinin merkezidir. Bu merkez Sumı, Poltava ve Kharkiv oblastlarındaki diğer 45 istasyonu denetler.
- H07 (Rus sınırında Kiev-Yunakivka) ve H12 (Sumı-Poltava) şehri geçen iki ana güzergahı vardır. Ayrıca birkaç bölgesel rota P44 (Sumi–Hlukhiv), P45 (Sumi–Bohodukhiv) ve P61 (Sumı–Baturyn) vardır.
Sanat ve kültür
Meşhur Binalar
- Şehir merkezine Trinity Katedrali hâkimdir. Bina, 18'inci yüzyıl neoklasik yapısıdır. Katedral binası, 1858'de ve 56 metre yüksekliğindeki çan kulesinin (180 ft) eklendiği 1880'lerde kapsamlı şekilde onarıldı ve yeniden inşa edildi. Katedralin içinde Vladimir Makovsky ve Klavdiy Lebedev tarafından yapılmış freskler vardır.
- Şehirdeki en eski yapı Diriliş Kilisesi’dir (1702) ve yakın zamanda yapılan restorasyon çalışmaları nedeniyle hâlâ iyi bir şekilde korunmaktadır.
- Aziz Pantaleon Manastır Katedrali, 1911'de Aleksey Şusev’in tasarımına göre yapılmıştır. Bu katedral, Novgorod ve Pskov'un ortaçağ anıtlarına benzeyecek şekilde değerlenir.
- Şehrin mezarlığında güzel Aziz Peter ve Aziz Paul kiliseleri vardır. Bu kiliseler 1851 yılında Sumı vatandaşlarının bağışları ile inşa edilmiştir. Kilisenin yanında heykeltıraşların sanatsal anıtlarıyla birlikte Kharytonenkos ve Sukhanovs mezarları vardır (Aristide-Onésime Croisy ve Mark Antokolski).
- Kutsal Trinity Katedrali, 1902-1914'te St. Petersburg'daki Aziz Isaac Katedrali ile aynı modelde inşa edilmiştir. Tasarımı yapan Sumi mimarı G. Sholts'du. Yerel imalatçı Pavlo Kharitonenko ve babasının son vasiyetini yerine getiren Maecenas adına inşa edilmiştir. İkon resmi ünlü sanatçı M. Nesterov'a aittir. Dekoratif tasarım çalışmaları 1917'deki devrim olayları nedeniyle tamamlanamamıştır.
Müzeler
Sumı'daki Nikanor Onatsky Bölge Sanat Müzesi 1920'de açıldı. Müze yönetimi işe önce kasaba ve ilçenin millileştirilmiş özel koleksiyonlarından başladı. Taras Şevçenko, Vladimir Borovikovsky, I. Shyskin, Arkhip Kuindzhi ve Tetyana Yablonska'nın ve “Jan van Goyen'nin çemberi” ressamının Hollanda manzarası da dahil olmak üzere çeşitli tablolar bu müzede sergilenir. Müzede eşsiz tablolar ve uygulamalı sanat eserleri vardır. 20. yüzyılın başlarındaki bina aslen Rus İmparatorluk Devlet Bankası'na aitti.
Yerel İlim Müzesi 1920 yılında açılmıştır. Faşist işgal yıllarında koleksiyonların en önemli parçaları kayboldu. Bugün müze, arkeoloji ve Sumi bölgesinin doğal tarihini kapsayan benzersiz koleksiyonlara sahiptir. Müze, bölge hükûmetinin 19. yüzyıldaki yeri olan binadadır. Müze binası 1905 yılında önce Sumi gazetelerinin basım ve yayınevine verilmiştir. Farklı yıllarda bina, ünlü Rus yazarlar A. Kuprin ve V. Korolenko tarafından ziyaret edildi.
Çehov sokağında bulunan Çehov Müzesi, Lintvarev'in 18. ve 19. yüzyıl malikanesini temsil eden mimari bir komplekstir. Oyun ve hikâye yazarı Anton Çehov 1888 ve 1889'da Luka'ya yerleşmeyi hayal ediyordu ama bu hayali olmadı. 1894'te İtalya'dan Sumı'daki arkadaşlarına yazdığı mektupta Çehov, “Abbacia ve Adriyatik Denizi harika ama Luka ve Psiol daha iyi” diye yazmıştı. Burası aynı zamanda Anton Çehov'un kardeşi Nikolai Çehov'un da 1889'da öldüğü yerdir.
Sumı oblastındaki Bankacılık Tarihi ve Ukrayna Para Tarihi Müzesi, 2006 yılında Ukrayna Bankacılık Akademisi'nin 10'uncu yıldönümünü hatırasına Ukrayna Ulusal Bankası tarafından tedavülden kalkmış ve akademiye hediye edilen kağıt paraların ve Ukrayna tahvillerinin koleksiyonuna dayanarak kuruldu. Tahvillerin sergilenmesi, paranın ilk ortaya çıkışından günümüze kadar konulu-kronolojik sıraya göre düzenlenmiştir. Ukrayna Ulusal Bankası'nın sayısız tarihi belgesi, fotoğrafı, metal paraları (madeni paralar, hatıra çubukları) ve hatıra madalyalarına ek olarak 20. yüzyılın sonlarında bankacılıkta kullanılan teknik aletlerin tanıtıldığı bir sergi vardır.
Sumı'nın ünlüleri
- Oleksiy Alçevski, Ukraynalı hayırseverdir sanayici ve iş insanı, Alçevsk şehrinin de kurucusudur
- Karl Burman (1882–1965), Estonyalı mimardır; Sumi'de doğmuştur.
- Volodymyr Holubnychy (1936), efsanevi yürüyüşçüdür. Kendisi 4 kez Olimpiyat madalyası almıştır.
- Mykola Hrunskyi, Ukrayna Ulusal Bilimler Akademisinin Dilbilim Enstitüsü'nde Rus dili eğitimi konusunda uzman kıdemli bir araştırmacıdır.
- Oleh Husyev (1983 doğumlu), Ukraynalı futbolcudur.
- Yekaterina Pavlovna Volzhina Peshkova (1876 doğumlu), Sovyet insan hakları aktivisti ve hümanisttir. Maxim Gorky'nin ilk karısıdır.
- Artem Radionov (1983 doğumlu), eski profesyonel Ukraynalı futbolcu ve teknik direktördür.
- Valentyna Semerenko (1986 doğumlu), Ukraynalı biatloncudur.
- Vita Semerenko (1986 doğumlu), Ukraynalı biatloncudur.
- Bogdan Titomir (1967 doğumlu), Rus müzisyen, rapçi ve DJ’dir.
- Anna Yeliseyev
- Viktor Yuşçenko (1954), Ukrayna'nın 3. Cumhurbaşkanıdır.
Galeri
Trinity Katedrali
Başkalaşım Katedrali
Sumi’deki Voskresenska kilisesi
İlyas Peygamber Kilisesi
Kutsanmış Meryem Ana Roma Katolik Tapınağı
Taras Şevçenko Heykeli
Altanka
Sumi Filarmoni
Sumi Mühendislik Fabrikası Kültür Sarayı
Sumi Bölgesel Sanat Müzesi
Eski Kadın Spor Salonu binası ve heykel
Şehir merkezi: Soborna Caddesi
Kışın Sumi
2010 ilkbaharında Sumi
Sumi’deki eski mimari
Parkta
Kardeş şehirler
Sumı ile aşağıdaki şehirler arasında kardeş şehir işbirliği bulunmaktadır:[8]
Celle, Almanya (1990)
Gorzów Wielkopolski, Polonya (2006)
Kutaisi, Gürcistan (2018)- Lublin, Polonya (2002)
Vratsa, Bulgaristan (1966)
Xinxiang, Çin (2019)- Zhuji, Çin (2019)
Kaynakça
- ^ Mayoral races in Ukraine: City-by-city runoff preview 10 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UkraineAlert by Brian Mefford, Atlantic Council (18 November 2020)
- ^ National parties lose out to local candidates in Ukraine’s 2020 municipal elections 5 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UkraineAlert by Brian Mefford, Atlantic Council (12 December 2020)
- ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o Bazhan, O.H., Vortman, D.Ya., Masliychuk, V.L. Sumy, regional center (СУМИ, ОБЛАСНИЙ ЦЕНТР) 14 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopedia of History of Ukraine.
- ^ Figes, Orlando: A People's Tragedy: The Russian Revolution 1891–1924. The Bodley Head, London (2014). p. 183
- ^ "Sumy, Ukraine Köppen Climate Classification (Weatherbase)". Weatherbase. 9 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ Verkhovna Rada website
- ^ "Міста-партнери". smr.gov.ua (Ukraynaca). Sumy. 29 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2020.
