Sultansazlığı Millî Parkı

Sultansazlığı Millî Parkı
Sultansazlığı Millî Parkı
Tür	Millî Park
Konum	Yeşilhisar / Kayseri
Yüzölçümü	39.000 ha.
Açılış	1636
İşletmeci	Sultan Sazlığı Millî Parkı ve Ramsar Alanı
Durum	Faaliyette
Resmî site	Sultan Sazlığı
Ramsar Sulak Alanı
Belirleme	13 Temmuz 1994
Referans no.	661

Sultan sazlığı, İç Anadolu Bölgesinde Kayseri il sınırları içerisinde Develi, Yahyalı ve Yeşilhisar ilçelerinin oluşturduğu üçgen içerisinde bulunmaktadır.^[2]

Alanın kuzeyi Erciyes dağı (3916 m), doğusu Develi, Akpınar, Çiçekliyurt dağları (2074–2057 m), Güneyi Toros silsilesine bağlı Aladağlar (ort 3373 m) ve Elmalı dağları (2235 m) ile Batısı Kartalkaya (1958 m) ve İncil dağlarıyla (1759 m) çevrilidir.

Jeoloji

Jeolojik olarak Develi Ovası en eski jeolojik formasyon olan devondur. Yahyalının güneyinde orta devona ait (370-410 milyon sene) Mercan faunası bulunmuştur. Göl sahası oluşumu miyosen devrinde başlamış pleistosen ve holosen devirlerinde erozyon malzemeleri ile dolmaya, tabakalar teşekkül etmeye başlamıştır. Bu tabakalar Kireçtaşı, Bazalt, Andezit ve Tüfden oluşmuştur. Jeomorfolojik anlamda düz bir yapıya sahip olan havzanın %2 meyili bulunmaktadır.

İklim

Develi havzasında Anadolu Platosu'nun tipik Karasal iklim görülür. Yazlar kurak ve sıcak, kışlar soğuk, gece gündüz yaz kış ısı farkı yüksektir. En sıcak aylar Temmuz - Ağustos aylardır (34.2 - 35.5 °C en düşük sıcaklık ise, -18.3 °C olarak ölçülmüştür).

Son 30 yıl ölçümlerine göre yıllık ortalama yağış metrekareye 363 mm'dir.

Su kaynakları

100 km²'lik alanı kapsayan Develi Ovasının 21.000 ha'lık kısmını ise Sultan Sazlığı oluşturmaktadır. Develi kapalı havzasının en çukur yerinde oluşan Sultan Sazlığında, tatlı, tuzlu ve hafif tuzlu açık su yüzeyleri, geniş sazlık ve bataklık alanlar ile bunları çevreleyen sulak çayırlar yer almaktadır. Sultan sazlığının (3300 ha) suları tatlıdır. Derinliği 2 m civarındadır. Su seviyesi mevsimlere göre 40 ile 60 cm kadar değişiklik göstermekte ve bu duruma bağlı olarak yüzey alanı genişlemekte veya daralmaktadır.

Alanı besleyen başlıca akarsular Yahyalı, Yeşilhisar ve Dündarlı dereleri ile Develi çayı ve Ağcaşar yakınlarından çıkan su sayılabilir. İlkbaharda yağışların artmasıyla birlikte bol su alan Sultan Sazlığı genişlemekte ve belli bir yüksekliğe ulaşmasıyla da kuzeyindeki Yırtnak mevkiinden Yay Gölüne boşalmaktadır. Havzanın kuzey bölümünde yer alan su rejimi düçgün olan Soysallı ve Çayırözü pınarları Yay gölüne doğru yayılarak Kepir sazlıklarını oluşturmakta olup; bu sazlıklardan da Yay gölüne sulama mevsimi dışında tatlı su geçişi olmaktadır. Sazlıklardaki suların yükselerek Yay gölüne geçmesi kendi başına fazla üretken olmayan bu ekosistemi organik madde yönünden zenginleştirmektedir. Bu durum, alanda kalabalık kuş topluluklarının beslenmesine imkân sağlamaktadır.

İşlev ve değerleri

Sulak alanlar, biyolojik çeşitlilğin ve ekolojik dengenin korunması ve devamlılığının sağlanması yönünden büyük öneme sahip ekosistemlerdir. Yer altı suyunu reşarj ve deşarj ederek, taşkınların yokedici etkisini azaltarak, taban suyunu dengeleyerek bulundukları bölgenin su rejimini düzenlerler. Yine bulundukları çevrenin nem oranını yükselterek başta yağış ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yaparlar. Tortuları, besin maddelerini ve sehirli maddelir alıkoyarak su kalitesini yükseltirler.

Sulak alanlar aynı zamanda tropik ormanlarla birlikte yeryüzünün en fazla biyolojik üretim yapan ekosistemleridir. Bu nedenle, gerek ekolojik değeri, gerekse ticari değeri yüksek değişik türden binlerce canlının yaşamasına olanak sağlarlar. Bu özellikleri itibarıyla tüm dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilmektedirler.

Tatlı ve tuzlu su ekosistemleri, geniş sazlık ve bataklık alanlar, bu alanları çevreleyen çayır, mera ve step alanları gibi değişik karakterdeki habitatlardan oluşan Sultan Sazlığı, zengin besin varlığı ile başta su kuşları olmak üzere barındırdığı yaban hayatı yönünden, sadece Türkiye'nin değil Avrupa ve Ortadoğu'nun da en önemli sulak alanlarından birisidir.

Bu özellikleri itibarıyla Sultan Sazlığı sulak alanlar ekosistemindeki karmaşık ilişkiler ve doğanın yaratıcı gücünü ustalıkla sergileyen eşi bulunmaz dev bir açık hava laboratuvarıdır. Bu nedenle, ünü ülke sınırlarını aşan alanı, her yıl binlerce doğasever kuş gözlemcisi, bilim insanı ve araştırmacısı ziyaret etmektedir.

Sultan Sazlığı, yarı kurak ve kurak iklimin hakim olduğu İç Anadolu Bölgesinde yer almakta olup, kararlı bir taban suyu ve sürekli nemli bir ortam yaratarak, kurumuş bozkırlar arasında güzel bir vaha görünümü sergilemektedir. Bu durum, yaz ortası ve sonunda hayvanların beslenmesine olanak sağlayan elverişli bir ortam oluşturmaktadır.

Flora ve vejetasyon

Yarı kurak iklim karakterine sahip olan yörede step ya da bozkır bitkileri hakimdir. Havza tabanında seyrek bitkilerden oluşan bir bozkır manzarası vardır. Çöl gölünün doğusunda, Yay Gölü çevresinde ve güneydeki Örtülüakar Sazlığında bataklık bitkileri geniş yer tutmaktadır. Havzadaki bozkır bitkilerinin büyük bölümü kısa ömürlüdür. Tatlı ve tuzlu su ekosistemleri, çayır ve meralar, tarım alanları ve stepler gibi farklı ekolojik karakterdeki habitatların varlığı, alanda zengin bir floranın oluşmasını sağlamıştır.

Alanda yapılan çalışmalarda, 47 familyaya ait 65 cins ve 177 adet tür tespit edilmiştir.

Fauna ve ornitolojik önemi

Fauna önemi

Sulak alan ekosisteminde ve alanı çevreleyen geniş step alanlarında yapılan araştırmalar sonucunda Hymenopterlerden 35, Odonatalardan 6, Molluscalardan 19, Pisceslerden 3, Amphibialardan 3, Reptililardan 10, Mammalialardan 21 tür tespit edilmiştir.

Alanda görülen başlıca memeliler, kirpi, bataklık sivri faresi, yarasa, kurt, tilki, gelincik, alaca sansar, tavşan, kör fare, orman sıçanı, yüce dağ sıçanı, dağ sıçanı, koşar fare, su faresi, adi tarla faresidir.

Göl ve sazlıklarda kuşların beslenmesi için bol miktarda kurbağa ve semender larvaları ile küçük balıklar bulunmaktadır.

Ornitolojik önemi

Sultan sazlığı barındırdığı kuş varlığı ile Avrupa ve Ortadoğu'nun en önemli sulak alanlarından biridir. Yoğun saz ve bitki örtüsüyle kaplı, besin maddesi bakımından oldukça zengin tatlı su ekosistemi; tatlı su ekosistemi ile ekolojik olarak ilişkili tuzlu su ekosistemi farklı ekolojik istekleri olan değişik türde, çok sayıda kuşun beslenmesi, barınması, konaklanması ve kuluçkaya yatması yönünden olağanüstü değerlere sahip ideal ortamlar oluşturmuştur. Anadolu yarımadası üzerinde birleşen, Afrika, Asya ve Avrupa kıtaları arasında süregelen iki kuş göç yolu üzerinde bulunması, Kış varlığı yönünden Türkiye'nin en önemli sulak alanlarından Tuz gölü, Seyfe Gölü ve Ereğli sazlıkları ile ılıman iklim koşullarına sahip Akdeniz kıyı sulak alanlarına yakın olması, Sultan sazlığına kuşlar için vazgeçilmez bir sulak alan olma özelliği sağlamaktadır. Bölgede 301 kuş türü tespit edilmiştir. Bunlardan 69 tür düzenli olarak, 18 tür ise olağan dışı hallerde burada kışlamakta veya göç sırasında uğramaktadır. Kuluçkaya yatan tür sayısı 119 dur.

Sultan sazlığı, nesli tehlike altında olan küçük karabatak, dikkuyruk ve yaz ördeği'nin ülkemizdeki önemli üreme alanından biridir. Alanda kuluçkaya yatan diğer önemli kuş türleri, alaca balıkçıl, kaşıkçı, bayağı aynak, boz ördek, kılıçgaga, macar ördeği, pasbaş patka, akça cılıbıt, büyük cılıbıt, bataklık kırlangıcı, mahmuzlu kız kuşu, gülen sumru, küçük sumru, bıyıklı sumru, bahri, küçük balaban, boz kaz, çamurcun, yeşilbaş, çıkrıkçın, elmabaş patka, sakarmeke, sumru, bağırtlak ve ak kuyruklu kız kuşu, karabaş martı, ince gagalı martı ve uzunbacakdır.

Flamingo bölgede düzensiz olarak üremektedir. En son 1970 yılında Yaygölündeki adalarda 1500 çift civarında kuluçkaya yattığı bilinmektedir.

Göç mevsiminde bazı kuş toplulukları büyük sayılara ulaşmaktadır. Kuşların toplanma dönemi olan Eylül ve Ekim aylarında toplam kuş miktarı yarım milonu aşmaktadır. 9-11 Eylül 1997 tarihlerinde Yay gölünde 185.000 civarında flamingo sayılmaşıtır. Bu rakam bugüne kadar alanda bir defada gözlenen en yüksek sayıdır.

Kuş populasyonu daha ziyade ilkbahar ve sonbahar ayları üzerıne toplanmıştır. Şubat, Temmuz ve Auğustos en düşük seviyededir. Kışı burada geçiren kuşlar da bulunur.

Tarihi ve kültürel değerler

Çevrede yapılan araştırmalar yöredeki yerleşimlerin çok eskilere dayandığını göstermiştir. Yöredeki höyüklerde yapılan kazılarda, İlk Tunç Çağına ait buluntular ele geçirilmiştir. Bölge Hitit ve Roma dönemlerinden kalma yapıtlar açısından zengindir. Fraktin Anıtı ile İmamkulu Anıtında fırtına tanrısı ile Hitit Kral ve Kraliçesini betimleyen fiüler vardır. Develi İlçesinde 13. yüzyıldan kalma Türk-İslam dönemine ait yapıtlar bulunmaktadır.

İnsan aktiviteleri

Tarım

Yöre halkının en önemli geçim kaynağı tarımdır. Sulama yapılan alanlarda da daha çok ayçiçeği ve şeker pancarı yetiştiriciliği yapılmaktadır. Sulu tarıma geçişle birlikte sebze tarımı ve meyvecilik yaygınlaşmıştır.

Hayvancılık

Yörede hayvancılık halkın ikinci derecede geçim kaynağıdır. Alanda yer alan mera alanlarının büyük bir kısmı tarıma açılmış, bir kısmının ise bitmiş işletmeleri nedeniyle doğal yapısı bozulmuştur. Alanda yer alan geçici sulak çayırlarda kış mevsimi hariç otlatma yapılmaktadır. Çevredeki bozkırlarda koyun, bataklık alanlarda ise inek ve manda gibi büyükbaş hayvan otlatılmaktadır. Sultan sazlığı civarındaki yerleşim yerlerinde yaklaşık 24.000 büyükbaş ve 38.000 küçükbaş hayvan olmak üzere toplam 62.000 hayvan.

Sazcılık

Sultan Sazlığında saz kesimi yaygın olarak yöre halkı tarafından yapılmakta olup, yılda yaklaşık 1500 ton saz kesilmektedir. Kesilen sazların büyük kısmı yurt dışına ihraç edilmektedir. İhraç edilen saz miktarı yılda yaklaşık 300.000-400.000 bağı (her bağ yaklaşık 5 kğ) bulmaktadır. 1995 yılında Sindelhöyük kasabasında saz bağlama ve depolama tesisi kurulmuştur. Ayrıca yörede dam malzemesi ve hayvan yemi olarak kullanılan sazlar bölge için önemli geçim kaynağı oluşturmaktadır. Daha çok Kasım-Aralık aylarında Phragmites australis ve Thypha cinsine ait saz türleri kesilmektedir.

Avcılık

1982-1983 av sezonundan sonra avlanma bütün alanda tamamen yasaklanmıştır.

Koruma ve yönetim

1971 yılında alanın Orman Bakanlığı tarafından Su Kuşları Koruma ve Üretme Sahası olarak ilan edilmesini takiben koruma çalışmaları başlatılmıştır.

Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tarafından 1970'li yıllarda alanın tamamının drene edilerek kurutulması planlanmıştır. Ancak, gönüllü kuruluşlar ile kamu kuruluşlarının çabaları sonucunda proje revize edilmiş ve Yay gölündeki su kotunun 1070,80 m'de tutulması karara bağlanarak, alanın kurutulması önlenmiştir.

Sulak ve koruma alanı olarak önemi anlaşılan Sultan Sazlığı 15 Mart 1994 tarihli ve 5434 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Uluslararası Ramsar Sözleşmesi'nin (özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak uluslararası öneme sahip sulak alanların korunması sözleşmesi) İkinci ve Üçüncü maddeleri uyarınca A sınıfı Sulak Alanlar Listesine alınmıştır.

Kaynakça

^ "Sultan Marshes" (İngilizce). Ramsar Sites Information Service. 20 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2018.
^ "SULTAN SAZLIĞI MİLLİ PARKI" (PDF). ormansu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2013.