Sultan Han (Aksaray)

Sultan Han
Genel bilgiler
Tür	Han
Mimari tarz	Selçuklu Mimarlık Dönemi
Konum	Sultanhanı, Türkiye
Koordinatlar	38°14′52″K 33°32′48″D / 38.24778°K 33.54667°D
Tamamlanma	Yapım:1229 Onarım:1278
Sahip	I. Alaeddin Keykubad
Teknik ayrıntılar
Zemin alanı	4866 m²

Sultan Han, Aksaray'da kendi adıyla anılan Sultanhanı ilçesindedir. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad tarafından yaptırılan eser 1229 yılında tamamlanmıştır. Mimarı Şamlı Muhammed bin Havlan'dır. 4800 m² alana yayılan alanı ile Anadolu'daki en büyük Selçuklu kervansarayıdır. Klasik Selçuklu kervansaray şemasının örneklerindendir.

İlhanlı bağımlılık döneminde isyan eden Türk emirlerinden İlyas Bey’in Aksaray yakınlarındaki Sultan Alâaddin Kervansarayı’na sığınarak, İrenc'in emrindeki 20.000 kişilik İlhanlı ordusuna iki ay süreyle direndiği ve ele geçirilemediğine ya da Memluk sultanı Baybars’ın Anadolu seferi sırasında Sultan I. Alâaddin Kervansarayı'nda konakladığı ve ordusunun ihtiyaçlarını karşıladığına ilişkin kayıtlar, Selçuklu savunma sistemi kapsamında kervansaray yapılarının gerektiğinde kale ya da menzil-derbent işlevinde kullanıldığını ortaya koymaktadır.^[1]

1278 de genişletilmiştir. Dıştan yazlık ve kışlık bölümlerinin boyu 116,90 m'dir. Yazlık kısmının eni ise 49,35 m, boyu 61,75 m'dir. Kışlık kısmının eni ise 32,90 m, boyu 55,15 m'dir. Yazlık ve kışlık kısmının toplamı 4866 m²'yi bulmaktadır.

Yazlık kısmının geometrik şekillerle süslenmiş muhteşem bir ana kapısı vardır. Han içinde bulunan tüm yapı özellikleri itibarıyla Sivas’taki Gök Medrese'ye benzemektedir. Sivri kemerin hemen altında "Elminnetül Lillah" yani "Kudret Allah'ındır" ifadesi yazılıdır.

Kervansarayın ilk kitabesinde mukarnaslı dış kapı nişini çeviren süs kemerinin iki tarafında altıgen madalyonlar içinde sağda ve solda yer almaktadır. Uzun bir dehlizden geçtikten sonra avluya varılır. Burada arabalara mahsus revak şeklinde yerler, sol tarafında ise kemerli ve yolculara mahsus odalar, salonlar, iki hamam ve ambarlar vardır.

Avlunun ortasında Sasani ateşgedelerinde olduğu gibi dört kemer üzerine dayanmış bir köşk mescit bulunmaktadır. Bu mescit Selçuklu süsleme sanatının en başarılı örneklerinden birini sergilemektedir. Yazlık kısmın sonunda, batı duvarında tezyinat bakımından giriş kapısından geri kalmayan bir kapı vardır. Bunun da dış ana kapıda olduğu gibi sağında solunda birer niş bulunmaktadır. Kitabe kemer ve nişlerin üzerindedir.

Basık kemerli bir kapıdan girilince kışlık kısma geçilir. Üstü tonozla örtülü bu kısımı kare kasetli dört kısa, sekizer ayak dizisi, beş sahana ayırmaktadır. Ortadaki sahan diğerlerinden daha büyük ve geniştir. Tam ortadaki yerin yukarısı pandantiflerle sekiz kenarlı kasnağa oturan bir kubbe ile örtülmüştür. İçeriyi kubbe feneri ile duvarının sağına ve soluna dörder, dipteki duvarda ise, üç olmak üzere yukarılara açılmış mazgal biçiminde iki pencere aydınlatmaktadır. Bunlardan başka ışık ve hava alacak yeri yoktur.

Çok sağlam durumda iç kapı, daha kuvvetli rölyefler halinde geometrik yıldız geçmeler ve rozetlerle işlenmiştir. Karatay Han'ın iç kapısı bunu örnek alarak aynen tekrarlanmıştır. Bu iki kapının Alaaddin Keykubat zamanında, hol kısımlarıyla birlikte tamamlandığına bir işarettir. Mukarnaslı tromplar üzerine oturan kubbe, süslemeleriyle holdeki sade taş minareyi canlandırır. Kubbenin külahı yıkılmıştır.

Kaynakça

^ Abü’l Farac G., 1945, Abü’l Farac Tarihi, II, Ankara. sayfa 599; Ibn Bibi, 1941, Anadolu Selçuki Devleti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuk-Nâme), Uzluk Basımevi, Ankara. sayfa 332; Aksarayî, 2000, Müsâmeretü’l Ahbar, Ankara. sayfa 242.