İçeriğe atla

Su değirmeni

Dikey dönüşlü su değirmeni, Braine-le-Château, Belçika (12. yüzyıl)
Lyme Regis su değirmeni iç tasarımı, Birleşik Krallık (14. yüzyıl)

Su değirmeni, hidrolik güç kullanan bir değirmen türüdür. Su değirmeninde, öğütme, yalpalama veya çekiçleme gibi mekanik işlemleri yapmak için su çarkı veya su türbini kullanılmaktadır. Bu tür işlemler, un, ahşap, kâğıt, tekstil ve birçok metal ürün de dahil olmak üzere birçok maddi ürünün üretiminde gereklidir. Su değirmenleri öğütme değirmenleri, hızar, kağıt değirmenleri, tekstil değirmenleri, çekiçli değirmenler, gezici çekiçli değirmenler, haddehaneler ve tel çekme değirmenlerini içerebilir.

Su değirmenlerini sınıflandırmanın ana yollarından biri değirmenin dönüş şekline bakmaktır (dikey veya yatay). Dikey su değirmenleri dişli mekanizması vasıtasıyla dikey bir su çarkı ile beslenirken, yatay su değirmenleri böyle bir mekanizmaya sahip olmayan yatay bir su çarkı ile donatılmıştır. Eski tip su değirmenlerinin daha fazla türü vardır. Bu türler suyun değirmenin neresine çarptığına bağlı olarak belirlenir; altından geçen su ile çalışan değirmen, değirmenin içinden geçen su ile çalışan değirmen, breastshot ve geri tepmeli su çarkı değirmenleri. Su değirmenlerini sınıflandırmanın başka bir yolu da konumlarıyla ilgili temel özelliklere bakmaktır: gelgit değirmenleri gelgit hareketini kullanır; gemi değirmenleri ise gemideki su değirmenleridir.

Tarihçe

Batı dünyası

Su değirmenin iki ana mekanizması olan su çarkı ve dişli mekanizmasını Yunanlar keşfetmiştir.[1]

Su ile çalışan değirmen çarkından bahseden en eski kaynak Bizantiyonlu mühendis Filon'un Pneumatica ve Parasceuastica adlı teknik tezleridir.[2] Britanyalı teknoloji tarihçisi M.J.T. Lewis'e göre, Filon'un bahsettiği su değirmenleri MÖ 3. yüzyıla tarihlenmektedir.[3] Ptolemaios Krallığı'nda çizilmiş Helenistik duvar resminde sakia dişlisinin tamamen gelişmiş olduğu görülmektedir.[4]

Lewis, yatay dönüşlü su değirmeninin ilk MÖ 3. yüzyılın ilk yarısında Bizantion'daki (İstanbul) Yunan kolonileri tarafından yapıldığını, dikey dönüşlü su değirmeninin ise MÖ 240'lı yıllarda İskenderiye'de yapıldığını belirtmektedir.[5]

Yunan coğrafyacı Strabon, Coğrafya kitabında Pontus kralı VI. Mithridatis'in Cabira'daki (Tokat) sarayının yakınlarında buğday değirmenlerinin olduğunu yazmıştır.

Romalı mühendis Vitruvius, MÖ 1. yüzyılda ilk kez su değirmeninin teknik detaylarını vermiştir.[6] Aynı zamanda su gücüyle çalışan yoğurma makinelerini de tanımlamıştır.[7]

Selanikli Antipater, MÖ 20 - MS 10 arası bir tarihte üstten su alarak çalışan bir ileri düzey su değirmeninden bahsetmiştir.[8] Tahıl öğütmede kullanılan bu makineyi insan gücünü azalttığı için övmüştür.[9]

Romalı ansiklopedici Büyük Plinius, Naturalis Historia adlı eserinde su gücüyle çalıştırılan çekicin İtalya'nın çoğu bölgesinde kullanıldığını yazmıştır.[10] Roma'nın Suriye eyaletindeki Antakya antik kentinde MS 74'e tarihlenen bir dinkleme makinesi bulunmuştur.[11]

MS 2. yüzyıla tarihlenen Güney Fransa'daki Barbegal Değirmenler Kompleksi, "antik dünyadaki en kuvvetli mekanik güç" olarak tanımlanmıştır.[12] Üstten su alarak çalışan 16 değirmenden oluşan kompleks, 4 un değirmeni gücüne eşitti. Günde 4.5 ton un öğüten değirmen kompleksi, o dönemde Arles'te yaşayan 12.500 kişiye yetecek ekmeğin üretilmesini sağlıyordu.[13] Benzer bir su değirmeni kompleksi Roma'daki Janiculum tepesinde de bulunmaktaydı. Roma halkının un ihtiyacını gideren kompleks, İmparator Aurelianus tarafından Aurelianus Surları'na dahil edilecek kadar önemli görülmüştür.

MS 3. yüzyıla tarihlenen Hierapolis'teki taş değirmeni krank ve biyel kolunun birlikte kullanıldığı ilk mekanizmadır.[14] Efes ve Ceraş'ta bulunan taş değirmenleri MS 6. yüzyıla tarihlenmektedir.[15] Ausonius'un MS 4. yüzyılda yazdığı edebi metinlere göre, su gücüyle çalışan mermer testereler kullanılmaktaydı. Bu testereler günümüzde Almanya sınırlarında kalan Moselle Nehri'nin suyunu kullanmaktaydı. Anadolu'da yaşayan Hristiyan aziz Nissalı Gregor da Roma İmparatorluğu'nun birçok yerinde su gücünün farklı şekillere kullanıldığını belirtmiştir.[16]

MS 3. yüzyılın sonları veya MS 4. yüzyılın başlarında tarihlenen, bilinen en eski türbinle çalışan değirmen ise Roma'nın Afrika eyaletinin Tunus şehrinde bulunmuştur.[17]

Büyük Plinius'a göre su değirmenleri o dönemde genellikle tahıldan un elde etmek için kullanılıyordu. Bununla beraber dinkleme ve mermer şekillendirme gibi endüstriyel kullanımları da mevcuttu.[18]

Uzakdoğu dünyası

Su çarkı Çin'de MS 30'lu yıllardan sonra bulunmuştur. O dönemde su çarkları demir döküm ve astronomik gözlemler (Zhang Heng'in yaptığı su saatli gözlem cihazı) yapmak için kullanılmaktaydı.[19][20][21][22][23] Her ne kadar Britanyalı sinolog ve kimyager Joseph Needham su değirmenlerinin MS 1. yüzyılda Çin'de kullanıldığını söylediyse de, MS 5. yüzyıla kadar Çin'de su değirmenlerinin kullanıldığını belirten yazılı kaynak bulunmamıştır.[24] MS 488 yılında Çinli matematikçi ve mühendis Zu Chongzhi, İmparator Wu tarafından belgelenen Çin'deki ilk su değirmenini yapmıştır.[25]

Galeri

  • Alttan su alarak çalışan değirmen modeli, MÖ 1. yüzyıl. Verimliliği 18. yüzyıldan önce %20 idi, günümüzde %50-60 arası verimlilikte çalışmakta[6]
    Alttan su alarak çalışan değirmen modeli, MÖ 1. yüzyıl. Verimliliği 18. yüzyıldan önce %20 idi, günümüzde %50-60 arası verimlilikte çalışmakta[6]
  • Üstten su alarak çalışan değirmen modeli, MÖ 1. yüzyıl. %80-90 arası verimlilikte çalışmakta.[8]
    Üstten su alarak çalışan değirmen modeli, MÖ 1. yüzyıl. %80-90 arası verimlilikte çalışmakta.[8]
  • Breastshot değirmen modeli, MS 3. yüzyıl. %50-60 arası verimlilikte çalışmakta.
    Breastshot değirmen modeli, MS 3. yüzyıl. %50-60 arası verimlilikte çalışmakta.

Kaynakça

  1. ^ Oleson 1984, ss. 325ff.; Oleson 2000, ss. 217–302; Donners, Waelkens & Deckers 2002, ss. 10−15; Wikander 2000, ss. 371−400
  2. ^ Oleson 2000, s. 233
  3. ^ M. J. T. Lewis, Millstone and Hammer: the origins of water power (University of Hull Press 1997)
  4. ^ Oleson 2000, ss. 234, 270
  5. ^ Wikander 2000, ss. 396f.; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 11; Wilson 2002, ss. 7f.
  6. ^ a b Tanımda altından akan suyun gücüyle çalışan bir dişli mekanizmasını açıklamıştır.Wikander 2000, ss. 373f.; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 12
  7. ^ Wikander 2000, s. 402
  8. ^ a b Wikander 2000, s. 375; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 13
  9. ^ Lewis, p. vii.
  10. ^ Wikander 1985, s. 158; Wikander 2000, s. 403; Wilson 2002, s. 16
  11. ^ Wikander 2000, s. 406
  12. ^ Kevin Greene, "Technological Innovation and Economic Progress in the Ancient World: M.I. Finley Re-Considered", The Economic History Review, New Series, Vol. 53, No. 1. (Feb., 2000), pp. 29-59 (39)
  13. ^ "La meunerie de Barbegal". 17 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020. 
  14. ^ Ritti, Grewe & Kessener 2007, s. 161
  15. ^ Ritti, Grewe & Kessener 2007, ss. 149–153
  16. ^ Wilson 2002, s. 16
  17. ^ Wilson 1995, ss. 507f.; Wikander 2000, s. 377; Donners, Waelkens & Deckers 2002, s. 13
  18. ^ Lewis, passim.
  19. ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, pp. 390–392
  20. ^ de Crespigny 2007, s. 184
  21. ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 370.
  22. ^ de Crespigny 2007, s. 1050
  23. ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 88–89.
  24. ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 396–400.
  25. ^ Needham (1986), Volume 4, Part 2, 400.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dişli çark</span>

Dişliler ya da dişli çarklar, tork ve hız iletmek veya dönüştürmek üzere başka uyumlu dişli çark parçasıyla birbirine geçen kesilmiş dişlere veya bazı durumlarda sonradan eklenmiş dişlere sahip dairesel bir makine elemanıdır. Dişlilerin çalışmasındaki temel prensip kaldıraçların temel prensibine benzemektedir. Dişli çarklar, bir güç kaynağının hızını, torkunu ve yönünü değiştirebilmektedir. Farklı boyutlardaki dişliler, dişli oranı sayesinde torku etkileyerek mekanik bir avantaj yaratabilmektedir ve bu yüzden de bir basit makine olarak tanımlanmaktadır. Birbirine geçen iki dişlinin dairesel hızları ve torkları, çap ölçüleriyle orantılı olarak farklılık göstermektedir. Birbirine geçen iki dişlinin tüm dişlerinin yapısı birbiriyle aynıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yel değirmeni</span>

Yel değirmeni, enerji üretmek için rüzgâr gücünden faydalanarak çalışan büyük pervaneli çarklı makine.

<span class="mw-page-title-main">Han Hanedanı</span> çinde M.Ö. 206 - M.S. 220 tarihleri arasında hüküm sürmüş hanedan

Han Hanedanı, Çin'de MÖ 206 – MS 220 tarihleri arasında hüküm sürmüş hanedanıdır. Dönemin önemli klanlarından Liu tarafından kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">El arabası</span>

El arabası, bahçe işlerinde, çimen, tohum, gübre gibi eşyaları ya da toprak, su gibi nesneler taşımak için kullanılan tek tekerlekli ve tutacaklı bir alettir.

<span class="mw-page-title-main">Part İmparatorluğu</span> MÖ 3.yy MS 3.yy arasında hüküm sürmüş bir İranî imparatorluğu

Part İmparatorluğu, Arsakes İmparatorluğu olarak da bilinen, eski İran'da önemli bir siyasi ve kültürel güç olup Medler'den ve Ahamenişler'den sonra gelen üçüncü yerel hanedanlıktır. Hanedanın adı, MÖ 247 yılında, Helenistik krallık Selevkoslar'ın yönetiminde bir satraplık konumunda olan İran'ın kuzeydoğusundaki Parthia bölgesini ele geçirdikten sonra bağımsızlığını ilan eden Parni kabilesi lideri I. Arsakes'tan gelmektedir. Arsakes'in adı onursal bir unvan olarak kendisinden sonra gelen bütün Part kralları tarafından kullanıldı.

<span class="mw-page-title-main">Sulama</span>

Sulama, mahsullerin, peyzaj bitkilerinin ve çimenlerin büyümesine yardımcı olmak için toprağa kontrollü olarak su verilmesidir. Sulama, 5.000 yılı aşkın bir süredir tarımın ana özelliklerinden biri olmuştur ve dünya çapında birçok kültür tarafından geliştirilmiştir. Sulama, kuru alanlarda ve ortalamanın altında yağış alınan zamanlarda mahsullerin yetiştirilmesine, peyzajın korunmasına ve bozulmuş toprakların yeniden yeşillendirilmesine yardımcı olur. Bu kullanımlara ek olarak sulama, mahsulleri dondan korumak, tahıl tarlalarında yabani ot büyümesini engellemek ve toprak konsolidasyonunu önlemek için de kullanılır. Ayrıca hayvanları serinletmek, tozu azaltmak, kanalizasyon suyunu bertaraf etmek ve madencilik faaliyetlerini desteklemek için de kullanılır. Yüzey ve yüzey altı sularının belirli bir yerden uzaklaştırılmasını sağlayan drenaj ise genellikle sulama ile birlikte incelenir.

<span class="mw-page-title-main">Değirmen</span>

Değirmen, tahılları öğütmeye yarayan araçlardan biridir. El değirmeni, su değirmeni ve yel değirmeni gibi çeşitleri bulunmaktadır. Günümüzde, neredeyse tamamen terkedilmesi sonucu köy ve kasabalarda ayakta kalan değirmenler günümüzde turistik bir konuma kavuşmuştur.

Çin coğrafi keşifleri, Çin İmparatorluğu'nun MÖ 2. yüzyıl ile MS 15. yüzyıla kadar ülke dışında karadan veya deniz yoluyla keşfettiği yerleri kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Kommagene Krallığı</span>

Kommagene Krallığı, İrani Orontid Hanedanı'nın Helenleşmiş bir kolu tarafından yönetilen Greko-Pers krallığıdır. Partlar, Ermeniler ve Romalılar arasında tampon bir ülke olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Krallığı</span>

Ermenistan Krallığı, aynı zamanda Büyük Ermenistan Krallığı, veya basitçe Büyük Ermenistan, bazen Ermeni İmparatorluğu olarak da anılır, Antik Çağ'da bir monarşiydi. Hristiyanlığı devlet dini olarak kabul eden ilk devlettir. MÖ 321'den MS 428'e kadar varlığını sürdürmüştür. Tarihi, üç kraliyet hanedanı tarafından birbirini takip eden saltanatlara bölünmüştür: Orontid, Artaxiad ve Arsacid (52-428).

<i>Karda Avcılar</i> Hollandalı ressam Pieter Bruegelin ahşap pano üzerine yağlı boya tablosu

Karda Avcılar ya da Kardaki Avcılar (1565) — Avcıların Dönüşü olarak da bilinir— Hollandalı ressam Pieter Bruegel'in ahşap pano üzerine yağlı boya tablosudur. Eser, yılın farklı zamanlarının tasvir edildiği altılı serinin günümüze ulaşan beş parçasından bir tanesidir. Kuzey rönesans hareketinin örneklerinden biri olan tablo, Viyana Sanat Tarihi Müzesinde sergilenmektedir. Batı resim sanatının ilk kış tasvirlerinden biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Antik Roma'da teknoloji</span>

Roma İmparatorluğunda askeri ve ticari işleri kolaylaştırmak için geliştirilen teknoloji bin yıl boyunca Roma İmparatorluğunun güçlü bir devlet olarak kalmasını sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Matematik tarihi</span> matematik biliminin tarihi

Matematik tarihi, öncelikle matematikteki keşiflerin kökenini araştıran ve daha az ölçüde ise matematiksel yöntemleri ve geçmişin notasyonunu araştıran bir bilimsel çalışma alanıdır. Modern çağdan ve dünya çapında bilginin yayılmasından önce, yeni matematiksel gelişmelerin yazılı örnekleri yalnızca birkaç yerde gün ışığına çıktı. MÖ 3000'den itibaren Mezopotamya eyaletleri Sümer, Akad, Asur, Eski Mısır ve Ebla ile birlikte vergilendirmede, ticarette, doğayı anlamada, astronomide ve zamanı kaydetmede/takvimleri formüle etmede aritmetik, cebir ve geometri kullanmaya başladı.

<span class="mw-page-title-main">Hollander çırpıcı</span>

Hollander çırpıcı, 1680'de selüloz içeren bitki liflerinden kağıt hamuru üretmek için Hollandalılar tarafından geliştirilen bir makinedir. Kağıt hamuru hazırlamak için ezme değirmenlerinin yerini aldı çünkü Hollander çünkü bir ezme değirmeninin hazırlanması sekiz gün alırken aynı miktarda kağıt hamuru bir günde yapabiliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Grist değirmeni</span>

Bir grist değirmeni tahıl tanelerini un ve ufalama haline getirmektedir. Terim, öğütme mekanizmasına veya onu tutan binaya atıfta bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Mini öğütücü</span>

Kahve değirmeni veya öğütücü genellikle kullanıcı tarafından belirlenen bir mesafe ile ayrılan iki döner aşındırıcı yüzey arasında sert, küçük gıda ürünlerini öğütmek için kullanılan bir değirmendir. İki yüzey birbirinden uzağa yerleştirildiğinde öğütülen malzemesi daha kaba, iki yüzey birbirine daha yakın yerleştirildiğinde öğütülen malzemesi daha ince ve daha küçüktür. Genellikle cihaz, yiyecekleri iten döner bir vida içerir. Elektrikle veya kol gücüyle çalıştırılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Dengeleme halkası</span>

Bir dengeleme halkası, yalpa çemberi diğer adıyla gimbal, bir nesnenin bir eksen etrafında dönmesine izin veren döndürülmüş bir destektir. En içteki gimbal üzerine monte edilmiş bir nesnenin desteğinin dönüşünden bağımsız kalmasına izin vermek için biri diğerinin üzerine dik eksenlerle monte edilen üç yalpa çemberi seti kullanılabilir. Örneğin, bir gemide, jiroskoplar, gemi pusulaları, sobalar ve hatta içecek tutucular, geminin yalpalamasına ve yuvarlanmasına rağmen onları ufka göre dik tutmak için tipik olarak yalpa çemberleri kullanır.

<i>Le Moulin de la Galette</i> (Van Gogh serisi)

Le Moulin de la Galette, Vincent van Gogh'un 1886 yılında Paris'in Montmartre bölgesinde kardeşi Theo ile birlikte yaşadığı evinin yakınında bulunan Moulin de la Galette adlı bir yel değirmenini çizdiği resimlerin genel adıdır. Paris'i tepeden gören yel değirmeninin yakınlarında şehir manzarasını seyretmek için bir teras ve insanların eğlenmesi için bir dans salonu bulunmaktaydı.

Pek çok orijinal buluşun yanı sıra Çinliler aynı zamanda insan vücudunda, dünyanın çevresinde ve yakın Güneş Sisteminde bulunabilen doğal olayların keşfinde de ilk orijinal öncülerdi. Ayrıca matematikte birçok kavramı keşfettiler. Aşağıdaki liste kökenleri Çin'de bulunan keşifleri içerir.

<span class="mw-page-title-main">Antik teknoloji</span>

Antik teknoloji, antik zamanlardaki antik medeniyetlerin gelişimi sırasında, mühendislik alanındaki ilerlemelerin bir sonucuydu. Teknoloji tarihindeki bu ilerlemeler, toplumları yeni yaşam ve yönetim biçimlerini benimsemeye teşvik etmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.