İçeriğe atla

Stimleme

Hand rubbing faux-fur
Yumuşak veya başka türlü hoş dokulara dokunmak, yaygın bir kendini uyarma biçimidir.

Stimleme,[1] kendi kendini uyarma,[2] kendini uyarıcı davranışlar[3] veya özuyarım olarak bilinen davranış, fiziksel hareketlerin, seslerin, sözcüklerin, nesneleri hareket ettirmenin veya diğer davranışların tekrarlanmasıdır. Bu tür davranışlar (bilimsel olarak "stereotipiler" olarak da bilinirler) bir dereceye kadar tüm insanlarda, özellikle gelişimsel yetersizlikleri olan insanlarda bulunur ve ayrıca otizm spektrumundaki kişilerde de sık görülür.[2] Duyusal işleme bozukluğu teşhisi konan kişilerin de potansiyel olarak kendini uyarıcı davranışlar sergiledikleri bilinmektedir.[4]

Stimleme, insanların daha az tahmin edilebilir çevresel uyaranları engelleyerek kendilerini sakinleştirdikleri ve duyarlıklarının arttığı aşırı uyarılma durumuna karşı koruyucu bir yanıt olarak yorumlanmıştır.[2][4] Stimlemenin kaygıyı ve diğer olumsuz veya artan duyguları hafifletmenin bir yolu olarak gören görüşler de vardır.[5]

Otistik bir yetişkin (ortada) 2015 Erasmus Ödül töreni sırasında ellerini hareket ettiriyor (bir kendini uyarma örneği)

Bazı stim davranışlarının, yoğun duyguları düzenlemeye yardımcı oldukları için, sağlıklı ve faydalı olduğu gösterilmiş olsa da[6][7] stimleme genellikle sosyal olarak damgalanır ve küçümsenir. Nöroçeşitli insanlar, sosyal olarak kabul edilebilir görünmediğinden ve çoğu zaman arkasında yatan nedenleri anlamayan insanlarda hoş olmayan bir tepki yarattığından, genellikle kendi kendini uyarma davranışlarını gizlemeleri veya azaltmaları gerektiğini hissederler. Zararsız veya uyarlanabilir mahiyettki kendi kendini uyarıcı davranışları bastırmada ve maskelemede potansiyel zihinsel sağlık ve esenlik riskleri de vardır.[6][7][8][9]

Stimleme davranışları, dokunsal, görsel, işitsel, vokal, propriyoseptif (uzuv algılama ile ilgili), koku alma ve vestibüler stimlemeden (denge ile ilgili) oluşabilir. Stimleme'nin bazı yaygın örnekleri (bazen stim[10] olarak adlandırılır) arasında el çırpma, alkışlama, el sallama, göz kırpma, volta atma, kafa vurma, sesleri veya kelimeleri tekrarlama, parmak şıklatma ve nesneleri döndürme yer alır.[11][12] Bazı durumlarda, stimleme tehlikeli olabilir ve bunu yapan kişi için fiziksel olarak zararlı olabilir. Örneğin, bireyler vücut kısımlarını duvarlara güçlü bir şekilde vurarak kendilerini yaralama riskiyle karşı karşıya kalabilirler.[13]

Stimleme ve Otizm

Otizmli küçük bir çocuk mutfak lavabosunda soğuk suyla stim yapıyor.

Otistik kişilerde stim davranışı hemen hemen her zaman mevcuttur, ancak tek başına mutlak tanıya götürmez.[14] Otistik ve otistik olmayanlar arasındaki en büyük fark, uyaranın türü ve miktarıdır.[14] Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabında, stim davranışı "basmakalıp veya tekrarlayan motor davranışlar" olarak tanımlanır ve otizm spektrum bozukluğunun beş temel tanı kriterinden biri olarak listelenir.[15]

Farklı bakış açıları, stimlemenin hem duyusal hem de motor işlevleri içerdiğini ileri sürmektedir. Bu sensörimotor fonksiyonların az gelişmiş olması, kişinin kontrol edilebilir bir tepki olarak ürettiği stim davranışlarına neden olabilir. Otuz iki otistik yetişkinle görüşülen bir çalışma, öngörülemeyen ve bunaltıcı ortamların stimlemeye neden olduğunu bulmuştur.[16]

Sert, mavi, kauçuk, çiğnenebilir bir uyarım halkası

Kafa vurma, el ısırma, kendini aşırı ovma ve deriyi kaşıma gibi durumlarda, stimleme bazen kendini yaralamaya neden olabilir.[17]

Özdüzenleme amacına hizmet ettiğinden ve çoğunlukla bilinçaltında yapıldığından, stimlemeyi bastırmak zordur.[18] Günlük egzersiz miktarını artırırken duyusal ve duygusal çevreyi yönetmek, kişi için konfor seviyesini artırabilir; bu da stim ihtiyacının miktarını azaltabilir.[19] Bilinçli ya da bilinçsiz olarak, nörotipik görünmek amacıyla stimlemeyi bastırmak, bir tür otistik maskelemedir.[20][21] Tipik olarak olağanüstü bir çaba gerektirir ve ruh sağlığını ve esenliğini olumsuz etkileyebilir.[20][21][22]

Ayrıca Bakınız

Kaynakça

  1. ^ Rosalind Bergemann (2013). An Asperger Leader's Guide to Living and Leading Change. Jessica Kingsley Publishers. ISBN 9780857008725. 
  2. ^ a b c Valerie Foley (2011). The Autism Experience. ReadHowYouWant.com. ISBN 9781458797285. 
  3. ^ "Otizmli Bireylerin Genel Özellikleri Nelerdir?". İzmir Otizm. 13 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023. 
  4. ^ a b Gretchen Mertz Cowell (2004). Help for the Child with Asperger's Syndrome: A Parent's Guide to Negotiating the Social Service Maze. Jessica Kingsley Publishers. ISBN 9781846420429. 
  5. ^ Eileen Bailey (15 Temmuz 2011). "Autism Spectrum Disorders and Anxiety". Health Central. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  6. ^ a b Charlton (2021). ""It feels like holding back something you need to say": Autistic and Non-Autistic Adults accounts of sensory experiences and stimming". Research in Autism Spectrum Disorders. 89: 101864. doi:10.1016/j.rasd.2021.101864. 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  7. ^ a b Collis (February 2022). "Autistic adults' experience of restricted repetitive behaviours". Research in Autism Spectrum Disorders. 90: 101895. doi:10.1016/j.rasd.2021.101895. 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  8. ^ Kapp (28 Şubat 2019). "'People should be allowed to do what they like': Autistic adults' views and experiences of stimming". Autism. 23 (7): 1782-1792. doi:10.1177/1362361319829628. ISSN 1362-3613. PMC 6728747 $2. PMID 30818970. 
  9. ^ McCormack (4 Temmuz 2022). "'If I don't Do It, I'm Out of Rhythm and I Can't Focus As Well': Positive and Negative Adult Interpretations of Therapies Aimed at 'Fixing' Their Restricted and Repetitive Behaviours in Childhood" (PDF). Journal of Autism and Developmental Disorders. Springer Science and Business Media LLC. doi:10.1007/s10803-022-05644-6. ISSN 0162-3257. PMID 35781855. 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  10. ^ Temple Grandin, PhD (November 2011). "Why Do Kids with Autism Stim?". Autism Digest. 31 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  11. ^ Eileen Bailey (27 Ağustos 2012). "Stimming". Health Central. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  12. ^ "Stimming: What autistic people do to feel calmer". BBC. 5 Haziran 2013. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  13. ^ "What is stimming?". Medical News Today. 19 Şubat 2018. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2022. For some, stimming can include higher-risk behaviors such as banging their hands, head, legs, and objects, which may be potentially physically harmful. 
  14. ^ a b Lisa Jo Rudy. "Stimming". 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2014. 
  15. ^ Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. 5. Arlington, VA. 2013. ISBN 978-0-89042-554-1. OCLC 830807378. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  16. ^ Kapp (2019). "'People should be allowed to do what they like': Autistic adults' views and experiences of stimming". Autism. 23 (7): 1782-1792. doi:10.1177/1362361319829628. PMC 6728747 $2. PMID 30818970. 
  17. ^ "Live Monitoring System for Recognizing Varied Emotions of Autistic Children". 2018 International Conference on Advanced Science and Engineering (ICOASE). 2018. ss. 151-155. doi:10.1109/ICOASE.2018.8548931. ISBN 978-1-5386-6696-8. 
  18. ^ Devita-Raeburn, Elizabeth (10 Ağustos 2016). "The controversy over autism's most common therapy". Spectrum News (İngilizce). Simons Foundation. 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023. 
  19. ^ Cunningham (2008). "Stereotypy in Autism: The Importance of Function". Research in Autism Spectrum Disorders. 2 (3): 469-479. doi:10.1016/j.rasd.2007.09.006. PMC 2598746 $2. PMID 19122856. 
  20. ^ a b Pearson (1 Mart 2021). "A Conceptual Analysis of Autistic Masking: Understanding the Narrative of Stigma and the Illusion of Choice". Autism in Adulthood (İngilizce). 3 (1): 52-60. doi:10.1089/aut.2020.0043. ISSN 2573-9581. PMC 8992880 $2. PMID 36601266. 
  21. ^ a b Hull (August 2017). ""Putting on My Best Normal": Social Camouflaging in Adults with Autism Spectrum Conditions". Journal of Autism and Developmental Disorders (İngilizce). 47 (8): 2519-2534. doi:10.1007/s10803-017-3166-5. ISSN 0162-3257. PMC 5509825 $2. PMID 28527095. 
  22. ^ "6A02 Autism spectrum disorder". icd.who.int. ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. 2022. 1 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Otizm</span> Bilinçsel ve zihinsel rahatsızlık

Otizm, üç yaşından önce başlayan ve ömür boyu süren, sosyal etkileşime ve iletişime zarar veren, sınırlı ve tekrarlanan davranışlara yol açan beynin gelişimini engelleyen bir rahatsızlıktır. Bu belirtiler otizmi, Asperger sendromu gibi daha hafif seyreden otistik spektrum bozukluğundan (OSB) ayırır. Otizm kalıtımsal kökenlidir ancak kalıtsallığı oldukça karmaşıktır ve OSB'nin kökeninin çoklu gen etkileşimlerinden mi yoksa ender görülen mutasyonlardan mı kaynaklandığı çok açık değildir. Nadir vakalarda, doğum sakatlıklarına neden olan etmenlerle yakından bağlantılıdır. Diğer görüşlere göre ise çocuklukta yapılan aşılar gibi nedenler tartışmalıdır ve aşı kökenli varsayımların ikna edici bilimsel kanıtları yoktur. 2007 yılında yapılan araştırmalara göre otizmin prevalansını 1.000 kişiye bir ya da iki vaka olarak tahmin eder, aynı araştırmalardaki tahminlere göre OSB yaklaşık 1.000 kişide altı vakadır ve erkeklerde rastlanma oranı kadınlara göre 4,3 kat daha fazladır. 2022 yılı CDC verilerine göre otizmin görülme sıklığı 44 çocuktan 1'e yükselmiştir. Otizm vakalarının sayısı 1980'lerden beri oldukça fazla oranda artmıştır. Bunun nedeni kısmen tanı koyma yöntemlerindeki değişikliklerdir; gerçek prevalansın artıp artmadığı anlaşılamamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Savant sendromu</span>

Savant sendromu, belirgin zihinsel engele sahip bir kişinin ortalamanın çok üzerinde belirli yetenekleri gösterdiği nadir bir durumdur. Savantların üstün olduğu beceriler genellikle bellek ile ilgilidir. Bu yetenekler, hızlı hesaplama, sanatsal yetenek, harita yapımı veya müzikal yeteneği içerebilir. Genellikle sadece bir istisnai beceri mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Asperger sendromu</span> belirge

Asperger sendromu (AS) ya da Asperger bozukluğu, sosyal etkileşimde zorluklar ve sınırlı, basmakalıp ilgi ve etkinliklerle tanımlanan otistik spektrum bozukluklarından (OSB) biridir. AS diğer OSB’lerden dil ve bilişsel gelişimde genel bir gecikme olmamasıyla ayrılır. Her ne kadar standart tanı ölçütleri arasında belirtilmemişse de motor sakarlık ve sıra dışı dil kullanımına sıklıkla rastlanır.

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), yaygın sosyal etkileşim ve iletişim anomalileri ile şiddetli derecede sınırlı ilgi ve aşırı yineleyici davranış olarak görülen bir psikolojik durum spektrumudur.

<span class="mw-page-title-main">YGB-BTA</span>

Yaygın gelişimsel bozukluk - Başka türlü adlandırılamayan yaygın gelişimsel bozukluk (YGB-BTA) otistik spektrum bozuklukları ve yaygın gelişimsel bozukluklardan biridir.

Otizm Tanı Gözlem Ölçeği, 1989 yılında yaratılan ve otizm ile ilgili sosyal ve iletişimsel davranışları değerlendirmek için kullanılan standartlaştırılmış tıbbi bir protokoldur. Protokol, değerlendirmeyi yapan ve değerlendirme yapılan arasında bir dizi planlanmış sosyal etkileşimden oluşur. Değerlendirme yapan, bireyin davranışlarını gözlemler ve önceden belirlenmiş gözlem kategorilerine göre bu davranışları değerlendirir. Kategorilendirilmiş gözlemler sayısal sonuçlara dönüştürülür. Araştırmalar ile belirlenmiş sayısal sonuç gruplandırması otizm ya da otistik spektrum bozukluğu olup olmadığına karar verilmesine yardımcı olur ve otistik belirtilerin standart bir değerlendirmesi yapılmış olur.

Nörotipik insanların nörolojik gelişimi ve durumları, dil bilgilerini ve sosyal işaretleri değerlendirme becerilerini birçok insanın normal olarak algılayacağı durumlarla uyumludur. İlk olarak otistik toplulukları arasında otistik olmayan insanları tanımlamak için kullanılan bir sözcükse de daha sonra nöroçeşitlilik hareketi ve bilimsel alanda da kabul görmüştür. Birleşik Krallık'ta bulunan, National Autistic Society, gazetecilere bu terimi kullanmalarını öğütler.

Yüksek işlevli otizm beceri seviyeleri yüksek olan otistikler için kullanılan resmî olmayan bir terimdir. Yüksek işlevli otizm olanlar için bir başka tanım da IQ'larının 85’in üzerinde olmasıdır. Tanımlaması üzerinde bir uzlaşı yoktur ve yüksek işlevli otizm ile Asperger sendromunun örtüşüp örtüşmediği çok açık değildir.

Regresif otizm normal gelişmeye başladığı görülen bir çocuğun yaklaşık 18 aylıktan itibaren konuşma va sosyal becerilerini kaybetmesi ve sonradan otizm tanısı konmasıyla ortaya çıkar. Otistik çocuklarda gerilemeyi tanımlamak için ayrıca otistik gerileme, otistik regresyon ve edinilmiş otizm sendromu gibi terimlerde kullanılabilir. Gerileme için standart bir tanımlama yoktur, ve kullanılan tanıma göre gerilemenin prevalansı değişir.

<span class="mw-page-title-main">Leo Kanner</span> Amerikalı ruh hekimi (1894 – 1981)

Leo Kanner otizm ile ilgili çalışmaları ile tanınan Avusturya doğumlu Amerikalı psikiyatrist ve doktordur.

<span class="mw-page-title-main">Otizmin kalıtsallığı</span>

Otizmin kalıtsallığı, Otizm spektrum bozukluklarının nedenleri arasında en önemli yeri genetik faktörler tutmaktadır. İkizler üzerinde yapılan ilk çalışmalar otizmin kalıtsallığının %90'dan fazla olduğunu, bir başka deyişle genetik faktörlerin otizm vakalarının %90'ından fazlasını açıkladığını göstermiştir. Bu tahminin daha kesinleştirilmesi için ikizler üzerine yeni data ve yapısal genetik modeller gerekmektedir. Tek yumurta ikizlerinden yalnızca biri otistik olduğunda diğerinde genellikle öğrenme ve sosyal bozukluklar görülmektedir. Erişkin kardeşler için ise daha geniş olan otizm fenotipinin bir ya da birkaç özelliğine sahip olma riski %30'dur.

<span class="mw-page-title-main">Hans Asperger</span> Avusturyalı pediatrist, tıp teorisyeni ve tıp profesörü (1906-1980)

Hans Asperger, Avusturyalı pediatrist, tıp teorisyeni ve tıp profesörüdür. En çok, özellikle çocuklarda görülen ruhsal bozukluklar ile ilgili çalışmaları ile tanınır. Asperger'in çalışmaları Viyana'da aldığı birkaç övgü dışında yaşamı boyunca büyük ölçüde fark edilmedi. Psikolojik rahatsızlıklar üzerine yaptığı çalışmalar ancak ölümünden sonra dünyada ünlenmiştir. 1980'lerde çalışmalarına ilgi arttı ve bazı çevreler tarafından otizm spektrum bozuklukları dalı altında kabul edildi. Asperger sendromu (AS) ismi ölümünden sonra onuruna verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Temple Grandin</span>

Temple Grandin, ABD'li hayvan bilimi uzmanı ve Colorado Devlet Üniversitesinde profesör, yazar, otizm aktivisti ve hayvancılık sektöründe hayvan davranışları alanında danışman. Hug box ismi verilen, otistik çocukları sakinleştirmek için kullanılan bir cihaz geliştirmiştir. Yaşamı Temple Grandin isimli ödüllü biyografik filmin konusunu oluşturur. Time 100 listesinde 2010 yılında "Kahramanlar" kategorisinde dünyanın en etkili 100 kişisi arasında yer almıştır..

Otizmin nedenleri, yaygın gelişimsel bozuklukların ana nedenleri.

Asperger sendromunun tanısı, standard tanı ölçütleri sosyal etkileşimde bozukluk, yineleyici ve stereotipik davranış ve ilgiler ve dil becerisi ile bilişsel gelişimde önemli bir gecikme olmamasıdır. Uluslararası standartın dışında ABD'de kullanılan ölçütler arasında gündelik yaşamda da önemli bozukluklar bulunmaktadır. Tanı için diğer ölçütler Peter Szatmari ve Christopher Gillberg tarafından önerilmiştir.

Buzdolabı anne teorisi, otizmin anne sıcaklığının eksikliğinden kaynaklandığına dair bir teoridir. Güncel araştırmalar, otizmin nedenleri arasında genetik faktörlerin yanı sıra çevresel faktörlerin de bulunduğundan şüphelenildiğini göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Otizm hizmet köpeği</span>

Otizm hizmet köpeği, bağımsızlık kazanmalarında ve başkalarına benzer günlük yaşam aktivitelerini gerçekleştirmelerinde otizmli kişilere yardımcı olmak için eğitilmiş hizmet köpekleridir.

Sosyal Hikâyeler veya Sosyal Öyküler, otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin etkili ve uygun bir şekilde etkileşim kurabilmeleri için kişilerarası iletişimin ip uçlarını daha iyi anlamalarına yardımcı olacak bir araç olarak tasarlanmıştır. Araç formatı, temel iletişim becerilerine sahip yüksek işlevli kişiler için tasarlanmış olsa da sonradan iletişim becerileri zayıf ve düşük düzeyde işlevselliğe sahip bireylere de uyacak şekilde büyük ölçüde uyarlanmıştır.(örneğin, sosyal durumları anlamakta veya değişimle başa çıkmakta güçlük çeken çocuklar)

<span class="mw-page-title-main">Video model öğrenme</span> Öğrenme metodu

Video model öğrenme, video kayıtlarını eğitim amaçlı kullanarak öğrenciye hedef davranışları öğretmek için uygulanan kanıta dayalı gözlemsel bir öğretme uygulamasıdır. Video modelden farklı olarak Video öz modellemede, bireyler kendilerini video üzerinde başarılı bir şekilde bir davranış sergilerken gözlemler ve daha sonra hedeflenen davranışı taklit eder. Video modelleme, sosyal iletişim öz bakım ve atletik performans dahil olmak üzere birçok beceriyi öğretmek için kullanılabilir; otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar için ümit vadettiğini göstermiştir. Video modellemenin teorik kökleri, gözlem yoluyla öğrenme yeteneğine dikkat çeken Bandura'nın(1969) sosyal öğrenme kuramı çalışmasına dayanmaktadır.

Kamufle etme olarak da adlandırılan otistik maskeleme, nörotipik olarak algılanmak amacıyla otistik kişiler tarafından otistik davranışların bilinçli veya bilinçaltı bastırılması ve sosyal etkileşimdeki zorlukların telafisidir. Maskeleme, otistik insanlar açısından başarılı olabilen, ancak aynı zamanda olumsuz ruh sağlığı sonuçlarına da yol açabilen öğrenilmiş bir başa çıkma stratejisidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.