Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.
Tyrannosaurus, Kretase'nin sonlarında yaşamış, büyük bir etobur teropod dinozordur. Tyrannosaurus, diğer tyrannosauridlerden çok daha geniş bir dağılıma sahipti ve bulunduğu yaşam alanındaki etçillerin en büyüğüydü.
Allosaurus, Geç Jura döneminde yaşamış Carnosauria kladından bir teropod dinozor cinsi. Yaşadığı dönemde Avrupa ve Kuzey Amerika'nın bilinen en büyük etobur dinozorlarından biriydi.
Deinonychus, tanımlanan tek türü olan Deinonychus antirrhopus ile bilinen bir dromaeosaurid teropod dinozor cinsidir. 3.4 metre (11 ft) uzunluğa kadar büyüyebilen bu tür, yaklaşık 115-108 milyon yıl önce erken Kretase Dönemi'nde yaşadı. Fosilleri ABD'nin Montana, Utah, Wyoming ve Oklahoma eyaletlerinden Cloverly Oluşumu, Cedar Mountain Oluşumu ve Antlers Oluşumu kayalarında bulundu; ancak bunun yanında Deinonychus'a ait olabilecek dişler Maryland'de de –çok daha doğuda– bulunmuştur.
Ankylosaurus,, Geç Kretase devrinde 68-66 milyon yıl önce Kuzey Amerika'da yaşamış bir kuş kalçalı dinozor cinsidir.
Bactrosaurus otçul bir dinozor cinsi olup 70 milyon yıl önce geç Kretase döneminde Çin'in doğusunda yaşamıştır. Bactrosaurusun Kretase döneminde yaşamış olması onu bilinen en eski hadrosaur türü yapar. Bactrosaurus'a ait tüm ve eksiksiz bir iskelet bulunamamış olsa da Bactrosaurus, bu erken hadrosaurlar arasında hakkında en iyi bilinen tür olduğu için keşfedilmiş olması önemlidir.
Bagaraatan, Geç Kretase döneminde yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Bu dinozora ait fosiller Moğolistan'da Nemegt Formasyonu'nda bulunmuştur. Bagaraatan yaklaşık 3-4 metre uzunluğunda bir dinozordu.
Stegosauria ,bir kuş kalçalı (Ornitischia) dinozor kladıdır. Stegosaurların boynundan kuyruğuna kadar uzanan kemik plakalara sahip olan, dört ayaklı bir otçuldur. Bu türün en tanınmış ve temsilcisi stegosaurustur.
Ankylosauria, kuş kalçalı (Ornithischia) dinozorların bir grubudur. Dört ayağıyla hareket eden ve kemik plakalardan oluşmuş zırhlı bir otçullardır. Ankilozorlar, orta Jura'da ortaya çıkmıştır ve Kretase'de dünyanın her yerine dağılmıştır. Grup genellikle Nodosauridae ve Ankylosauridae olarak iki ana gruba ayrılır.
Kuşların evrimi, Jura döneminde başlamış, en eski kuşlar Paraves adlı bir teropod dinozor kladından evrimleşmiştir. Kuşlar, biyolojik olarak Aves sınıfında yer alır. Yaklaşık 150 yıl önce, Geç Jura dönemine yaşamış theropod cinsi dinozor Archaeopteryx lithographica, uzun bir süre en eski kuş olarak kabul edilmiştir. Modern soy bilimciler, kuşları bir dinozor kladı olan Theropoda'ya dahil etmiştir. Yaygın kanıya göre, Aves ve yakın akrabası olan Timsahlar takımı, Archosauria (arkozor) olarak bilinen bir "sürüngen" kladının yaşayan tek üyeleridir. 66 milyon yıl önce yaşanan Kretase-Tersiyer yok oluşundan dört farklı kuş soyu hayatta kaldı ve deve kuşlarına ve akrabalarına (Paleognathae), ördeklere ve akrabalarına (Anseriformes), uçamayan kümes hayvanlarına (Galliformes) ve "modern kuşlara" (Neoaves) hayat verdi.
Avemetatarsalia, 1999 yılında Britanyalı paleontolog Michael Benton tarafından, timsahlardan çok kuşlara daha yakın olan tüm taç grubu arkozorlar için oluşturulmuş bir kladdır. Ayrıca Panaves terimi de timsahlardan çok kuşlarla daha yakın akraba olan tüm yaşayan veya soyu tükenmiş hayvanlar için kullanılır. Hemen hemen tüm avemetatarsaliyenler, benzer bir ayrıma sahip Ornithodira alt grubunun üyeleridir. Ornithodira, dinozorların ve teruzorların son ortak atası ve onun soyundan gelenler olarak tanımlanır.
Concavenator, erken Kretase döneminde, yaklaşık 130 milyon yıl önce yaşamış bir teropod dinozor cinsidir. Tip türü C. corcovatus ; "Kamburlu Cuenca avcısı" anlamına gelir.
Yi, Çin'in Geç Jura devrinden bir scansoriopterygid dinozor cinsidir. Cinse dahil tek tür olan Yi qi, yaklaşık 159 milyon yıl önce Çin'in Hebei kentindeki Orta veya Geç Jura Tiaojishan Formasyonu'nda bulunan yetişkin bir bireyin tek bir fosil örneğinden bilinmektedir. Bu küçük, büyük olasılıkla ağaçlarda yaşayan (ağaçsıl) bir dinozordu. Diğer scansoriopterygidler gibi, Yi'nin de deriden yapılmış zarsı bir kayma düzlemini desteklemeye yardımcı olduğu anlaşılan olağandışı, uzun bir üçüncü parmağa sahipti. Yi qi'nin düzlemi de bileğe bağlı uzun, kemikli bir payanda tarafından destekleniyordu. Bu değiştirilmiş bilek kemiği ve zar tabanlı düzlem, bilinen tüm dinozorlar arasında benzersizdir ve görünüşte yarasalarınkine benzer kanatlarla sonuçlanmış olabilir.
Spicomellus, yaklaşık 165 milyon yıl önce (Bathoniyen/Kalloviyen) Fas'ta yaşamış, bilinen en eski ankylosaur cinsi. Tip türü, Fès-Meknès bölgesi Boulemane Eyaleti'ndeki El Mers III Formasyonu'nda bulunmuş Spicomellus afer'dir.
Fylax, İspanya'nın Geç Kretase Figuerola Formasyonu'ndan bir hadrosauroid ornithopod cinsidir. Cins, neredeyse tam bir sol dentary'den bilinen tek bir tür olan Fylax thyrakolasus'u ierir.
Jeholornis, Çin'de Erken Kretase döneminde yaklaşık 122 ila 120 milyon yıl önce yaşamış bir avialan dinozor cinsidir. Jeholornis fosilleri ilk olarak Çin'in Hubei yaletindeki Jiufotang Formasyonu'nda keşfedildi. Daha sonra daha yaşlı Yixian Formasyonu'nda ek örnekleri bulundu.
Jakapil, Arjantin'deki Candeleros Formasyonu'ndan bir bazal thyreophora dinozor cinsidir. Tip türü Jakapil kaniukura'dır.
Ankylosauridae ( ), Ankylosauria'daki bir zırhlı dinozor ailesidir ve Nodosauridae'nin kardeş grubudur. Bilinen en eski Ankylosaurids, yaklaşık 122 milyon yıl öncesine aittir ve 66 milyon yıl önce Kretase-Paleojen yok olma olayı sırasında yok olmuştur. Bu hayvanlar çoğunlukla otçuldu ve zorunlu dört ayaklıydılar, yaprak şeklindeki dişleri ve sağlam, pullarla kaplı gövdeleri vardı. Ankylosaurids, belirgin bir şekilde kubbeli ve kısa bir buruna, kafataslarında kama şeklindeki osteodermlere, gövdeleri boyunca scutlara ve bir kuyruk sopasına sahiptir.
Vectipelta, İngiltere'nin Erken Kretase yaşlı Wessex Formasyonu'ndan çıkarılan soyu tükenmiş bir ankilozor dinozor cinsidir. Cins, birkaç osteoderm içeren parçalı bir iskeletten bilinen tek bir türü, V. barretti, içerir. Tanımından önce tarihsel olarak "Kargı ucu ankylosaur" olarak biliniyordu.
Gargoyleosaurus, oldukça eksiksiz fosil kalıntılarından bilinen en eski ankylosauriadan biridir. Holotip 1995 yılında Albany County, Wyoming'deki Bone Cabin Quarry West bölgesinde Üst Jura Morrison Formasyonu'nun yüzleklerinde keşfedildi.
Wikimedia Commons'ta Stegouros ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Vikitür'de Stegouros ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.