İçeriğe atla

Stegosaurus

Stegosaurus
Yaşadığı dönem aralığı: 155-145 myö
Kimmericiyen-Kretase 
İskelet rekonstrüksiyonu, Senckenberg Müzesi, Frankfurt
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Klad:Dinosauria
Takım:Ornithischia
Familya:Stegosauridae
Alt familya:Stegosaurinae
Cins:Stegosaurus
Marsh, 1877
Tip tür
Stegosaurus armatus
Marsh, 1877
Türler
  • S. armatus Marsh, 1877
  • S. stenops Marsh, 1887
  • S. longispinus Gilmore, 1914
  • S. ungulatus ? Marsh, 1879
Sinonimler
  • Hypsirhophus? Cope, 1878
  • Diracodon Marsh, 1881

Stegosaurus (anlamı: "çatı kertenkelesi"), Stegosauridae familyasından Geç Jura döneminde (155-145 myö) Kuzey Amerika ve Avrupa'da yaşamış, bir kuş kalçalı dinozordur. Sırt levhaları ve kuyruk dikenleriyle ünlüdür.[1]

Keşif ve adlandırma

Stegosaurus kalıntıları ilk olarak 1870'lerde Como Bluff, Colorado yakınlarındaki saha çalışmaları sırasında Arthur Lakes tarafından bulundu.[2] Fosil materyal birkaç kuyruk omuru ve büyük bir sırt levhasından oluşuyordu. 1877'de Othniel Charles Marsh tarafından 'kemik savaşları' olarak bilinen paleontoloji yarışı sürecinde tanımladı. Kısıtlı birkaç kemik parçası üzerinden bu dinozoru adlandırıp cins adını Yunanca 'çatı kertenkelesi' anlamına gelen Stegosaurus ve tür adını da armatus koymuştur. 1879'da Marsh cins için yeni bir tür daha adlandırdı: S. ungulatus. Bu tür en uzun olan türdür aynı zamanda. Marsh'ın çalımasındaki holotip örnek, YPM 1850, S. armatus yapılan incelemeler sonucu yanlış kemiklerin gruplandırılması ve uygun olmayan durumundan dolayı nomen dubium olarak belirlendi. Holotip olarak da 1887'de adlandırılan S. stenops türünün fosil örnekleri kabul edildi. S. sulcatus da kuyruk dikenlerinin sayısı ve örüntüsünden yola çıkılarak ayrı bir tür olarak tanımlanmıştır.[3][4]

Çatılmış bir S. stenops iskeleti, Natural History Museum, Londra

Fiziksel özellikler

Stegosaurus, ayırt edici fiziksel özelliklere sahiptir. Kuyruğunun ucundan kafatasına kadar sırt levhaları ve dikenlerle kaplıdır, ön bacakları arka bacaklarına göre oldukça kısadır ve genel olarak büyük bedenine rağmen ufacık bir kafatası taşır. Neredeyse fil boyutunda bir hayvanın böylesi küçük bir beyne sahip oluşu yavaş ve otçul bir yaşam biçimi sürdüğünün işaretçisi sayıldı. Marsh, Stegosaurus'un ünlü levhalarını yatay konumlu düşünmüştü. Bugün biliyoruz ki, sırt levhaları peşi sıra konumlanan iki sıra halinde vücuda dik olarak kuyruğa kadar gitmektedir. Eski dinozor betimlemeleri artık değişmiştir; günümüzde kertenkele gibi pullu, sürüngen gövdeli ve hantal yaratıklar oldukları tezi tamamen çürümüştür. Artık daha enerjik, kuyruğunu sürümeyen ve mezoterm bir Stegosaurus tipi vardır.[5] Marsh, Stegosaurus kalıntılarını ilk olarak sucul kaplumbağa benzeri bir hayvan olarak yorumladı. Yine Marsh'a göre bu canlı kısa ön bacaklarından ötürü bipedal (iki ayağı üstünde) olarak hareket ediyordu.[6]

Gregory S. Paul, S. stenops için 6,5 metre uzunluk ve 3,5 ton ağırlık değerlerini önerirken; S. ungulatus türü için 7 metre uzunluk ve 3,8 ton ağırlık tahmin ediyor.[7] Stegosaurus'un merak uyandıran özelliklerinin başında gelen levha ve dikenler üzerine çok sayıda çalışma yapılmıştır. Genelde sırt levhaları elmas şekilli olup sayıları boyundan kuyruk ucuna kadar 17 kadardır. Türden türe levha ve diken örüntülerinde farklılıklar beklenebilir. Bu dikenler kalın deriye göümülü olup omurlarla doğrudan bir bağa sahip değildir.[8]

Sınıflandırma

2017 yılında Raven ve Maidment tarafından Stegosauria alttakımı için iyi bilinen cinslerin çoğunu içeren yeni bir filogenetik analiz yapılmıştır.[9]

Thyreophora

Lesothosaurus diagnosticus

Laquintasaura venezuelae

Scutellosaurus lawleri

Emausaurus ernsti

Scelidosaurus harrisonii

Alcovasaurus longispinus

Eurypoda
Ankylosauria

Sauropelta edwardsi

Gastonia burgei

Euoplocephalus tutus

Stegosauria
Huayangosauridae

Huayangosaurus taibaii

Chungkingosaurus jiangbeiensis

Tuojiangosaurus multispinus

Paranthodon africanus

Stegosauridae

Jiangjunosaurus junggarensis

Gigantspinosaurus sichuanensis

Kentrosaurus aethiopicus

Dacentrurus armatus

Loricatosaurus priscus

Hesperosaurus mjosi

Miragaia longicollum

Stegosaurus stenops

Wuerhosaurus homheni

Paleobiyoloji

Beslenme

Stegosaurus otçul bir dinozordur ve genel olarak sikad, eğrelti otu, atkuyruğu ve yosunlarla beslenmiş olması olasıdır.[10] Son yapılan çalışmalar sayesinde Stegosaurus'un ısırma gücüyle ilgili önemli veriler elde edildi. Bu dinozor için önceden sanıldığından daha yüksek bir ısırma gücü bulundu ki, bu değerin günümüzdedeki koyunlar ve ineklerin çene kuvvetine yakın olduğu görüldü. Bu sayede diğer otçul dinozorlara göre daha fazla çeşit bitkiyle beslenebildiği sanılıyor. Bu çene kuvvetinin de dar ve ama uzun kafatasının daha fazla çene kası kütlesi barındırması sayesinde üretilebildiği düşünülüyor.[11]

Levhalar

Stegosaurus'un dikkat çeken özelliklerinden biri karakteristik dermal levhalarıdır. Olasılıkla türden türe sayısı değişse de 17 levha boyun, sırt ve kuyruk boyunca dik olarak sıralanmıştır.[8] Marsh'ın erken levha rekonstrüksiyonu yatay konumluydu ve Stegosaurus'u kaplumbağa benzeri sucul bir canlı olarak görüyordu. 1891'de Mars'ın fikri değişti ve Stegosaurus günümüzdeki haline biraz daha benzemeye başladı. Boyun bölümündeki levhalar daha ufakken, sırt ve kaça bölgesinde elmas şekilli büyük levhalar yer alır ve sonunda kuyruk ucuna doğru levhalar küçülür. Bunun yanı sıra Stegosaurus'un boğaz bölgesinde basık, küçük ve yuvarlak köşeli kemiksi yapılar yer alır.[12]

Levhaların işlevi konusunda da tartımalar uzun yıllar sürmüştür. İlk zamanlar savunma amaçlı silah olarak kullanıldığı düşünülmüşse de levhaların kırılgan ve damarlı iç yapısı nedeniyle bu yapıların termoregülasyon işlevi gördüğü ileri sürüldü. Kimi araştırmacılar levhaların termoregülasyon işlevi yerine tür içi tanıma ve gösteriş için kullanıldığı kanısındadır.[13]

Allosaurus'un kuyruk omuruna saplanan bir Thagomizer (kuyruk dikeni)

Kuyruk dikenleri

Stegosaurus'un kuyruk dikenleri biçim olarak levhalardan bir hayli farklıdır, bu nedenle de daha farklı bir işlev gördüğü düşünülür. Sık sık bu yapının canlının kendisini savunması için kullanıldığı öner sürülür ki, bu yönde önemli bir fosil kanıt da bulunmuştur. Bir Allosaurus kuyruk omurundaki yara oyuğuna Stegosaurus kuyruk dikeninin hem boyut hem de biçim olarak tam uyduğu bulunmuştur. Bu kuyruk dikenleri yapısına bir çizgi filmdeki silahtan esinlenerek thagomizer denilir.[13]

İkinci beyin

Neredeyse bir fil[] boyutunda olan Stegosaurus ceviz[] kadar küçük bir beyne sahipti. Keşfedildiği ilk dönemlerde böylesi büyük bir canlının bu kadar ufak bir beyinle yaşamını sürdüremeyeceği düşünülerek sağrı kemiğindeki bir genişleme yapısı ikinci bir beyin olarak yorumlanmıştır. Arka bacakların ve kuyruğun hareketini sağladığı düşünülen sözde ikinci beyin gerçekte genişlemiş bir sinir kanalıydı, ama bu yapı hakkında daha başka bir sav da ileri sürülmüştür. Bu sözümona ikinci beyin yapısı kuşlarda da bulunan glikojen deposu olabilir.[14]

Paleoekoloji

Stegosaurus fosilleri ABD'deki Geç Jura yaşlı Morrison Formasyonundan çıkarılmıştır. Bu formasyon genel olarak kumtaşı ve çamurtaşından oluşur. Menderes yapan akarsuların taşkın ovaları boyunca aktığı bu paleoçevrede Allosaurus, Diplodocus, Brachiosaurus, Torvosaurus, Camarasaurus ve Saurophaganax ve Camptosaurus gibi çağdaşı dinozorlar ile birlikte yaşadı.[8] Portekiz'deki Geç Jura yaşlı katmanlarda da Stegosaurus fosilleri bulunmuştur.[15]

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ Castro, Joseph. "Stegosaurus: Bony Plates & Tiny Brain". Livescience. Livescience. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2020. 
  2. ^ Editors, Editors. "Arthur Lakes". www.strangescience.net/. 27 Mart 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ Galton, Peter M. "Species of plated dinosaur Stegosaurus (Morrison Formation, Late Jurassic) of western USA: new type species designation needed". link.springer.com/. Springer Link. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Revan, Ariel. "Reconstructing an Icon: Historical Significance of the Peabody's Mounted Skeleton of Stegosaurus and the Changes Necessary to Make It Correct Anatomically" (PDF). earth.yale.edu/. University of Yale. 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023. 
  5. ^ The Editors of NatGeo, The Editors of NatGeo. "Out with the old stegosaurus". National Geographic. National Geographic. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2020. 
  6. ^ Marsh, Othniel Charles. "Principal Characters of American Jurassic Dinosaurs, Part III". ajsonline.org/. American Journal of Science. 
  7. ^ Paul, Gregory S. (2016). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. New Jersey: Princeton University Press. ss. 248-250. ISBN 978-0-691-16766-4. 
  8. ^ a b c Foster, John (2020). Jurassic West. Indiana: Indiana University Press. ss. 10-50. ISBN 978-0-253-051-585. 
  9. ^ Raven, Thomas J.; Maidment, Susannah C.R. "A new phylogeny of Stegosauria (Dinosauria, Ornithischia)". onlinelibrary.wiley.com/. Wiley. 25 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2024. 
  10. ^ Editors, Editors. "Stegosaurus ungulatus". Carnegie Museum of Natural History. 22 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023. 
  11. ^ Pavid, Katie. "Dinosaur eating habit insights from Stegosaurus stenops". www.nhm.ac.uk/. NHM. 7 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023. 
  12. ^ Galton, Peter; Upchurch, Paul. "Stegosauria". www.researchgate.com. Researchgate. 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023. 
  13. ^ a b Brusatte, Stephen L. (2012). Dinosaur Paleobiology. Chichester: Wiley-Blackwell. s. 63. ISBN 978-0-470-65657-0. 
  14. ^ Black, Riley. "The Double Dinosaur Brain Myth". www.smithsonianmag.com/. Smithsonian Magazine. 18 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2023. 
  15. ^ Nash, Elizabeth. "Stegosaurus fossil found in Portugal". www.independent.co.uk/. Independent. 25 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dinozor</span> Mezozoik Çağa (kuşlar dahil) hâkim olan sauropsid omurgalılar kladı

Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.

<i>Allosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Allosaurus, Geç Jura döneminde yaşamış Carnosauria kladından bir teropod dinozor cinsi. Yaşadığı dönemde Avrupa ve Kuzey Amerika'nın bilinen en büyük etobur dinozorlarından biriydi.

<i>Brachiosaurus</i> dev sauropod

Brakiyozor ya da Brachiosaurus, Brachiosauridae ailesinden soyu tükenmiş bir sauropod dinozor cinsidir. Bu hayvanlar Geç Jura'da, yaklaşık 157,3 ile 145,0 milyon yıl önce yaşadı. Bilinen en büyük dinozorlardan biridir.

<i>Spinosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Spinosaurus, günümüzden 99 ila 93.5 milyon yıl önce Kuzey Afrika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Alman paleontolog Ernst Stromer tarafından tanımlanan bu cins ilk olarak 1910'larda Mısır'da keşfedilen kalıntılardan bilinir. Bu kalıntılar 2. Dünya Savaşı esnasında yok edildi; ancak kafatasına ait ekstra parçalar son yıllarda gün yüzüne çıktı. Tanımlanan fosillerin bir veya iki türe ait olduğu konusu açık değildir. Fas'ta toparlanan S. marocannus potansiyel bir tür olmasına rağmen cinsin en iyi bilinen türü Mısır'daki S. aegyptiacus'tur. Bilinen en büyük etçil dinozordu.

<i>Diplodocus</i> sauropod dinozor cinsi

Diplodocus, fosilleri ilk kez 1877'de SW Williston tarafından keşfedilen diplodocid sauropod dinozordur. 1878'de Othniel Charles Marsh tarafından konulan cins adı, Eski Yunanca "çift" (diplos) ve "kiriş" (dokos) sözcüklerinden türetilen bir Yeni Latince terimdir ve kuyruğun alt tarafındaki tanımlandığı zaman için benzersiz olan çift kirişli kemiklere gönderme yapar.

<i>Ceratosaurus</i> etçil teropod dinozor cinsi

Ceratosaurus, Üst Jura döneminde yaklaşık 160-145 milyon önce Kuzey Amerika, Avrupa ve Afrika’da yaşamış ceratosaurian teropod dinozor cinsi.

<i>Apatosaurus</i> sauropod dinozor cinsi

Apatosaurus, Geç Jura döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış sauropod dinozor cinsi. En tanınmış sauropodlardan biridir. Apatosaurus, ortalama 21–23 metre uzunluğunda ve 16.4–22.4 ton ağırlığındaydı.

<i>Ankylosaurus</i>

Ankylosaurus,, Geç Kretase devrinde 68-66 milyon yıl önce Kuzey Amerika'da yaşamış bir kuş kalçalı dinozor cinsidir.

<i>Dilophosaurus</i> teropod dinozor cinsi

Dilophosaurus, Erken Jura döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış bir bazal teropod dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Sauropoda</span>

Sauropoda, Saurischia kladından bir dinozor grubudur. Kladın şimdiye kadar bulunan en büyük üyesi 37 metre uzunluğundadır. Bu hayvanların çok uzun boyunları, uzun kuyrukları, gövdeleri ile kıyaslandığında küçük kafaları ve kalın sütun gibi bacakları vardı. Bazı türlerinin ulaştığı muazzam boyutları ile tanınırlar ve bu grubun üyeleri içinde karada yaşamış en büyük canlılar bulunur. Tanınmış cinsler içinde Brachiosaurus, Diplodocus ve Apatosaurus sayılabilir. Sauropoda ilk olarak Trias Dönemi'nin sonlarında ortaya çıktılar ve bu dönemde Plateosauridae familyasından hayvanlara benziyorlardı. Kretase'nin sonuna kadar yaygın olarak yaşadılar. Antarktika dahil olmak üzere tüm kıtalarda fosil buluntularına rastlanır.

<i>Camarasaurus</i>

Camarasaurus, geç Jura döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış dört ayak üzerinde yürüyen dev bir otçul dinozor cinsidir. Bu canlının kalıntıları Amerika Birleşik Devletleri'nin Utah eyaletinde Geç Jura yaşlı Morrison oluşumunda bulunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Stegosauria</span>

Stegosauria ,bir kuş kalçalı (Ornitischia) dinozor kladıdır. Stegosaurların boynundan kuyruğuna kadar uzanan kemik plakalara sahip olan, dört ayaklı bir otçuldur. Bu türün en tanınmış ve temsilcisi stegosaurustur.

<span class="mw-page-title-main">Thyreophora</span>

Thyreophora erken Jura ile Geç Kretase dönemi arasında yaşayan kuş kalçalı (ornithischia) dinozorların oluşturduğu plakalı ve zırhlı dinozorların kladıdır.

<i>Camptosaurus</i>

Camptosaurus, Batı Kuzey Amerika'nın Geç Jura dönemi'nde yaşamış, Kuş kalçalı dinozor cinsidir.

<i>Juratyrant</i>

Juratyrant, İngiltere'nin geç Jura döneminden bir tyrannosauroid dinozor cinsidir. Cins, bir zamanlar Stokesosaurus türü olarak sınıflandırılan Juratyrant langhami adlı tek bir tür içerir.

<i>Saurophaganax</i> Jura devrinde yaşamış teropod dinozor cinsi

Saurophaganax, Amerika Birleşik Devletleri'nde Oklahoma eyaletinde Geç Jura yaşlı Morrison Formasyonundan büyük bir allosaurid dinozor cinsidir. Bazı paleontologlar, onun daha genç bir Allosaurus türü olduğunu düşünmektedir. Saurophaganax, sırt omuru dikenlerinin tabanındaki yanal tabakalanma ve kuyruk omurlarının ön yüzündeki kemiksi yay ile karakterize edilmiş çok büyük bir Morrison Allosaurid'idir. S. maximus'un uzunluğunun 10,5 m ila 13 m kadar geldiği, ve ağırlığının 3 ton ila 4,5 ton geldiği tahmin edilmektedir. 2020 yılında yapılan bir çalışmada, minimum ortalama ağırlığı 2,6 ton ve maksimum ortalama ağırlığı 4,7 ton olmak üzere genel ortalama olarak 3,5-3,8 ton ağırlık değerleri ortaya konmuştur.

<i>Bashanosaurus</i>

Bashanosaurus Çin'in Chongqing kentinde yer alan Orta Jura yaşlı Shaximiao Oluşumundan çıkarılan bir stegosaur cinsidir. Tip türü B. primitivus'tur. İlkin stegosaur cinslerinden biri olarak düşünülmektedir, bir önceki en yaşlı stegosaur olan Adratiklit'ten 1 milyon yıl daha yaşlıdır.

Yuxisaurus Erken Jura döneminde yaklaşık 192-174 milyon yıl önce bugün Çin'e denk düşen yerde yaşayan ilkin bir Thyreophoran cinsidir.

Camelotia, günümüz İngiltere'sinin Geç Triyas veya Erken Jura döneminden gelen bir sauropodomorf dinozor cinsidir. Paleontologlar, hangi aileye ait olabileceği konusunda bölünmüş durumdalar; geçmişte, Camelotia genellikle prosauropodlara atanmıştır, ancak bu ilkin dinozor grubu sürekli bir değişim içindedir. Cins artık ilk gerçek dev otçul dinozorları içeren Melanorosauridae ailesinin bir üyesi olarak düşünülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Stegosauridae</span> bir dinozor ailesi

Stegosauridae, Stegosauria alt takımı içindeki bir thyreophoran dinozor familyasıdır. Sınıf, Stegosaurus'a Huayangosaurus'tan daha yakın akraba olan tüm dinozor türleri olarak tanımlanır. Bu nedenle "Stegosauridae" adı, iyi temsil edilen cins Stegosaurus'tan alınan kök tabanlı bir addır. Orta Jura'dan Erken Kretase'ye dek uzanan stegosauridlerin fosil kanıtları, Kuzey Amerika, Avrasya ve Afrika'da bulundu.