Stalin Notası

Stalin Notası, ya da Mart Notası olarak da bilinen, Almanya'daki Batılı Müttefiklerin (Birleşik Krallık, Fransa ve ABD) temsilcilerine 10 Mart 1952'de teslim edilen bir belgeydi. Sovyet genel sekreteri ve başbakanı Joseph Stalin, ekonomi politikalarında hiçbir koşul olmaksızın ve "insan hakları ve ifade, basın, dini ikna, siyasi inanç ve özgürlükler de dahil olmak üzere temel özgürlükler, toplantı ve demokratik parti ve örgütlerin serbest faaliyet" garantileri içeren bir Almanya'nın yeniden birleşmesi ve tarafsızlaştırılması için bir öneri ortaya koydu.^[1]

Muhafazakar CDU/CSU Batı Almanya Şansölyesi Konrad Adenauer ve Batılı Müttefikler, Stalin'in yeniden bütünleşme teklifini Batı Almanya'nın yeniden bütünleşmesini durdurmaya çalışan saldırgan bir eylem olarak nitelendirdiler. Doğu Almanya'daki 18,5 milyon doğu Alman vatandaşının seçmen kütüklerine yeniden kabul edilmesi, Batı Almanya'nın 51 milyon vatandaşını siyasi olarak sola sürükleyecekti. Yeniden birleşme için meşru bir şansın kaçırılıp kaçırılmadığı konusunda tartışmalar vardı. Değişimden altı yıl sonra, iki Batı Alman bakan Thomas Dehler ve Gustav Heinemann, Adenauer'i yeniden birleşme şansını kaçırmakla suçladı.^[2]

Eski Sovyet arşivlerinden gizliliği kaldırılan belgeler, Alman Demokratik Cumhuriyeti'ni Doğu bloğuna dahil etme ve Almanya'nın bölünmesinden Batılı işgalci güçleri sorumlu tutma niyetinin olduğunu göstermesine rağmen, notun samimiyeti konusunda süregelen bir tartışma var.^[3]

10 Mart 1952'de Andrei Gromyko, üç batılı işgalcinin (Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Fransa ) temsilcilerine "Alman sorununun" çözümüne ilişkin diplomatik bir nota verdi ve dörtlü bir konferans çağrısında bulundu. Notta şu noktalara yer verildi:^[4]

• Almanya ile savaşın tüm katılımcılarını kapsayan bir barış anlaşması, tek bir birleşik Alman hükûmeti ile müzakere edilmelidir. Müttefikler bu oluşumun oluşumu konusunda anlaşmaya varmalıdır.
• Almanya, Potsdam Konferansı hükümlerinin belirlediği sınırlar dahilinde birleşik bir devlet olarak yeniden kurulacaktı.
• Antlaşmanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde tüm işgal kuvvetleri geri çekilecekti.
• Almanya, cezai kovuşturma altındakiler hariç, Alman silahlı kuvvetlerinde Nazi Partisi'nin eski üyeleri de dahil olmak üzere toplanma özgürlüğü, basın özgürlüğü ve çok partili sisteme sahip olma özgürlüğü gibi demokratik haklara sahip olacak.
• Almanya resmi olarak tarafsız olacak ve askerî güçleri kendisine karşı savaşa katılan hiçbir ülkeye karşı herhangi bir koalisyona veya askeri ittifaka girmeyecekti.
• Almanya dünya pazarlarına kısıtlama olmaksızın erişebilecekti.
• Almanya'nın kendisini savunacak kendi ulusal silahlı kuvvetleri olabilir ve bu kuvvetler için mühimmat da üretebilir.

Batı Almanya'nın öncelikleri Doğu Almanya'nınkinden farklıydı. Şansölye Adenauer, ana önceliğinin Batı Almanya'nın Batı'ya entegrasyonu olduğunu düşünüyordu ve yeniden birleşmeyi oldukça soyut bir hedef olarak görüyordu. Özellikle yönetimi, Almanya'nın kapitalist bir Avrupa olarak yeniden kurulmasına odaklanmak istiyordu ve Batı Almanya, Batı Avrupa'da güvenli bir şekilde yerleşene kadar yeniden birleşmenin mümkün olmayacağını düşünüyordu. Hatta yeniden birleşmenin ancak Doğu Avrupa'da radikal bir değişimle aynı anda gerçekleşebileceğine inanıyordu. Batı Almanya'nın Batı İttifakına entegrasyonu sağlanamazsa Batı Almanya, Sovyetler Birliği'nin etkisi altına girecekti.

Doğu Almanya'da nota resmi olarak heyecanla karşılandı. SED'in parti organı Neues Deutschland (Yeni Almanya), "Sovyet Hükümetinin, Alman halkının yurtsever güçlerine, Almanya'nın barışçıl bir şekilde yeniden birleşmesinin düşmanlarına karşı geniş bir saldırı başlatma olanağı verdiğini" büyük ölçüde vurguladı.^[5] Bu büyük ölçüde, liderleri Sovyetlere ve onların siyasi hedeflerine ve ideolojik yönelimlerine tabi olan Doğu Almanya'daki güçlü ve ağır Sovyet etkisinin bir sonucuydu.

Batı, Mart notunda sunulan öneriye pek şaşırmadı çünkü Stalin henüz Batı Almanya'nın batı entegrasyonuna müdahale etmeye çalışmamıştı. Ancak Batılı Güçler, Batı Almanya Batı'ya güvenli bir şekilde entegre olana kadar Sovyetler Birliği ile müzakerelere başlamak istemediler. Bu nedenle Batı'nın tepkisi Barış Antlaşması müzakerelerinin başlatılmasının ertelenmesi oldu.

25 Mart 1952'de İngiliz, Fransız ve Amerikan hükûmetlerinden Moskova'ya gönderilen ilk notada şu noktalar yer alıyordu:

• Barış Antlaşması müzakerelerine başlamak için Birleşmiş Milletler'in tüm Almanya'da serbest seçimler yapılıp yapılmadığını kontrol etmesi gerekiyor; bu seçimler daha sonra yapılacak ve sonunda tüm Almanya için bir hükûmet kurulacak.
• Potsdam'dan gelen sınırlar (Oder-Neisse hattı), ancak bir barış anlaşması yapılana kadar yürürlükte olacağı için reddedildi.
• Almanya, BM Şartı kapsamında her türlü ittifaka girme hakkına sahip olacaktır.
• Almanya'nın, Avrupa Savunma Topluluğu'na açık bir referans olduğu anlaşılan, savunma amaçlı bir Avrupa askeri ittifakına entegre edilmesi konusunda Batı'nın tam bir anlaşması olacaktı. Bağımsız bir Alman ordusu, militarist ve saldırgan rekabet tarafından kontrol edilen bir Avrupa'ya geri adım atacaktı.

9 Nisan 1952'de gönderilen ikinci Stalin Notasında Sovyetler Birliği, bir barış anlaşmasının temellerinin atılması ve birleşik bir Alman hükûmetinin kurulması için müzakerelerin başlatılması yönündeki tutumunu savundu. Stalin, serbest seçimlerin birleşik bir Alman hükûmetinin temeli olabileceğini kabul etti, ancak seçimleri denetlemek için Birleşmiş Milletler yerine dört işgalci gücün ısrar etmesi konusunda ısrar etti. Öte yandan Stalin, sınırlarının Potsdam Konferansı tarafından belirlendiği, yeniden birleşmiş bir Almanya fikrine ve daha genel olarak silahlı bir Almanya'nın diğer devletlere karşı saldırgan bir şekilde yönlendirilen bir ittifak içinde olamayacağı fikrine sadık kaldı.

13 Mayıs 1952 tarihli ikinci Batı notasında, tamamı Alman hükûmetinin serbestçe seçilmiş bir hükûmetin anlaşma müzakerelerine katılması gerektiği bir kez daha vurgulandı. Ayrıca Batı, işgalci güçlerden oluşan bir komisyonun seçimleri denetleyebileceğini kabul etti ancak komisyonun hükûmet yetkililerinden değil, tarafsız katılımcılardan oluşması konusunda ısrar etti. Anlaşmazlık konusu devam etti: önce serbest seçimler (Batı) ya da önce barış anlaşması müzakereleri (Sovyetler Birliği).

Avrupa Savunma Topluluğu'nun (EDC) resmi olarak imzalanmasından bir gün önce, Sovyetler Birliği 24 Mayıs 1952'de üçüncü bir nota gönderdi. Stalin DVE'nin kurulmasını eleştirdi. – Almanya Anlaşmasına göre – yeniden birleşmeden sonra bile geçerli olması gerektiğini söyledi ve Batı'yı barış anlaşması müzakerelerini geciktirmekle suçladı. Ayrıca, anlaşma müzakereleri sırasında tüm Alman hükûmetinin işgalci güçlerin kontrolü altında kalması gerekiyor.

10 Temmuz 1952'de Batı, SED'nin geçirdiği merkezileşmeyi, kolektifleştirmeyi ve Doğu Almanya adalet sistemindeki değişiklikleri eleştirdi. Notta, konferansın henüz bir barış anlaşmasını müzakere etmemesi, ancak öncelikle seçimleri denetleyecek bir komisyon kurulmasına karar vermesi gerektiği belirtiliyordu. Potsdam'ın müzakere temeli olup olamayacağı konusunda hâlâ görüş ayrılığı vardı ve bu, 1945'ten bu yana yaşanan tüm gelişmelerle çelişiyordu.

23 Ağustos 1952'de Sovyetler Birliği, ana pozisyonlarını ve suçlamalarını tekrarlayan son notasını gönderdi. Her ne kadar Batılı Güçler işgalci güçlerin seçimleri denetlemesine izin vermeyi kabul etmiş olsa da, Sovyetler birdenbire herhangi bir uluslararası seçim komisyonunu reddetti. Bunun yerine, Batı 1951'de bunu reddetmiş olsa da, Almanya'nın her iki tarafı da eşit temsile sahip bir komisyonun oluşturulmasından sorumlu olmalıdır.

Batı, 23 Eylül 1952'de önceki görüşlerini tekrarlayarak ve dört güçten oluşan partizan olmayan bir komisyon kurulması önerisini yenileyerek yanıt verdi.