St. Helens Yanardağı

St. Helens Dağı
St. Helens Dağı'nın 1 km yüksekliğe ulaşan kül püskürüğü (19 Mayıs 1982)

En yüksek noktası
Yükseklik	2,550 m
Çıkıntı	1.404 metre (4.606 ft)
Koordinatlar	46° 11' 28″ Kuzey 122° 11' 39" Batı
Coğrafya
Konum	Washington, ABD
Jeoloji
Kayaç yaşı	< 40,000 yıl
Dağ türü	Faal stratovolkan
Tırmanma
İlk tırmanan	1853, Thomas J. Dryer
En kolay rota	Dağ yürüyüşü (hiking)

St. Helens Dağı, ABD'nin Washington Eyaleti'nin güneyinde, 2.549 metre yüksekliğinde bir volkandır. Kuzey Amerika'nın batı kıyısında uzanan Pasifik Ateş Çemberi'nin sisteminin bir parçası olan, bir dizi volkanlar zinciri Cascade Sıradağları'nda yer alır. St. Helens Dağı, Pasifik Volkan Kuşağı'nın tüm yanardağları gibi büyük bir patlama enerjisi gösterir.

Tarihçe

St. Helens Dağı'nı ilk keşfeden Avrupalılar, 19 Mayıs 1792'de George Vancouver'un ekspedisyonunun katılımcılarıdır. Vancouver 20 Ekim 1792'de volkana, İngiliz diplomat Alleyne FitzHerbert, 1st Baron St Helens'in adını verir.

İlk onaylanmış görgü şahitli patlama raporu, Mart 1835'te Dr. Meredith Gairdner'e dayanır. Gairdner o sırada, Vancouver, Washington'da Hudson’s Bay Company çalışmaktaydı.

18 Mayıs 1980 patlaması

1857'den beri sakin bir volkan olan St. Helens Dağı, 20 Mart'tan itibaren meydana gelen deprem serisinin ardından, 18 Mayıs 1980'de tekrar patlar. Bu esnada, tüm batı zirvesi aşağı kayar. St. Helens zirvesi bu patlamadan önce 2950 metre yükseklikteyken, bugün 2549 m yüksekliktedir. Şans eseri seyrek olarak yerleşilmiş bölge, tamamen tahrip olmakla kalmamış ayrıca tabiat da tamamen değişmiştir. Aralarında, o sırada gaz salımı ölçümleri yapan volkanolog David A. Johnston'ın da olduğu 57 kişi bu patlamada hayatını kaybeder. Yaklaşık 3 km³ kayaç, bu patlamada harekete geçer.

Küller ve gaz bulutları, 18 km yüksekliğe kadar yükselerek, Troposferi geçer ve Stratosfer'e ulaşır. Kül atımı 9 saat sürer ve 3 gün sonra ABD'nin doğusunda kaydedilir. Külün bir kısmı Jet stream'e ulaşarak iki hafta içinde tüm yeryüzünü turlar.

İçlerindeki sıcaklık 640 derece celsiusun üzerinde olan piroklastik akıntılar, 400 km/h hızla dağdan aşağı akarak, bölgenin tüm flora ve faunasını yok eder. Piroklastik akıntılardan iki hafta sonra bile, örtü katmanlarında 400 derece celsiusden fazla sıcaklık ölçülür.

Piroklastik akıntıların, üst dağ yamacındaki kar ve buzla karışımından oluşan, 120 km/h hıza ulaşarak bölgeyi ayrıca tahrip eden lahar, daha az tehlikeli değildir. Böylece alışılmış sel seviyesi, çok kısa zaman zarfında 9 metreyi aşmıştır.

1980- 2003 volkanik faaliyetler

1980 ile 1986 arasında St. Helens Dağı'nın volkanik faaliyetleri devam eder. Bu esnada kraterde yeni bir lavadom (lav patlamasıyla oluşan tepe şeklinde yükselti) oluşur. Bu zaman zarfında çok sayıda küçük patlamalar gerçekleşir.

1989 ile 1991 arasında, bazen küçük patlamalarla bağlantılı olan çok sayıda sismik faaliyet olur. 1995, 1998 ve 2001 yıllarında çok sayıda deprem kaydedilir, ancak hiçbir patlama gerçekleşmez.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta St. Helens Yanardağı ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

http://www.swisseduc.ch/stromboli/perm/msh/index-de.html 6 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://vulcan.wr.usgs.gov/Volcanoes/MSH/framework.html 9 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://www.fs.fed.us/gpnf/volcanocams/msh/4 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
http://www.naturgewalten.de/helens.htm 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

Yanardağ ya da volkanik dağ, magmanın yeryüzünden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji denir.

Nemrut Dağı ya da Nemrut Stratovolkanı, Bitlis'in Ahlat, Güroymak ve Tatvan ilçeleri sınırları içerisinde, Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan yüksek dağlardan biridir. Dağın büyük bölümü Ahlat ilçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Van Gölü'nün batısında yer almaktadır. Nemrut, uyuyan aktif bir yanardağdır ve 1441 yılında son kez lav çıkışı olmuştur. Tepesindeki kraterde Nemrut Gölü yer alır. Krater etrafında, en yüksek tepe olan Sivritepe 2935 m, Doğu Nemrut Tepesi 2625 m, güneydeki Tursuktepe 2828 m ve batıda Nemrut Dağı Tepesi 2801 m yüksekliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">Teide Yanardağı</span>

Teide Yanardağı, 3.718 metre yüksekliği ile Kanarya Adaların'dan Tenerife'nin en yüksek noktası ve İspanya'nın en yüksek dağı. Teide, yeryüzünün üçüncü en yüksek ada volkanıdır.

Tendürek Dağı (Ermenice:Թոնդրակ) Ağrı ve Van illerinin arasında İran sınırının yakınında bulunan bir stratovolkandır. Nuh'un Gemisi'nin muhtemel konumu yakınlarında olmasıyla bilinen bu yanardağ oldukça büyüktür; kurumuş lav akıntıları düz bir arazi üzerinde yaklaşık 650 km²'lik bir alanı kaplar. Dağın iki ana yapısı, zirve krateri olan Büyük Tendürek ve ana kraterin doğusunda bulunan Küçük Tendürek'tir. Yamaçları çok yumuşak olup, ismini aldığı kalkanı andırır. Tendürek Dağı'nın, Hawaii adasındaki volkanlar gibi akışkan lav püskürttüğü bilinmektedir.

Stratovolkan, pek çok sertleşmiş lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkandır. Bu volkanlar dik yamaçlarıyla ve periyodik patlamalarıyla tanınırlar. Bunlardan fışkıran lavın akışkanlığı azdır ve çok uzağa yayılmadan önce soğur ve sertleşir. Magmaları asidik ya da yüksek-orta düzeyde silika içeriklidir. Buna karşın bazik içerikli magmanın akışkanlığı yüksektir ve Hawaii'deki kalkan biçimli Mauna Loa dağı gibi yayvan dağları oluşturur. Pek çok stratovolkanın yüksekliği 2500 metreden fazladır. Türkiye'den Ağrı Dağı ve Nemrut Dağı birer stratovolkan tipindeki volkanlardır.

Pasifik ateş çemberi veya Pasifik deprem kuşağı, birçok volkanik patlamanın ve depremin meydana geldiği Pasifik Okyanusu kıyısının büyük bir kısmını ve etrafını içine alan bir bölgedir. Ateş Çemberi, yaklaşık 40.000 km (25.000 mi) uzunluğunda ve yaklaşık 500 km (310 mi) genişliğinde ve at nalına benzer şekilde bir kemerdir.

İtalya, volkanik hareketlerin sıklıkla görüldüğü, Avrupa kıtası üzerindeki tek yanardağa sahip ülkedir. İtalya’daki volkanik hareketlerin temel nedeni, Avrasya Plakası ve Afrika Plakasının birbirine çarptığı bölgede bulunmasıdır. İtalya’daki yanardağlardan fışkıran lav, bir plakanın diğerinin altına girerek eriyen kayaçların püskürtülmesi sonucu oluşur.

Merapi yanardağı, konik şekilli ve Java adasının merkezi ile Yogyakarta arasında bulunan yanardağ. Endonezya'nın en aktif yanardağıdır ve 1548'den beri düzenli olarak lav püskürtmektedir. İsim ateş dağı anlamına gelir. Yogyakarta şehrine çok yakındır ve binlerce insan yanardağ eteklerinde, denizden 1700 metre yükseklikte olan köylerde yaşamaktadır.

Bu, Türkiye'deki uykuda ve sönmüş yanardağların listesidir.

Piroklastik akıntı, volkanlardan çıkan ve sıcak gazlardan beslenmiş kor halindeki kül ve lav parçaları ile volkanik yamaçlardan çok hızlıca aşağıya akan sıcak akıntılardır. Bu akıntılar saatte 200 km hıza ulaşabilirler. Piroklastik akıntılar iki ana bölümden oluşur. Bunlar yer çekimi etkisinin artışı ve şiddetli türbülans akıntılarıdır. Yer çekimi etkisinin artışı; piroklastik akıntıların bir bakıma çığ ve heyelanlara benzer bir şekilde hareket etmesine sebep olur. Bunlar, lav parçalarından ve hareketli kütlede sıkışan havanın ısınıp genleşmesiyle açığa çıkan gazlar tarafından harekete geçerler. Bu gazlar, tabandaki kayaçlar ile akan malzeme arasındaki sürtünmeyi azaltır. Şiddetli türbülans akıntıları ise; ortamdaki kül ve pumis parçaları ile sürtünmenin en aza indirgenmesine katkıda bulunan önemli mekanizmalardan birisidir.

Volkan kemeri. Stratovolkan, aynı zamanda kompozit volkan olarak da bilinir, uzun boylu konik volkan birçok lav, tefra, pamis ve volkanik kül katmanları tarafından sertleşerek inşa edilmiştir. Kalkan volkanların aksine strato volkanlar ve dik profilleri ve periyodik patlamalı püskürmeler ile karakterize edilirler. Bazı çökmüş kraterler ile kalderalarda bu şekilde adlandırılır. Genellikle stratovolkanlar yüksek viskoziteden dolayı uzağa yayılmadan önce soğur ve katılaşırlar. Bu lav oluşturan magma daha az bir miktarda viskoz mafic magma ile yüksek-orta derecede silika içermektedir. Geniş felsik, lav akıntıları nadirdir,15 km (9,3 mi) kadardır. Stratovolkanlar erüptif malzemelerin sıralı dökülmeleri itibaren inşa edilen kendi kompozit yapısı nedeniyle bazen “kompozit volkan” da denir. Onlar daha az yaygın olan kalkan volkanların aksine volkan tipleri arasında en yaygın olanlardandır. İki önemli Stratovolkan olan Krakatoa en iyi bilineni ve Vezüv 1883'teki patlama Pompei ve Herculaneum kasabalarnı önemli oranda tahrip etti. Aynı zamanda bu patlama binlerce kişinin ölümüne sebep olmuştur.

Katmai Dağı, ABD'nin Alaska eyaletinin güneyinde Alaska Yarımadası üzerinde tümüyle Katmai Ulusal Parkı ve Koruma Bölgesi içinde bulunan masif bir aktif stratovolkan dağıdır..

<span class="mw-page-title-main">Lassen Peak</span>

Lassen Peak vaya Lassen Zirvesi veya Lassen Dağı ABD'de Kaliforniya eyaleti kuzeyinde Shasta İlçesi (county)'de bulunan bir stratovolkan dağıdır. Lassen Zirvesi Kanada'nın güneybatısında bulunan Britanya Kolombiyası eyaletinin güneybatısından ABD'de Kaliforniya'nın kuzeyine kadar yay gibi uzanan 18 büyük yanardağ zirvesi zincirinden oluşan Cascade Sıradağları'nın üstünde en güneyde olan yanardağdır. Kuzey Kaliforniya'da mensup olduğu sıra dağlara Shasta Cascade Dağları adı da verilmektedir. Lassen Zirvesi'nin denizden rakımı 3.189 m'dir; fakat Lassen Zirvesi etrafında bulunan dağ doruklarının çok daha üstünde bulunmaktadır ve zirveden sonra en yüksek doruklara nisbetle yaptığı "çıkıntı" 1.594 m olmaktadır. Bu çıkıntının karakteri "lav kubbesi" olmasıdır ve bu lav kubbesinin hacminin 2 km³ olduğu tahmin edilmektedir. Böylece Lassen Zirvesi dünyada en büyük lava kubbeli yanardağlar arasında yüksek bir sırada bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Novarupta</span>

Novarupta, ABD'nin Alaska eyaletinin güneybatısında ve Alaska Yarımadası üzerinde bulunan bir aktif yanardağdır.

Cascade Sıradağları veya kısaca "Cascades" batı Kuzey Amerika kıtasında önemli sıradağlardır. Kanada'da güney Britanya Kolumbiyası eyaletinden güney doğru ABD'de Washington, Oregon ve kuzey Kaliforniya eyaletlerine kadar uzanırlar. Bu sıralar ham önemli volkanik olmayan zirveleri hem de "Yüksek Cascadelar" adı verilen bir sıra volkan zirvelerini ihtiva ederler. Batı Kanada'da Britanya Kolumbiyası eyaletinde bulunan kısmını Kanadalılar "Kanada Cascadeları" veya basitçe yerel dağlar olarak "Cascades Dağları" olarak adlandırırlar. ABD'nin kuzey-batı bölgesinde bulunan kısmının Washington eyaleti içinde bulunan kısmı genel olarak yerel ismi ile "Cascadeler"'dir; fakat genel olarak "Kuzey Cascadeler " olarak da anılırlar. Tüm Cascade Sıradağları üstünde bulunan en yüksek zirve rakımı ABD Washington Eyaletinde bulunan 4,392 m olan Rainier Dağı'dir.

Hekla 1.491 metre yüksekliğinde İzlanda'nın güneyinde bulunan bir stratovolkandır. Hekla İzlanda'nın en aktif volkanlarından biridir. 874 yılından bu yana 20 patlama meydana gelmiştir. Avrupalılar bu yanardağı "Geçiş" olarak nitelendirirlerdi. Hekla uzun bir volkanik sırt parçasıdır. Bu sırtın en aktif kısmı yaklaşık 5,5 kilometre uzunluğunda Heklugja adında bir fissür olarak kabul edilir.

1815 Tambora Dağı patlaması, Volkan Patlama İndeksi (VEI)'nde 7 alarak tarihte kaydedilmiş en büyük patlamalardan biridir. MS 180 yılındaki Taupo Gölü patlamalarından bu yana bu dereceyi alan doğrulanmış tek patlamadır.

1631 Vezüv Yanardağı Patlaması, İtalya'nın Napoli şehrinde bulunan Vezüv Yanardağı'nın 1631 yılının Kasım ayında yarattığı püskürtme ile oluşan patlama. 16 Kasım 1631'de başlayan patlama, sonraki gün doruğuna ulaşıp sona erdi. Volkan Patlama İndeksi VPI-5 olarak tanımlanmıştır. Patlamanın ardından birçok köy lav akıntılarının altında kalmıştır. Patlamanın sonucu olarak yaklaşık 3000 ila 6000 arasında insanın hayatını kaybettiği düşünülmektedir. Son 1800 yılda Akdeniz'de yaşanan en kötü patlamalar arasında üçüncü sıradadır.

Semeru Yanardağı, 4 Aralık'ta Endonezya'nın Doğu Cava eyaletindeki Cava adasında aralıklarla patlamaya başladı. 9 Aralık itibarıyla Ulusal Felaket Yönetim Ajansı'nın resmi açıklamasına göre kırk üç kişi öldü, on iki kişiden haber alınamadı.

ABD'nin Washington eyaletine bağlı Skamania County içinde bulunan St. Helens Yanardağı 27 Mart 1980 tarihinde patlamaya ve piroklastik akıntıya başlamıştır. Yanardağda bu süreç içinde yeraltı suyu patlamaları yaşanmıştır. İlerleyen süreçte yanardağ 18 Mayıs 1980 günü sabah 08:32'de patlamıştır. Volkan Patlama İndeksine göre 5 seviyesindeki patlama ABD tarihindeki en yıkıcı patlama olarak bilinir. Patlama sonrasında bölge coğrafyası değişmiş, çevredeki binlerce canlı ölmüş ve tabiat büyük hasar görmüştür. Patlama sürecinde aralarında bölgede konaklama merkezi işleten Harry R. Truman, fotoğrafçılar Reid Blackburn ve Robert Landsburg ve jeolog David A. Johnston olmak üzere 57 kişi hayatını kaybetmiştir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.